Tháng 2/1943, tại Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng, Đề cương văn hóa Việt Nam do Tổng Bí thư Trường Chinh soạn thảo được thông qua. Bản Đề cương được coi là cương lĩnh đầu tiên của Đảng về văn hóa, đã giải quyết những vấn đề cơ bản về tư tưởng, học thuật và mục tiêu, nhiệm vụ của nền văn hóa, tạo nền tảng ban đầu cho sự nghiệp xây dựng nền văn hóa Việt Nam mới.

Đề cương khẳng định vị trí, vai trò của văn hóa và khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với cách mạng văn hoá: “Mặt trận văn hóa là một trong ba mặt trận (kinh tế, chính trị, văn hóa) ở đó người cộng sản phải hoạt động. Không phải chỉ làm cách mạng chính trị mà còn phải làm cách mạng văn hóa nữa”^[1]. Đề cương văn hóa Việt Nam nêu lên những nguyên tắc lớn của văn hóa Việt Nam trong tương lai: Xây dựng nền văn hóa dân tộc hóa, khoa học hóa và đại chúng hóa. Đề cương văn hóa Việt Nam đã góp phần thức tỉnh, tập hợp những nhà văn hóa, trí thức, văn nghệ sĩ và đông đảo quần chúng nhân dân tham gia vào cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc.

Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi. Văn hóa có liên lạc với chính trị rất mật thiết. Phải làm thế nào cho văn hóa vào sâu trong tâm lý quốc dân. Nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, được lười biếng, phù hoa, xa xỉ. Văn hóa làm sao cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập.

--Chủ tịch Hồ Chí Minh--

Đến dự Hội nghị văn hóa toàn quốc, được khẩn trương tổ chức lần đầu tiên khi cuộc kháng chiến chống xâm lược đang đến gần, ngày 24/11/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”. Người nêu tâm nguyện “thiết tha mong muốn nền văn hóa mới của nước nhà lấy hạnh phúc của đồng bào, của dân tộc làm cơ sở”^[2]. Đặc biệt, Người khẳng định: “Văn hóa có liên lạc với chính trị rất mật thiết. Phải làm thế nào cho văn hóa vào sâu trong tâm lý quốc dân. Nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, được lười biếng, phù hoa, xa xỉ. Văn hóa làm sao cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập”.

Ngày 16/7/1948 Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ hai có sự tham gia của nhiều nhà lãnh đạo, các nhà văn hóa, các văn nghệ sĩ nổi tiếng trong toàn quốc. Tại Hội nghị, Tổng Bí thư Trường Chinh đã đọc báo cáo Chủ nghĩa Mác và văn hóa Việt Nam, xác định rõ đường lối, phương châm phát triển văn hóa Việt Nam từ trong cuộc kháng chiến của dân tộc. Văn hóa - văn nghệ được xác định là một mặt trận và văn nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt trận ấy. Tại Đại hội II của Đảng, tháng 2/1951, đường lối phát triển văn hóa Việt Nam được Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Đồng thời, phát triển những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc và hấp thụ những cái mới của văn hóa tiến bộ thế giới, để xây dựng một nền văn hóa Việt Nam có tính chất dân tộc, khoa học và đại chúng”.

Với khẩu hiệu hành động Kháng chiến hóa văn hóa và văn hóa hóa kháng chiến, đời sống văn hóa đã có những chuyển biến mạnh mẽ hòa với hiện thực cuộc sống và cuộc kháng chiến của dân tộc. Những định hướng đó còn tiếp tục chỉ đạo nền văn hóa trong cả cuộc kháng chiến chống xâm lược tiếp theo và sự nghiệp thống nhất đất nước của dân tộc. Sức mạnh văn hóa từ truyền thống được tỏa sáng và nâng cao trong Thời đại Hồ Chí Minh đã phát huy sức mạnh to lớn, góp sức để quân và dân Việt Nam chiến đấu và chiến thắng.  

Sau khi thống nhất đất nước, Đảng xác định nhiệm vụ trọng tâm của cuộc cách mạng tư tưởng-văn hóa là xây dựng nền văn hóa mới và con người mới xã hội chủ nghĩa, chỉ rõ nhiệm vụ trung tâm là xây dựng nền văn hóa có nội dung xã hội chủ nghĩa và tính dân tộc. Hội nghị Trung ương 5, khóa VIII (6/1998) đã có Nghị quyết Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, mang tầm của một Cương lĩnh văn hóa trong thời kỳ Đổi mới của Đảng, khẳng định vi trò của văn hóa là: Nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực để phát triển kinh tế-xã hội.

Đây là một bước phát triển trong tư duy lý luận của Đảng về văn hóa, đã đặt đúng vị trí, vai trò của văn hóa trong những nhân tố phát triển, thúc đẩy sự nghiệp đổi mới của Việt Nam. Nghị quyết đã đi vào cuộc sống, phát huy tác dụng tích cực và đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam, góp phần đưa đất nước ra khỏi tình trạng kém phát triển, trở thành nước có thu nhập trung bình và tạo nền tảng trở thành một nước công nghiệp.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) một lần nữa nhấn mạnh nhiệm vụ xây dựng nền văn hóa Việt Nam, làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển. Cương lĩnh cũng khẳng định: Con người là trung tâm của chiến lược phát triển, đồng thời là chủ thể phát triển.

Nghị quyết Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước (Hội nghị Trung ương lần thứ 9, khóa XI, 6/2014) chỉ rõ việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người phải làm cho “văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội”, văn hóa phải “là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc”. Yêu cầu nhiệm vụ của văn hóa Việt Nam là phát huy tinh thần yêu nước, ý thức tự cường dân tộc, truyền thống đoàn kết, gắn bó giữa các dân tộc trong cương vực quốc gia dân tộc Việt Nam thống nhất. Đó cũng là sứ mệnh và mục tiêu của văn hóa: Xây dựng Xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.