Nhìn lại hành trình 30 năm bảo tồn và phát huy di sản Vịnh Hạ Long

Trong ba thập kỷ qua, kể từ lần đầu tiên Vịnh Hạ Long được UNESCO ghi danh vào danh mục Di sản thiên nhiên thế giới, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy Giá trị nổi bật toàn cầu về cảnh quan thiên nhiên và địa chất-địa mạo của di sản vẫn luôn là thách thức với những người làm công tác quản lý. Với ông Nguyễn Công Thái, nguyên Phó Ban Quản lý Vịnh Hạ Long: “sự thay đổi một trời, một vực của Vịnh Hạ Long 30 năm qua như một giấc mơ”. Hành trình hiện thực hóa giấc mơ đưa di sản Vịnh Hạ Long trở thành điểm đến quốc tế chứng kiến nhiều thăng trầm, nhưng chất chứa bao tự hào của những người con đất mỏ với tinh thần “luôn đặt bảo tồn di sản lên hàng đầu, sau đó mới phát huy các giá trị di sản mang lại chứ không đặt mục tiêu dùng di sản để phát triển kinh tế với bất cứ giá nào”.

Năm 2016, một lần nữa, Vịnh Hạ Long lại đối mặt với nguy cơ bị xóa tên danh hiệu di sản thế giới khi tỉnh xây dựng một số khu công nghiệp, trong đó có nhà máy xi măng. Ban Quản lý Vịnh Hạ Long tiếp tục nhận trách nhiệm nặng nề, làm báo cáo giải trình với các chuyên gia của Hội đồng di sản. “Rất nhiều phóng viên chờ chúng tôi về từ phiên giải trình. Tuy nhiên, do chúng ta làm rất cẩn thận mời các chuyên gia sang Việt Nam từ sớm để xem nguy cơ tác động tới di sản. Chúng ta cũng khéo léo giải trình theo 2 hướng, một đây là thiên nhiên ưu đãi tỉnh có nguồn tài nguyên để phát triển kinh tế công nghiệp, hai là khu vực nhà máy đặt sâu trong nội địa, xa vùng đệm di sản nên sản xuất khu công nghiệp cũng như bến cảng không ảnh hưởng lớn đến di sản Vịnh Hạ Long”, ông Thái nói.

Đại dịch Covid-19 cũng là một thách thức đặt ra với Vịnh Hạ Long trong việc kéo du khách trở lại tham quan. Cơn bão Yagi phá vỡ 60% thảm thực vật rừng nguyên sinh cũng làm ảnh hưởng phần nào tới vẻ đẹp cảnh quan nơi đây. Hạ Long vẫn đang nỗ lực từng ngày để phủ lại màu xanh cho rừng nguyên sinh, xây dựng nhiều sản phẩm du lịch mới, đặc sắc, phù hợp với từng phân khúc khách du lịch, gia tăng trải nghiệm cho du khách để mỗi lần quay trở lại, du khách thấy sự tươi mới của Hạ Long.

Nhìn lại 30 năm Vịnh Hạ Long được công nhận di sản, ông Thái bảo giống như một giấc mơ vì ông chứng kiến được sự thay đổi một trời, một vực của Vịnh Hạ Long về mặt cơ sở hạ tầng, trong khi đó vẫn bảo đảm nguyên tắc bảo tồn di sản. Những năm qua Vịnh Hạ Long luôn được xác định là chủ thể quan trọng, xuyên suốt trong các chính sách, chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh Quảng Ninh.

Nhiệm vụ quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản thiên nhiên thế giới được triển khai đầy đủ, đúng với luật pháp Việt Nam và Công ước quốc tế về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới; với sự quan tâm, ủng hộ của Chính phủ Việt Nam, của các bộ, ngành Trung ương, các chuyên gia, nhà khoa học, tổ chức, cá nhân ở trong nước, quốc tế, nhất là Trung tâm di sản thế giới UNESCO và Tổ chức IUCN, di sản Vịnh Hạ Long đã được quản lý, bảo vệ tốt theo các yêu cầu đề ra.

Để bảo đảm nguồn nước không bị ô nhiễm, các phao xốp bằng được thay thế bằng các vật liệu nổi bền vững tại các công trình nổi trên vịnh; thực hiện quan trắc, giám sát định kỳ hàng quý hiện trạng môi trường nước tại 41 điểm quan trắc trên vịnh; đầu tư lắp đặt và vận hành 2 trạm quan trắc môi trường nước thải ven bờ tự động.

Ngoài ra, TP Hạ Long cũng đã thực hiện các dự án: Thành phố thông minh; Xây dựng bộ Quy chuẩn kỹ thuật môi trường của tỉnh Quảng Ninh, đưa vào một số chỉ tiêu môi trường riêng, phù hợp với hệ sinh thái, hoạt động đặc thù tại tỉnh Quảng Ninh và Vịnh Hạ Long. Tăng cường vai trò, trách nhiệm kiểm tra, giám sát và sự phối hợp giữa các địa phương, các ngành trong việc kiểm soát nguồn thải. Hầu hết các khu công nghiệp đều có hệ thống thu gom, xử lý nước thải trước khi thải ra môi trường.

Tỉnh cũng đã triển khai thực hiện Dự án thoát nước và xử lý nước thải sinh hoạt TP Hạ Long, đầu tư nâng cấp các hệ thống thu gom, xử lý nước thải tại các địa phương ven bờ Vịnh Hạ Long từng bước nâng cao tỷ lệ thu gom, xử lý nước thải khu đô thị tập trung ven bờ (Hạ Long, Cẩm Phả, Vân Đồn, Quảng Yên) hiện tại đạt 48%, phấn đấu đến năm 2025 đạt 65%, toàn bộ các đô thị trong khu vực vùng đệm di sản đều có hệ thống xử lý nước thải xả ra môi trường.

100% tàu du lịch hoạt động trên Vịnh Hạ Long đã lắp đặt thiết bị phân ly dầu nước, các tàu du lịch đóng mới trên Vịnh Hạ Long đều có hệ thống xử lý nước thải bảo đảm quy chuẩn. Triển khai dự án xử lý, giảm thiểu ô nhiễm nước thải tại các điểm tham quan trên Vịnh Hạ Long sử dụng công nghệ Jokaso, Uniship.

Thực hiện các giải pháp giảm thiểu rác thải nhựa tại khu di sản, triển khai hiệu quả Chương trình “Vịnh Hạ Long không rác thải nhựa” từ ngày 1/9/2019 với nội dung không sử dụng các sản phẩm từ nhựa dùng một lần trong các hoạt động dịch vụ, du lịch trên vịnh, đã giảm được 90% lượng rác thải nhựa dùng một lần phải thu gom tại các điểm tham quan trên vịnh, thay thế được 94% phao xốp trên các công trình nổi trên vịnh.

Toàn thành phố đã hình thành kết cấu hạ tầng đồng bộ, tạo diện mạo mới cho du lịch Hạ Long, làm tăng tính hấp dẫn của điểm đến Di sản Vịnh Hạ Long, đem đến những trải nghiệm tốt nhất và kéo dài thời gian tham quan của du khách khi đến đây.

Vịnh Hạ Long hiện có 502 tàu du lịch đăng ký hoạt động, trong đó có 323 tàu tham quan, 177 tàu lưu trú, 4 tàu nhà hàng và 7 du thuyền khám phá. Ngoài ra, trên Vịnh Hạ Long hiện có 590 kayak, 100 đò chèo tay, 31 xuồng cao tốc và 134 tender chuyển tải khách tham quan. Hoạt động của tàu du lịch và các dịch vụ du lịch được quản lý chặt chẽ. Năm 2018, Hạ Long áp dụng Bộ tiêu chí Nhãn sinh thái “Cánh buồm xanh” cho tàu du lịch trên vịnh để khuyến khích các tàu du lịch tuân thủ các tiêu chí về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Đối với hoạt động kinh doanh dịch vụ trên vịnh, từ chỗ phân tán, nhỏ lẻ, thiếu thủ tục pháp lý theo quy định, chất lượng dịch vụ chưa cao, đến năm 2016, các loại hình dịch vụ kayak, đò chèo tay, xuồng cao tốc được tổng rà soát, kiểm tra. Chất lượng dịch vụ của tàu du lịch và tổ chức, cá nhân kinh doanh dịch vụ du lịch trên vịnh được nâng lên.

Không ngừng mở rộng các sản phẩm du lịch đặc sắc, hiện Vịnh Hạ Long có 8 tuyến tham quan, du lịch và 5 cụm, điểm lưu trú nghỉ đêm. Các sản phẩm, dịch vụ du lịch trên vịnh gồm: tham quan hang động, ngắm cảnh; lưu trú nghỉ đêm; vui chơi giải trí, tắm biển; chèo kayak, chèo đò... Các dịch vụ du lịch trên Vịnh Hạ Long ngày càng được đa dạng hóa, hướng đến phát triển du lịch bền vững. Bên cạnh việc chú trọng nâng cao chất lượng các sản phẩm du lịch truyền thống như: tham quan hang động, tắm biển, chèo kayak, nghỉ đêm trên du thuyền…

Ông Vũ Kiên Cường, Trưởng Ban Quản lý Vịnh Hạ Long cho biết, hiện trên vịnh đã và đang phát triển thêm tuyến, điểm và sản phẩm, dịch vụ du lịch mới, thí dụ như đưa vào hoạt động thử nghiệm của du thuyền khám với 3 tuyến tham quan riêng; sản phẩm Phố đêm du thuyền; mở rộng sản phẩm du lịch dựa trên việc bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử văn hóa làng chài, văn hóa khảo cổ, đa dạng sinh học.

“Hiện một số di sản thiên nhiên, văn hóa thế giới như Italia, Tây Ban Nha phải đóng cửa do nguy cơ phá vỡ di sản. Chúng tôi cũng nhìn nhận điều đó với Vịnh Hạ Long. Vì thế, chúng tôi cũng học hỏi kinh nghiệm các nước không chạy theo số lượng khách du lịch một cách đông đúc để khai thác quá mức với di sản mà phải có đánh giá sức chịu đựng, sức tải của di sản xem chịu đựng đến mức độ nào, để từ đó phân tuyến du lịch hiệu quả, không tạo áp lực lên di sản, phá vỡ cảnh quan thiên nhiên hay những di chỉ khảo cổ”, ông Cường giãi bày.

Bên cạnh những giá trị văn hóa vật thể, vùng Vịnh Hạ Long còn chứa đựng những giá trị văn hóa phi vật thể độc đáo của cộng đồng ngư dân thủy cư từng sinh sống trên vịnh. Với cuộc sống đời nối đời gắn bó với biển, những người dân chài chất phác đã tự thích nghi và tìm ra cách ứng xử hài hòa với thiên nhiên bằng vốn tri thức dân gian phong phú của mình. Ngày nay, mặc dù đã di dời lên đất liền sinh sống nhưng những nét văn hóa độc đáo của cộng đồng ngư dân làng chài trên Vịnh Hạ Long như: phong tục tập quán, tín ngưỡng, lễ hội, phương thức kiếm sống... vẫn được gìn giữ, bảo tồn, phục dựng và phát huy, tạo thành sản phẩm du lịch độc đáo, góp phần làm nên đặc trưng riêng có của di sản thiên nhiên thế giới này.

Ông Vũ Kiên Cường tự hào bày tỏ, mỗi người dân Quảng Ninh nói riêng và người Việt Nam nói chung nhận thức rõ ràng trách nhiệm giữ gìn tôn tạo bảo vệ phát huy di sản thiên nhiên thế giới. Ban Quản lý Vịnh luôn có chiến lược riêng trong việc xây dựng đội ngũ nhân lực có đủ tâm huyết, đủ năng lực, chuyên môn trình độ phục vụ triển khai nhiệm vụ trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Ban Quản lý Vịnh đề cao việc sử dụng kiến thức các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà nghiên cứu trong ngoài nước liên quan lĩnh vực bảo vệ phát huy di sản để nhìn nhận đúng về giá trị và cái gì cần thiết phải thực hiện bảo tồn giữ gìn tôn tạo phát huy giá trị di sản.

Hiện tài nguyên du lịch ở Vịnh Hạ Long mới khai thác 20%. 80% còn lại, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long vẫn đang nghiên cứu, đưa vào khai thác và biến thành sản phẩm du lịch mới đặc sắc để lập đề án báo cáo lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh triển khai. Phát triển sản phẩm du lịch mới, nhưng vẫn bảo tồn vẻ đẹp nguyên sơ thiên nhiên ban tặng cho Vịnh Hạ Long, bảo tồn những nét văn hóa người bản địa gốc, các di chỉ khảo cổ... sẽ giải quyết câu chuyện tránh lãng phí tài nguyên du lịch, để Hạ Long mãi xanh và là điểm đến thân thiện với du khách.