Sức sống của một di sản

Dân ca Ví, Giặm ra đời trong quá trình lao động sản xuất và sinh hoạt của người dân xứ Nghệ, cũng như tồn tại, phát triển trong cộng đồng người Việt ở hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh, Trần Xuân Lương, nguyên khởi, Dân ca Ví, Giặm được ứng diễn trong các hoạt động lao động sản xuất, những dịp hội hè, những sinh hoạt văn hóa, văn nghệ của quần chúng nhân dân lao động. Không gian diễn xướng của Dân ca Ví, Giặm là sân đình, cây đa, bến nước, hay chính trên đồng ruộng, sân bãi…

Về sau, khi cuộc sống thay đổi, bộ mặt nông thôn, thành thị biến chuyển theo hướng hiện đại hóa thì Dân ca Ví, Giặm cũng dần thích ứng, biến đổi theo. Dân ca Ví, Giặm thường được thể hiện trên sân khấu, thông qua các cuộc liên hoan, hội thi, các sinh hoạt văn nghệ từ cơ sở cho đến cấp tỉnh, các cuộc thi do Trung ương tổ chức.

Ngoài ra Dân ca Ví, Giặm còn được sử dụng trong các trò chơi dân gian của thiếu nhi, các em học sinh trong trường học. Không chỉ được thực hành tại các địa phương Nghệ An-Hà Tĩnh mà Dân ca Ví, Giặm còn được thực hành cả trong cộng đồng “người Nghệ” xa quê.

Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là sự kết tinh khả năng sáng tạo lời ca và giai điệu của các cộng đồng người Nghệ Tĩnh. Giá trị của Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh nằm ở sự tôn trọng đối với sự tự do thể hiện tư tưởng, tình cảm bằng lời ca tiếng hát, bằng phương ngữ Nghệ Tĩnh. Tham gia các cuộc hát Ví, Giặm, nghệ nhân dễ dàng ứng tác, đặt lời mới, góp phần làm cho kho tàng Dân ca thêm đa dạng, phong phú.

Sự vinh danh của UNESCO nâng cao vị thế của Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh ở trong nước và quốc tế, qua đó khẳng định và khuyến khích sự ứng tác, sáng tạo các biểu đạt truyền khẩu và nghệ thuật diễn xướng bằng phương ngữ, bảo đảm sự tôn trọng đối với sự đa dạng văn hóa của nhân loại.

Để Ví, Giặm trường tồn và tỏa sáng

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc bảo tồn di sản văn hóa Dân ca Ví, Giặm đang đứng trước nhiều khó khăn, thách thức.

Hiện nay, các làn điệu dân ca cổ (nguyên gốc) cũng như cách thức trình diễn của dân ca Ví, Giặm dần bị mai một trong cộng đồng. Lực lượng nghệ nhân dân gian nắm giữ, thực hành các bài bản cổ ngày càng ít, do tuổi cao, không đủ sức để thực hành và truyền dạy.

Bên cạnh đó, lớp trẻ lại ít người hào hứng với loại hình di sản này nên sự kế thừa chưa nhiều. Môi trường và không gian diễn xướng thay đổi, không còn điều kiện để thực hành những bài bản cổ. Việc cải biên hoặc “sáng tác” không nắm vững những bài bản cổ đã làm thay đổi, thậm chí làm sai lệch di sản.

"Hiện nay, các làn điệu dân ca cổ (nguyên gốc) cũng như cách thức trình diễn của Dân ca Ví, Giặm dần bị mai một, ít người nhớ đến; tính sáng tạo trong Dân ca Ví, Giặm đã bị hạn chế, không còn sự đối đáp ngẫu hứng mà phụ thuộc phần nhiều vào bài bản, lớp diễn. Lực lượng Nghệ nhân dân gian nhân nắm giữ, thực hành các bài bản cổ ngày càng ít do tuổi cao, không đủ sức để thực hành và truyền dạy. Môi trường và không gian diễn xướng thay đổi, không còn điều kiện để thực hành những bài bản cổ. Việc cải biên hoặc “sáng tác” không nắm vững những bài bản cổ đã làm thay đổi, thậm chí làm sai lệch di sản. Đáng chú ý, quá trình huy động kinh phí xã hội hóa các hoạt động văn hóa văn nghệ nói chung, với Dân ca Ví, Giặm nói riêng còn hạn chế, chủ yếu phụ thuộc từ ngân sách nhà nước…".

(Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh, Trần Xuân Lương)

Hoạt động tuyên truyền, quảng bá dân ca Ví, Giặm trên các nền tảng mạng xã hội và thông qua các hoạt động giao lưu văn hóa ở trong, ngoài tỉnh và ở nước ngoài còn hạn chế. Chưa huy động được nhiều nguồn kinh phí xã hội hóa phục vụ cho hoạt động văn hóa văn nghệ, trong đó có dân ca Ví, Giặm…

Để giải quyết những khó khăn này, ngành văn hóa sẽ tiếp tục tham mưu cấp ủy, chính quyền hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh tiếp tục tăng cường công tác quản lý nhà nước, tăng cường đầu tư các nguồn lực cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, trong đó có di sản dân ca Ví, Giặm.

Mới đây, phát biểu tại Lễ kỷ niệm 10 năm dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2014-2024) tổ chức tại thành phố Vinh, Thứ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông nhấn mạnh: Bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa là góp phần gìn giữ hồn cốt của dân tộc. Bảo tồn, phát huy giá trị di sản được UNESCO ghi danh vừa là niềm vinh dự, tự hào nhưng đồng thời cũng là trách nhiệm, là cam kết không chỉ của hai tỉnh Nghệ An-Hà Tĩnh mà là của quốc gia với UNESCO trong việc thực hiện Công ước về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể năm 2003.

Về phía tỉnh Nghệ An, theo Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao Nghệ An Trần Thị Mỹ Hạnh, để tạo sự lan tỏa, phát triển cho di sản văn hóa Ví, Giặm, thời gian tới, tỉnh Nghệ An sẽ đánh giá việc thực hiện Đề án “Bảo vệ và Phát huy giá trị di sản dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tỉnh Nghệ An giai đoạn 2021-2025” và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Bảo vệ và Phát huy giá trị di sản dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tỉnh Nghệ An giai đoạn 2026-2030”, qua đó nhằm huy động các nguồn lực như kinh phí, cơ sở vật chất, nhân lực... cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, trong đó có di sản dân ca Ví, Giặm.

"Nghệ An sẽ tập trung triển khai có hiệu quả các chính sách, quy hoạch về bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, như: Hoàn thiện và đưa vào sử dụng Nhà hát dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh; chính sách hỗ trợ đối với nghệ nhân và câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm; đưa quy hoạch bảo tồn và phát huy dân ca Nghệ Tĩnh vào trong quy hoạch kinh tế-xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch gắn với dân ca Ví, Giặm; tiếp tục tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho các tầng lớp nhân dân về các giá trị của dân ca Nghệ Tĩnh và trách nhiệm của cộng đồng trong bảo tồn, phát huy di sản này".

(Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao Nghệ An Trần Thị Mỹ Hạnh)

Kế đến, Nghệ An sẽ tập trung triển khai có hiệu quả các chính sách, quy hoạch về bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, như: Hoàn thiện và đưa vào sử dụng Nhà hát dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh; chính sách hỗ trợ đối với nghệ nhân và câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm; đưa quy hoạch bảo tồn và phát huy dân ca Nghệ Tĩnh vào trong quy hoạch kinh tế-xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch gắn với dân ca Ví, Giặm; tiếp tục tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho các tầng lớp nhân dân về các giá trị của dân ca Nghệ Tĩnh và trách nhiệm của cộng đồng trong bảo tồn, phát huy di sản này.