TRẦN NAM TRUNG (Trần Khuy, Trần Lương, 1912-2009), Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam (1969-1975), tham gia cách mạng 1927, nhập ngũ 1945; Thượng tướng (1974), đảng viên Đảng cộng sản Việt Nam (1930).

Trần Nam Trung tên thật là Trần Khuy, sinh ngày 6/1/1912 (có tài liệu ghi sinh 1913) tại làng Thi Phổ, xã Đức Trung (nay là xã Đức Thạnh), huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi trong một gia đình nông dân, sớm giác ngộ cách mạng.

Năm 1930, đồng chí hoạt động trong nhóm Đông Dương Cộng sản Liên đoàn. Từ năm 1931, đồng chí là Bí thư Huyện ủy, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ngãi, nhiều lần bị thực dân Pháp bắt giam.

Năm 1944, đồng chí Trần Nam Trung tham gia thành lập Ủy ban vận động cứu quốc tỉnh Quảng Ngãi, làm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ngãi và Bình Định và là một trong những nhà lãnh đạo đã góp công lớn vào thắng lợi của cuộc Khởi nghĩa Ba Tơ (tháng 11/3/1945), cùng Trương Quang Giao, Nguyễn Chánh, Trần Quý Hai, Nguyễn Đôn…

Nhạy bén với tình hình, sau khi Nhật đảo chính Pháp (ngày 9/3/1945), Trần Nam Trung cùng tập thể lãnh đạo Tỉnh ủy Quảng Ngãi quyết định phát động quần chúng nổi dậy giành chính quyền và thành lập Đội du kích Ba Tơ; phát triển lực lượng, xây dựng chiến khu, mở rộng địa bàn hoạt động xuống đồng bằng, bắt liên lạc với các tỉnh lân cận. Thắng lợi của khởi nghĩa Ba Tơ đã tạo cơ sở cho khởi nghĩa ở Quảng Ngãi và các tỉnh Nam Trung Bộ giành thắng lợi trong Tổng khởi nghĩa Tháng Tám 1945.

Tháng 9/1945, đồng chí là Ủy viên Xứ ủy Trung Bộ phụ trách quân sự; Chính ủy, Thường vụ Khu ủy Khu 5, Chính ủy Mặt trận Buôn Hồ-An Khê.

Tháng 4/1952, đồng chí là Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ (ngày 13/3-7/5/1954), chỉ đạo và trực tiếp về các địa phương vận động nhân dân đóng góp, vận tải lương thực thực phẩm, quân trang quân dụng cung cấp cho chiến trường.

Sau 1955, Ngô Đình Diệm lên thay Bảo Đại, với sự cố vấn của Mỹ, tiến hành chiến dịch “tố Cộng” khắp miền Nam. Hàng vạn chiến sĩ cách mạng bị giết hại, bắt bớ, tra tấn, tù đày. Riêng Nam Trung Bộ, Cách mạng tổn thất rất nặng với hơn 40% tỉnh ủy viên và 60% huyện ủy viên đương chức bị bắt và hy sinh. Là Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, Trần Nam Trung được điều vào làm Bí thư Khu ủy Khu 5. Dưới sự lãnh đạo đúng đắn của đồng chí Trần Nam Trung và Liên khu ủy 5, phong trào cách mạng ở Nam Trung Bộ từng bước phục hồi, vượt qua thời kỳ khó khăn. Đồng chí Trần Nam Trung có công tập hợp các lực lượng yêu nước, xây dựng lực lượng vũ trang, phát triển phong trào du kích và phong trào đấu tranh chính trị.

Năm 1961 được phong hàm Trung tướng, giữ chức Ủy viên Thường vụ Trung ương Cục miền Nam, Chính ủy các lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng miền Nam.

Năm 1964, đồng chí là Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam.

Năm 1969, là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam; tổ chức thành công cuộc đón Chủ tịch nước Cuba Fidel Castro (tháng 9/1973) từ Hà Nội vào thăm vùng mới giải phóng tỉnh Quảng Trị.

Đồng chí Trần Nam Trung là nhà lãnh đạo, tổ chức, chỉ huy quân sự tài năng, góp phần cùng nhân dân miền Nam và nhân dân cả nước hoàn thành thắng lợi sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Năm 1974 đồng chí được phong hàm Thượng tướng; năm 1976, đồng chí là Chủ nhiệm Ủy ban Thanh tra Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa III, IV (dự khuyết 1955-1960); đại biểu Quốc hội khóa VI, VII.

Đồng chí Trần Nam Trung được Đảng và Nhà nước Việt Nam tặng thưởng Huân chương: Sao vàng, Hồ Chí Minh, Độc lập hạng Nhất, Quân công hạng Nhất, Chiến thắng hạng Nhất, Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Chiến công hạng Nhất, Chiến sĩ giải phóng (Nhất, Nhì, Ba), Chiến sĩ vẻ vang (Nhất, Nhì, Ba); Huy chương Quân kỳ Quyết thắng, huy hiệu 80 năm tuổi đảng.

Đồng chí Trần Nam Trung mất ngày 10/5/2009.

Nguồn: Bộ Quốc phòng, Bách khoa toàn thư quân sự Việt Nam, Quyển 1: Lịch sử quân sự, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2015, trang 897-898
Tranh chân dung nhân vật: Hoạ sĩ Đỗ Hoàng Tường