Hà Nội đang vươn mình trở thành một đô thị thông minh tầm cỡ châu lục và thế giới. Nét độc đáo của Hà Nội là sự hiện đại, kết nối toàn cầu, có cội nguồn từ ngàn năm về trước, nơi có sông Tô Lịch gắn liền với lịch sử thăng trầm của kinh đô. Sông Tô Lịch bị ô nhiễm nặng nề là nỗi day dứt của nhiều thế hệ người Hà Nội. Xử lý dứt điểm ô nhiễm sông Tô Lịch là trách nhiệm của thế hệ hôm nay với lịch sử, với nhân dân và với thế hệ tương lai. Bởi thế thành phố Hà Nội đã huy động mọi nguồn lực, trí tuệ, công sức để biến dòng sông cổ thành công viên sinh thái giữa lòng Thủ đô.

Sông Tô Lịch từng là huyết mạch giao thông, gắn bó với đời sống văn hóa, tâm linh của người dân Thăng Long-Kẻ Chợ. Nhưng cùng với thời gian, sông Tô Lịch trở thành dòng sông bị ô nhiễm nặng nề. Giải cứu sông Tô Lịch là vấn đề đã được đặt ra từ hàng chục năm nay, nhưng không dễ có lời giải.

Hành trình giải cứu gian nan

Để xây dựng Thủ đô xanh, sạch, đẹp, việc xử lý ô nhiễm sông Tô Lịch là điều được thành phố Hà Nội quan tâm, triển khai nhiều biện pháp trong những năm qua.

Từ khoảng năm 2000, Hà Nội đã triển khai dự án giải tỏa những công trình san lấp, lấn chiếm và tiến hành kè sông Tô Lịch với quy mô lớn. Thành phố đã cho nạo vét toàn bộ lòng sông, kè cứng hai bên bờ, giải tỏa những khu vực bị san lấp, lấn chiếm, trả lại dòng chảy cho sông Tô Lịch. Tiếp đó, thành phố đã thả những bè cây thủy sinh trên sông để góp phần cải tạo nguồn nước. Dù đã được đầu tư lớn, nhưng tình trạng ô nhiễm môi trường nước sông Tô Lịch vẫn chưa được xử lý tận gốc. Dòng sông vẫn bốc mùi quanh năm, gây mất mỹ quan, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người dân hai bên bờ sông.

Vào mùa mưa khi lượng nước mưa lớn đổ xuống, sông Tô Lịch bỗng chuyển trong xanh trong những khoảnh khắc hiếm hoi. Nhiều chuyên gia đã đề xuất dùng nước sông Hồng bổ cập vào hồ Tây, rồi từ hồ Tây đưa nước vào sông Tô Lịch. Song, thời điểm đó, phương án này không khả thi. Hơn nữa, việc đưa nước sông Hồng vào hồ Tây có thể làm thay đổi môi trường, dẫn đến những hệ quả khó lường đối với hệ thủy sinh hồ Tây. Kết quả là người dân vẫn phải “sống chung” cùng ô nhiễm.

Năm 2017, Thành ủy Hà Nội đã ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU ngày 31/5/2017 về tăng cường công tác Bảo vệ môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2020 và những năm tiếp theo. Nghị quyết nhấn mạnh mục tiêu xử lý ô nhiễm môi trường nước. Đối với sông Tô Lịch, thành phố có định hướng tìm giải pháp bảo đảm dòng chảy; đồng thời, triển khai các phương án tạo cảnh quan, xử lý môi trường nước, từng bước làm “sống lại” sông Tô Lịch... Thành phố cụ thể hóa hoạt động xử lý môi trường sông Tô Lịch bằng các biện pháp như nạo vét; rà soát, xử lý các điểm đen về ô nhiễm; duy trì các bè thủy sinh; tăng cường xử lý vi phạm xả thải ra môi trường…

Đến năm 2019, thành phố Hà Nổi sử dụng chế phẩm Redoxy-3C khử ô nhiễm nước sông Tô Lịch. Redoxy3C khi được phun xuống lòng sông sẽ cung cấp oxy cho nước và hệ sinh thái dưới thủy vực.

Khi đó, toàn bộ hệ thống vi sinh vật hiếu khí sẽ hoạt động, thúc đẩy quá trình tự xử lý nước. Mặc dù vậy, đây vẫn là giải pháp xử lý tạm thời.

Nguyên nhân của tình trạng ô nhiễm sông Tô Lịch là do sông không còn nguồn cấp nước vì không được nối với sông Hồng. Trong khi đó, hằng ngày, sông Tô Lịch phải “gánh” khoảng 160 nghìn m³ nước thải. Trong suốt những năm qua, sông Tô Lịch đóng vai trò là một đường thoát nước thải cho khu vực nội đô Hà Nội.

Giáo sư Đặng Thị Kim Chi - Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Kỹ thuật, Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam cho rằng, việc đưa nước sông Hồng vào sông Tô Lịch cũng là một giải pháp, nhưng không triệt để. Vấn đề là phải kết hợp với việc ngăn chặn nguồn xả thải trực tiếp vào sông Tô, qua xử lý triệt để nguồn nước thải.

Hằng ngày, sông Tô Lịch phải “gánh” khoảng 160 nghìn m³ nước thải. Trong suốt những năm qua, sông Tô Lịch đóng vai trò là một đường thoát nước thải cho khu vực nội đô Hà Nội.

Trách nhiệm với lịch sử

Hà Nội đang nỗ lực xây dựng một đô thị thông minh, hiện đại; một thành phố kết nối toàn cầu. Không thể để một dòng sông ô nhiễm chạy xuyên qua trung tâm thành phố đang vươn mình trở thành một đô thị tầm cỡ khu vực và thế giới. Không những thế, sông Tô Lịch còn là “long mạch” của Thăng Long-Hà Nội. Cải tạo sông Tô Lịch là một mệnh lệnh chính trị đối với Đảng bộ, chính quyền, nhân dân Thủ đô, là trách nhiệm với lịch sử, với cuộc sống người dân hôm nay và trách nhiệm với các thế hệ tương lai.

Ngày 27/11/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội để nghe báo cáo kết quả về công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, đối ngoại của thành phố năm 2024 và kế hoạch năm 2025, giai đoạn 2025-2030.

Trong các nội dung chỉ đạo tại buổi làm việc, Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị Hà Nội tiếp tục quan tâm đầu tư khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, duy trì và phát huy giá trị của các dòng sông, trong đó có sông Hồng, sông Tô Lịch; xử lý triệt để toàn bộ nước thải của thành phố.

Kinh nghiệm trong những năm qua cho thấy, để có thể xử lý ô nhiễm sông Tô Lịch cần phối hợp các giải pháp có tính tổng thể gồm: Bổ cập nguồn nước, triệt tiêu nguồn nước thải đổ vào dòng sông, ngăn chặn các nguồn gây ô nhiễm khác, cải tạo cảnh quan, nâng cao nhận thức của cộng đồng…

Đây là nhiệm vụ đầy khó khăn, và nặng nề, nhưng cũng là trách nhiệm với lịch sử, với nhân dân. Do đó, thành phố đã khẩn trương làm việc với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các cơ quan liên quan, các sở, ngành, các địa phương có dòng sông chảy qua, mời các chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu để tìm giải pháp xử lý khoa học, triệt để, có tính bền vững để xử lý ô nhiễm môi trường sông Tô Lịch.

=> Bài 2: Quyết tâm làm sống lại dòng sông cổ

=> Bài 3: Tiền đề để phục hồi chất lượng môi trường các dòng sông nội đô

Ngày xuất bản: 27/9/2025
Tổ chức thực hiện:
KIỀU HƯƠNG-NGỌC THANH-XUÂN BÁCH
Nội dung:
KIỀU HƯƠNG-GIANG NAM-MINH VÂN
Trình bày: NGỌC BÍCH
Ảnh: MINH VÂN