Bến phà Long Đại nằm trên đường 15-đường Trường Sơn, ngày nay ở xã Trường Ninh, tỉnh Quảng Trị. Những năm tháng của cuộc đấu tranh giải phóng miền nam, thống nhất đất nước, bến phà Long Đại là cầu nối giao thông đặc biệt quan trọng trên tuyến đường 15 giữa hậu phương lớn miền bắc với chiến trường miền nam và nước bạn Lào. Đây là điểm vượt sông trọng yếu ác liệt nhất trên tuyến đường Trường Sơn.

Hằng đêm, từng đoàn ô-tô chở đầy lương thực, thực phẩm, vũ khí vượt phà Long Đại. Quân đội Mỹ đã dội xuống bến phà hàng vạn tấn bom, đạn pháo nhằm ngăn chặn sự chi viện lớn của chúng ta trên tuyến vận tải quan trọng nên bến phà Long Đại còn được mệnh danh “chảo hứng bom”. Nhiều người con yêu của Tổ quốc đã liên tiếp ngã xuống hy sinh ở nơi này.

Anh dũng, bi tráng

Cựu chiến binh Nguyễn Văn Phúng, năm nay 84 tuổi (quê quán Thái Bình) ở xã Xuân Ninh, nay là Trường Ninh, từng là thanh niên xung phong giai đoạn 1968-1972 tại khu vực bến phà Long Đại cho biết, hơn năm mươi năm trước, vào đầu năm 1971, khu vực Long Đại được phát triển thêm một bến phà, gọi là bến phà 2 Long Đại. Bến phà một sát cầu Long Đại. Bến phà 2 nằm ở hạ lưu cầu Long Đại, cách bến một khoảng 500m. Những năm tháng ấy Đại đội Thanh niên xung phong 130 tỉnh Thái Bình được điều động đến thường trực cùng bộ đội công binh tại bến phà 2 Long Đại để phà luôn được thông suốt.

“Tiếng hát Trường Sơn”

Chúng tôi may mắn tiếp cận được quyển nhật ký “Tiếng hát Trường Sơn” lần đầu tiên được công bố của tác giả liệt sĩ Bùi Năng Đắc thuộc Đại đội Thanh niên xung phong 130 tỉnh Thái Bình trong thời gian làm nhiệm vụ ở bến phà 2 Long Đại. Một phần nội dung của nhật ký giúp bạn đọc ít nhiều hình dung thêm được sự gian lao và khát vọng cháy bỏng cống hiến sức trẻ cho Tổ quốc và tình yêu quê hương, đất nước của tuổi hai mươi ngày ấy.

Trong bài “Lên Trường Sơn” tác giả viết: “Đoàn hỏa tuyến chúng ta chiến đấu. Mở đường đi uống máu quân thù. Những ngày nắng lửa trời thu. Đoàn quân hỏa tuyến thắng thù lập công”( 26/8/1971).

Rồi giữa chiến trường bom đạn mịt mù, bất chợt gặp người con gái đồng hương, xinh đẹp cùng ra trận, những dòng tâm sự bằng thơ của anh lại bay bổng, ngọt ngào, tình yêu của họ lúc này không chỉ là cảm xúc cá nhân mà hòa quyện với lý tưởng chung của dân tộc : “Lên Trường Sơn xẻ núi mở đường. Gặp em con gái quê hương. Tóc xanh phảng phất mùi hương ruộng đồng. Ôi đôi má em hồng lên vì nắng. Đôi mắt nhìn như xuyên thẳng vào tim. Ôi nụ cười tô thắm tình duyên. Của cô gái đồng chiêm mười tấn.”( Ngày 10/11/1971).

Dù tình yêu lãng mạn cách mạng và lòng dũng cảm kiên cường của các anh chị có lớn lao đến đâu, cũng khó có thể chống lại sức tàn phá khốc liệt của bom đạn quân thù, khi ranh giới giữa sự sống và cái chết trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Câu chuyện đầy bi tráng về sự hy sinh anh dũng của 16 thanh niên xung phong thuộc Đại đội 130, quê ở tỉnh Thái Bình, trong hai trận ném bom ác liệt của quân đội Mỹ vào tháng 9 năm 1972, khiến nhiều người không khỏi nghẹn ngào xúc động khi nhớ về.

Khắc ghi, nâng niu và tiếp nối bằng tinh thần trách nhiệm

Đặc biệt tượng đài có chiều cao 16m tượng trưng sự hy sinh bất diệt của 16 anh chị. Đế tượng đài phía dưới màu đỏ, phía trên có hình ngôi sao vàng cao 1,6m. Phía trên hình ngôi sao và ngay chân tượng là không gian để gắn hình ảnh, ghi tên tuổi, lý lịch, địa chỉ các anh chị.

Quá trình sưu tập hiện vật liên quan đến các liệt sĩ được biết chỉ 6 anh chị có di ảnh, còn lại 10 người không có. Vì vậy liệt sĩ nào có di ảnh thì được đặt ảnh vào không gian địa chỉ. Anh chị nào chưa có di ảnh thì trong ô địa chỉ sẽ đặt hình hoa sen. Là bức ảnh chụp cho riêng mình, ghi lại thời khắc đẹp nhất của con người ở tuổi thanh xuân mười tám, đôi mươi, nhưng không ít anh chị chưa một lần thực hiện được. Họ nén lại tất cả để ra mặt trận và mong muốn được trở chụp những bức ảnh đẹp trong ngày chiến thắng trở về. Đau đớn và bi hùng thay, khát vọng đẹp đẽ đó mãi không thực hiện được vì bom đạn của chiến tranh. 

Ý tưởng thiết kế muốn gửi gắm khi mọi người đến tri ân, đi một vòng quanh tượng đài, nhìn thấy các ô không gian trống không có ảnh sẽ tạo ra cảm xúc rất mạnh về sự khốc liệt của chiến tranh, nỗi đau chạm đến trái tim con người.

Với ngôi sao vàng gắn trên đế tượng đài hình bó lúa muốn gửi gắm hình ảnh lá cờ đỏ, sao vàng luôn đồng hành trong lý tưởng của các anh chị trên mỗi bước đường hành quân. Cờ đỏ sao vàng như sự ấp ủ, chở che của quê hương, đất nước luôn đi cùng các chiến sĩ. Ngôi sao vàng cũng là hình ảnh có mặt trong các các huân, huy chương trân trọng dâng lên trong chiến công của các chàng trai, cô gái Trường Sơn.

Tại phòng trưng bày ở nhà khánh tiết trong khu di tích sẽ được đưa vào sử dụng sa bàn 3D mapping hiện đại nhất hiện nay, tái hiện lại thời khắc của phà Long Đại ngày xưa. Cùng với đó còn có các hiện vật liên quan như: mâm, bát, vật dụng sinh hoạt của các anh chị được sưu tầm từ nhân dân quanh vùng và đồng đội.

Hy sinh vì nghĩa lớn

Ở bến phà Long Đại không chỉ có sự hy sinh anh dũng của 16 thanh niên xung phong. Mỗi ngày lại qua ngày ở nơi này không biết bao nhiêu người anh dũng hy sinh vì nghĩa lớn. Một đoạn trong bài thơ "Đêm hành quân qua phà Long Đại" của nhà thơ-liệt sĩ Vũ Đình Văn được lưu lại tại di tích làm cho những ai đọc được lòng dâng trào cảm xúc: " Chúng tôi hành quân qua phà Long Đại/ Nơi mảnh bom thù dày hơn đá sỏi/ Nơi trao tay mình tiền phương hậu phương/ Nơi ấy ngã ba chiến trường/ Nơi một tấm ván phà mấy trăm vết đạn/ Nơi ngọn hải đăng trong gió gào vẫn sáng/ Nơi mở đường đưa máu chảy về tim/ Nơi chuyến phà sang ngang trong đêm..."

Cùng với các công trình ý nghĩa ở trên, lần tôn tạo này còn xây dựng bến thả hoa đăng. Theo tính toán sẽ tái hiện lại chiếc phà sắt ngày xưa các anh chị chuyển hàng hóa, vũ khí qua sông Long Đại để làm phà phục vụ du khách đến dâng hương, dâng hoa hoa tưởng niệm. Trên mặt phà được mô phỏng bằng những tấm ván có hàng trăm vết đạn. Cùng với đó còn có cầu phao đón khách dưới sông lên thắp hương khu tưởng niệm... Hiện tại tiến độ của dự án tôn tạo đã thực hiện đạt hơn 70% khối lượng công việc. 

Đề nghị xếp hạng bến phà 2 Long Đại là di tích cấp quốc gia

Bến phà 1 Long Đại đã được công nhận di tích lịch sử quốc gia đặc biệt thuộc hệ thống di tích đường Trường Sơn- Hồ Chí Minh. Bến phà 2 Long Đại được xếp hạng di tích cấp tỉnh.

Lần này, cùng với việc tôn tạo, nâng cấp, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Trị đã hoàn thiện hồ sơ đề nghị Trung ương xếp hạng bến phà 2 Long Đại là di tích lịch sử cấp quốc gia.

Đến dâng hương tri ân nhân kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh-Liệt sĩ tại di tích bến phà 2 Long Đại, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị Lê Ngọc Quang xúc động bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc công ơn to lớn của các Anh hùng liệt sĩ đã anh dũng chiến đấu, hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân.

Đồng chí cũng nhắc nhở các ban, sở, ngành liên quan đến dự án đẩy nhanh triển khai thực hiện bảo đảm hoàn thành theo đúng mục đích và tiến độ đề ra để kịp khánh thành vào ngày 19/9/2025. Kịp thời lan tỏa, tri ân sâu rộng ý nghĩa nhân văn, giá trị lịch sử sâu sắc của sự kiện, là nền tảng góp phần nuôi dưỡng tinh thần dân tộc. Qua đó khơi dậy niềm tự hào, bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Cùng với hàng đoàn người đến thăm di tích bến phà 2 Long Đại, thắp nén hương thơm thêm ấm lòng các anh chị, chúng tôi luôn tin rằng các Anh hùng liệt sĩ đang nằm lại nơi này sẽ nghe thấy, biết được những công việc chúng ta đang làm mỗi ngày. Xa hơn nữa, mong rằng những linh hồn Anh hùng liệt sĩ dù đang yên nghỉ giữa rừng sâu, trong lòng đất mẹ hay bên dòng sông Long Đại sẽ cảm nhận được tấm lòng tri ân chân thành của những người con đất Việt.

Những việc làm bình dị nhưng đầy nghĩa tình mỗi ngày là lời nhắn gửi rằng sự hy sinh cao cả của các anh chị mãi mãi không bị lãng quên, mà luôn được khắc ghi, nâng niu và tiếp nối bằng tinh thần trách nhiệm và ý chí vươn lên của bao thế hệ con cháu hôm nay và mai sau.