Đại tướng Phạm Văn Trà chia sẻ: Năm 1949, khi tôi 14 tuổi, chiến tranh đã lan đến quê hương tôi. Giặc Pháp thường xuyên càn quét. Tôi không thể quên một ngày của năm 1952, trong một trận càn cha tôi bị gãy chân, chú tôi bị bắn chết. Một năm sau, giặc lại xông vào nhà, cha tôi gãy chân không thể chạy được, bị giặc bắn chết. Lúc đó, tôi đang là du kích nghe tin chạy về ôm lấy thi thể cha còn ấm nóng. Tôi cố kìm nước mắt, trong lòng trào dâng căm thù. 17 tuổi, vốn thấp bé nhẹ cân, tôi bỏ đá vào quần, khai thêm một tuổi để đủ điều kiện đi bộ đội trả thù nhà nợ nước. Tôi vào bộ đội, tham gia trung đoàn của liên khu Việt Bắc đánh vào vùng địch ở Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương… Năm 1963, chúng tôi được cấp trên gọi vào miền nam. Sau 7 tháng hành quân, chúng tôi đến miền Tây Nam Bộ. Tôi trở thành một trong những người chỉ huy của lực lượng đầu tiên tiếp viện cho chiến trường U Minh, bắt đầu quá trình bám trụ chiến đấu ở vùng sông nước miền Tây đầy gian khó, nguy hiểm.

Ngày 30/4/1975, khi nhận tin chiến thắng cảm xúc vỡ òa, tôi lúc ấy là Trung đoàn trưởng Trung đoàn 1 U Minh vui mừng đến phát khóc, nghẹn ngào không thốt nên lời. Trung đoàn chúng tôi, chủ yếu là anh em từ miền bắc, những người lính xa quê mười mấy năm, luôn mang trong tim nỗi khát khao cháy bỏng: Hòa bình, đoàn tụ, bắc-nam sum họp một nhà.

Nhưng chiến thắng nào cũng phải trả giá. Ngày chúng tôi lên đường vào nam, đơn vị có 160 người, đến ngày 30/4 chỉ còn lại 16 người. Sự mất mát quá lớn, những đồng đội đã ngã xuống mãi mãi không thể trở về.

Giây phút đó, tôi thấm thía hơn bao giờ hết câu thơ của Bác Hồ, vừa mang tầm nhìn chiến lược, vừa là lời hịch non sông: Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào. Chúng ta đã đi đến thắng lợi bằng sự kiên trì, bằng quyết tâm nắm bắt thời cơ, bằng những quyết định táo bạo nhưng chính xác. Và trên hết, là nhờ sức mạnh bách chiến bách thắng của quân đội nhân dân Việt Nam - một đội quân sinh ra từ nhân dân, vì nhân dân mà chiến đấu.

Hiện nay, tình hình an ninh và địa chính trị thế giới đang có nhiều diễn biến phức tạp, khó lường. Theo ông, trong bối cảnh này, chúng ta cần làm gì để giữ được nền hòa bình bền vững?

Tôi cho rằng, để có một nền hòa bình bền vững thì người đứng đầu và đường lối đối ngoại rất quan trọng. Nếu đường lối đối ngoại khôn khéo thì chúng ta thêm bạn, bớt thù. Vì thế, Bộ Ngoại giao có vai trò to lớn. Bên cạnh đó vẫn phải có quân đội mạnh, nhưng cần cân đối hợp lý để có nguồn lực lo cho dân. Bộ đội thời bình, làm sao công tác dân vận thật tốt, lo cho dân, gắn với dân, đặc biệt ở những vùng phên dậu của Tổ quốc.

Chúng ta đã có chính sách hòa giải, hòa hợp đoàn kết dân tộc. Để thực hiện điều đó, phải mang công bằng, bình đẳng cho tất cả mọi người. Độc lập rồi mà không có dân chủ, không có công bằng thì không ý nghĩa.

Ngay cả cựu thù như nước Mỹ, giờ đây chúng ta đã trở thành bạn, thành đối tác chiến lược toàn diện. Khi tôi làm Trung đoàn trưởng, trong một trận phục kích bắt được 2 Tiểu đoàn trưởng người Mỹ, trong bối cảnh chung quanh toàn đồn địch, tôi đã tha cho họ. Sau này, họ có thông tin về tôi, viết thư mời tôi sang Mỹ. Con gái một trong hai người nói: “Bố cháu nhớ ơn bác, nếu hồi đó bác bắt được mà không tha mạng thì không có chúng cháu bây giờ”. Mới đây hai người Mỹ từng là tù binh của tôi ngày nào, một ở tuổi 93, một ở tuổi 92 đưa ông già Việt Nam là tôi, ở tuổi 91 đi du lịch khắp nước Mỹ.

Tương lai đất nước bây giờ thuộc về thế hệ trẻ, làm sao giữ lấy hòa bình, không để xảy ra chiến tranh. Muốn vậy, trước hết phải hiểu và biết quý giá những cống hiến, hy sinh của các thế hệ cha anh. Tôi đã xây dựng đền thờ liệt sĩ của Trung đoàn tôi. Trung đoàn 3 lần anh hùng nhưng hy sinh rất nhiều, vì vùng Tây Nam Bộ đồng nước, không có công sự, nên khi trực thăng địch càn quét, rất khó ẩn nấp. Một trung đoàn mà 13 cán bộ trung đoàn, 49 cán bộ tiểu đoàn, hơn 100 cán bộ đại đội hy sinh. Tôi cũng đang chuẩn bị làm đền thờ liệt sĩ quân Thủ đô. Có khoảng 200 nghìn người Hà Nội tham gia kháng chiến chống Mỹ, hy sinh khoảng 85 nghìn người, trong đó có hàng vạn sinh viên. Từ khi về hưu đến nay, tôi đã chủ trì xây dựng được 27 công trình lịch sử, tâm linh ý nghĩa.

Cuộc đời ông đã trải qua rất nhiều giai đoạn khác nhau của đất nước, từ chiến tranh đến hòa bình, từ thời bao cấp đến công cuộc đổi mới. Theo ông, liệu Việt Nam đã hội đủ điều kiện để vươn mình trong kỷ nguyên mới?

Tôi tin rằng, Việt Nam đã có đủ điều kiện để vươn mình mạnh mẽ. Trước đây, bộ máy cồng kềnh, tỉnh nhỏ, quản lý yếu, trình độ cán bộ chưa cao. Giao thông hạn chế, thông tin liên lạc khó khăn, việc triển khai chính sách nhiều khi chậm chạp, rời rạc. Nhưng bây giờ thời thế thay đổi, điều kiện cũng thay đổi. Chúng ta đang tinh gọn bộ máy: Bỏ cấp huyện, sáp nhập cấp xã, cấp tỉnh, tinh giản biên chế để tập trung nguồn lực, tạo ra động lực mới cho phát triển.

Muốn phát triển, trước hết phải ổn định. Mà muốn ổn định, không có cách nào khác ngoài việc được dân ủng hộ. Khi người dân đồng lòng, không gì là không thể!

Muốn đất nước vươn lên, người đứng đầu phải có tư duy đổi mới. Lần này, đại hội đảng các cấp phải chọn được những người giỏi, dám nghĩ, dám làm vào cấp ủy thì đất nước mới có cơ hội bứt phá. Đồng thời, cũng cần có một tiêu chuẩn đánh giá cán bộ thực chất hơn. Tôi nghĩ, đã là cán bộ, trước hết phải làm gương.

Tôi nhớ khi mới vào Tây Nam Bộ, dù là Tham mưu trưởng kiêm Phó tiểu đoàn trưởng, theo cơ cấu đáng lẽ tôi sẽ vào cấp ủy tiểu đoàn. Trong cuộc họp Đảng, Tiểu đoàn trưởng đề cử tôi vào danh sách bầu cử. Nhưng lúc đó, một đồng chí Đại đội trưởng người Nam Bộ đứng lên nói thẳng: “Tôi đề nghị chưa bầu anh Ba Trà, vì anh mới vào, chưa từng chiến đấu. Để anh chiến đấu vài ba trận rồi bổ sung sau”. Các đại đội trưởng khác cũng đồng tình. Tôi không phản bác, chỉ âm thầm chứng minh mình xứng đáng. Khi xung trận, tôi luôn xung phong đi đầu, chiến đấu hết mình. Sau vài trận, anh em thấy phẩm chất, tin tưởng bầu tôi vào cấp ủy.

Vậy nên, đừng thành kiến với những người phản đối mình. Phản biện là điều vô cùng quan trọng. Không có phản biện, làm sao có đổi mới?

Xin trân trọng cảm ơn Đại tướng!

Nội dung: Phùng Nguyên
Trình bày: Nam Đông - Phùng Trang
Ảnh: Thành Đạt; Sơn Tùng; Tuấn Huy