Tuyên Quang, vùng đất giàu truyền thống lịch sử, văn hóa, nằm ở vị trí chiến lược quan trọng, trung tâm của núi rừng Việt Bắc. Cách đây 80 năm, Cách mạng Tháng Tám thành công gắn với liền với sự kiện khởi nguồn từ Tân Trào, nơi diễn ra hai cuộc họp quan trọng quyết định Tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Đó là Hội nghị cán bộ toàn quốc của Đảng và Quốc dân đại hội.

Có bốn lý do Tuyên Quang được lựa chọn làm “Thủ đô” cách mạng - trung tâm của các An toàn khu, nơi đặt Tổng hành dinh lãnh đạo cuộc kháng chiến kiến quốc.

Những ngày Trung ương Đảng, Bác Hồ ở Tân Trào, vùng quê yên bình như sôi động hơn khi có nhiều cán bộ cách mạng, bộ đội về làng, cùng ăn, cùng ở, cùng làm với nhân dân, được nhân dân đùm bọc, che chở, bảo vệ. “Ngày đó, tôi dù nhỏ tuổi nhưng cũng có nhiệm vụ của mình. Ban ngày, khi đi chơi, đi làm nương hay đi chăn bò thì phải chú ý, phát hiện có người lạ hay những dấu hiệu bất lợi cho cách mạng thì về báo tin ngay cho cán bộ”, ông Hoàng Ngọc kể lại.

Ngày 4/6/1945, Tổng bộ Việt Minh tuyên bố thành lập Khu giải phóng Việt Bắc để làm căn cứ địa chung cho cả nước, lấy Tân Trào làm trung tâm, xây dựng chính quyền, quân đội. Tân Trào trở thành Thủ đô Khu giải phóng. Tại đây, Trung ương Đảng và Bác Hồ đã có nhiều quyết sách quan trọng để lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.

Cuối tháng 7, đầu tháng 8/1945, cao trào kháng Nhật cứu nước đã cuồn cuộn từ bắc chí nam. Phát xít Nhật ngày càng thua lụn bại. Không khí khởi nghĩa nóng rực. “Chí lớn thu giang sơn/Giấu mình trong tre nứa”. Tại lán Nà Nưa, dù lâm bệnh nặng, nhưng lãnh tụ Hồ Chí Minh với niềm chiêm cảm lớn đã căn dặn đồng chí Võ Nguyễn Giáp: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”.

“Lời Đảng gọi một ngày sấm nổ”. Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào ngày 14/8/1945, quyết định phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước trước khi quân Đồng Minh vào Đông Dương. Ngay đêm hôm đó, Ủy ban Chỉ huy lâm thời Khu giải phóng đã hạ lệnh khởi nghĩa. Ủy ban khởi nghĩa cũng đã ra Quân lệnh số 1. Quân lệnh nêu rõ: 12 giờ trưa ngày 13/8/1945, phát xít Nhật đã đầu hàng đồng minh, quân đội Nhật tan rã trên khắp các mặt trận. Kẻ thù của chúng ta bị ngã gục. Giờ tổng khởi nghĩa đã đến. Dưới mệnh lệnh của Ủy ban khởi nghĩa, đồng bào hãy đem hết tâm lực ủng hộ đạo quân giải phóng, xung vào bộ đội, xông ra mặt trận, đánh đuổi quân thù. Cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định về ta.

Ngày 16/8/1945, dưới gốc đa Tân Trào, đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa đọc Quân lệnh số 1. Việt Nam giải phóng quân làm lễ xuất quân. Ngay sau đó, Quốc dân đại hội khai mạc tại đình Tân Trào, nhất trí tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng, thông qua Mười chính sách lớn của Việt Minh, lập ra Chính phủ lâm thời do lãnh tụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch; quy định Quốc ca; Quốc kỳ.

“Lời Đảng gọi một ngày sấm nổ”.

Những ngày sau đó, tin thắng lợi dồn dập báo về từ Hà Nội, Huế, Sài Gòn… Chỉ trong 15 ngày, Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám thành công trọn vẹn trên cả nước.

PGS Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam cho biết: “Đó là thời điểm vàng để cả nước vùng lên giành chính quyền. Nếu Tổng khởi nghĩa trước khi Nhật đầu hàng thì rất khó thành công vì lúc đó quân đội Nhật còn mạnh; nếu thực hiện sau khi quân đồng minh vào tước vũ khí quân đội Nhật thì lúc đó Đảng ta sẽ có nhiều kẻ thù”.

Đó là thời điểm vàng để cả nước vùng lên giành chính quyền.

PGS Trần Đức Cường
_{(Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam)}

Từ Thủ đô Khu giải phóng Tân Trào, Lệnh Tổng khởi nghĩa được truyền đi và các tỉnh, thành phố trong cả nước đã lần lượt đứng lên khởi nghĩa. Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.       

Gần một thế kỷ đã đi qua, ánh sáng từ Tân Trào vẫn soi đường cho hành trình phát triển hôm nay. Trong mỗi bước chuyển mình của Đất nước – từ Kháng chiến đến Kiến quốc, từ Đổi mới đến Hội nhập – tinh thần Tân Trào vẫn là cội nguồn sức mạnh: Lấy dân làm gốc, dựa vào dân để dựng xây, khơi dậy khát vọng Việt Nam hùng cường.                                  

Ngày xuất bản: 9/2025
Tổ chức thực hiện: ĐỨC NGHĨA, TRƯỜNG SƠN, HẢI CHUNG
Nội dung: Lê Lan, Tuấn Sơn, Trần Hảo, Quang Thọ, Trần Tuấn, Thành Châu, Công Hậu, Thái Sơn, Đình Tăng, Hiền Cừ, Mạnh Hảo, Hữu Tùng, Ngọc Trâm, Đức Thắng, Thanh Sơn, Ngọc Long, Quý Hiền, Công Lý, Trung Hiếu, Vương Anh
Trình bày: Ngọc Diệp
Ảnh: Báo Nhân Dân, TTXVN