Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 7 của ASEAN vào ngày 28/7/1995. Song, tiến trình hội nhập khu vực của Việt Nam đã được khởi động từ nhiều năm trước đó, đánh dấu bằng việc Việt Nam tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) và trở thành quan sát viên của ASEAN vào năm 1992. Tháng 7/1994, Việt Nam tham dự cuộc họp đầu tiên của Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) với tư cách thành viên sáng lập của cơ chế đối thoại và hợp tác an ninh này.

Phù hợp với chủ trương đổi mới, mở cửa từ Đại hội VI của Đảng năm 1986, trong xu thế hòa bình, hợp tác và phát triển sau chiến tranh lạnh, việc gia nhập ASEAN là bước đi đầu tiên và quan trọng để Việt Nam hội nhập khu vực và thế giới. Tham gia hợp tác ASEAN mang lại cho Việt Nam những lợi ích quan trọng và thiết thực, mà bao trùm là môi trường hòa bình và ổn định, thuận lợi cho phát triển kinh tế-xã hội, bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia, đẩy mạnh hội nhập quốc tế và nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam.

Môi trường hòa bình và ổn định tạo thuận lợi để Việt Nam tập trung phát triển đất nước và đạt được những thành tựu ngoạn mục, nhất là lĩnh vực kinh tế. GDP bình quân đầu người tăng từ 289 USD năm 1995 lên 4.346 USD năm 2023; quy mô nền kinh tế tăng gần 20 lần, từ 20,8 tỷ USD lên 430 tỷ USD. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng từ 10 tỷ USD năm 1995 lên gần 40 tỷ USD năm 2024. Kim ngạch thương mại giữa Việt Nam với ASEAN tăng 18 lần trong giai đoạn 1995-2024. Tham gia các Hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa ASEAN với các đối tác lớn, Việt Nam trở thành mắt xích quan trọng trong các liên kết kinh tế khu vực và toàn cầu.

Những lợi ích từ hợp tác ASEAN góp phần quan trọng vào sự phát triển toàn diện của Việt Nam trong 30 năm qua. Trên hành trình hội nhập khu vực và quốc tế ngày càng sâu rộng với điểm khởi đầu là ASEAN, từ một nước trải qua chiến tranh, bị cô lập, cấm vận kinh tế, Việt Nam ngày nay có quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia, là thành viên của hơn 70 diễn đàn, tổ chức khu vực và quốc tế. Trong số 34 quốc gia có quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện, Đối tác chiến lược và Đối tác toàn diện với Việt Nam có tất cả các thành viên ASEAN và các đối tác quan trọng của Hiệp hội. Mạng lưới FTA mà Việt Nam triển khai với hơn 60 đối tác góp phần đưa Việt Nam vào nhóm 40 nền kinh tế lớn nhất thế giới và 20 nền kinh tế hàng đầu về thu hút FDI và quy mô thương mại.

Dấu ấn chặng đường 30 năm đồng hành

Những thành tựu đổi mới của Việt Nam trong gần 40 năm và đóng góp hiệu quả của Việt Nam trong 30 năm đồng hành cùng ASEAN đã góp phần cho sự phát triển và lớn mạnh của Hiệp hội, bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực Đông Nam Á, tạo cơ sở vững chắc cho chiến lược hội nhập của Việt Nam.

Dấu ấn đóng góp của Việt Nam nổi bật trong tiến trình mở rộng thành viên Hiệp hội, khi Việt Nam tích cực thúc đẩy để ASEAN kết nạp Lào, Myanmar năm 1997 và Campuchia năm 1999. Qua đó, Hiệp hội hiện thực hóa giấc mơ “đại gia đình ASEAN” gồm 10 quốc gia Đông Nam Á. Việt Nam đảm nhận thành công vai trò lãnh đạo, khi đăng cai các hoạt động và hội nghị quan trọng của ASEAN. Chỉ 3 năm sau khi gia nhập, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội vào tháng 12/1998. Việt Nam cũng hoàn thành xuất sắc vai trò Chủ tịch ASEAN trong các năm 2010 và 2020, với những kết quả thực chất, góp phần tăng cường đoàn kết, thống nhất trong ASEAN.

Trong các quyết sách lớn của ASEAN, Việt Nam đã tham gia xây dựng nhiều văn kiện quan trọng, như Hiệp ước Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tầm nhìn ASEAN năm 2020, Hiến chương ASEAN, Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN… Việt Nam cũng đi đầu, tích cực triển khai các quyết sách đã đề ra, đặc biệt là trong việc xây dựng Cộng đồng ASEAN.

Đến nay, Việt Nam là một trong hai nước thành viên có tỷ lệ thực hiện cao nhất các biện pháp ưu tiên trong Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN. Trong nỗ lực chung ứng phó thách thức an ninh khu vực, Việt Nam đã đóng góp có trách nhiệm vào việc xây dựng các nguyên tắc, “luật chơi” trong ASEAN, đồng thời thúc đẩy đối thoại và hợp tác trước những nguy cơ đe dọa hòa bình, an ninh và ổn định khu vực.

Đóng góp của Việt Nam tăng cường quan hệ đối ngoại của ASEAN được các nước thành viên và đối tác của ASEAN đánh giá cao, trong đó có nỗ lực thúc đẩy mở rộng cơ chế Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) để Nga và Mỹ tham gia từ năm 2010. Việt Nam đảm nhận vai trò điều phối quan hệ giữa ASEAN với nhiều đối tác lớn, như Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Liên minh châu Âu (EU)…

Việt Nam cũng tích cực thúc đẩy ASEAN có lập trường chung về vấn đề Biển Đông, thực hiện Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và thúc đẩy đàm phán với Trung Quốc về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, hiệu quả. Những đóng góp mang đậm dấu ấn Việt Nam thể hiện vai trò tích cực và có trách nhiệm của Việt Nam trong ASEAN, góp phần xây dựng một ASEAN đoàn kết, thống nhất, giữ vai trò trung tâm trong các tiến trình hợp tác khu vực và nâng cao vị thế, tiếng nói trên trường quốc tế.