Tết không chỉ là ngày lễ lớn nhất trong năm của người Việt Nam, mà đó còn là dịp những người con xa quê trở về quê hương, sum vầy cùng người thân, để sẻ chia và trao gửi yêu thương, để thắp nén nhang tỏ lòng thành kính với ông bà tổ tiên, để truyền lại cho thế hệ mai sau những giá trị bất diệt của gia đình, tình thân.

Tết Việt, đặc sắc và độc đáo. Ăm ắp trong ấy là giá trị nhân văn sâu sắc của một dân tộc cần cù siêng năng lao động, là bản sắc văn hóa độc đáo của quốc gia là một trong những cái nôi của nền văn minh lúa nước, là những triết lý nhân sinh giản dị mà sâu sắc của người Việt Nam.

Cùng ăn Tết âm lịch giống Việt Nam có một số quốc gia như Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc,… Tuy nhiên, có nhiều điểm tương đồng với Tết Việt nhất có lẽ là “Xuân tiết” – tết cổ truyền lớn nhất của Trung Quốc. Cùng điểm qua một số nét tương đồng và khác biệt chính giữa hai cái Tết ấy, để thấy hơn những giá trị rất riêng, rất Việt của Tết Nguyên đán.

Tết Nguyên đán là ngày lễ cổ truyền lớn nhất trong năm của người Việt Nam và Trung Quốc.

ĐÓN TẾT

Để chuẩn bị đón lễ tết này, người Việt Nam cũng như người Trung Quốc phải chuẩn bị rất nhiều thứ. Những người phụ nữ thì lo chuẩn bị thực phẩm cho những mâm cỗ cúng quan trọng ngày tết, người đàn ông trong gia đình thì cùng các thành viên khác dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa.

Vào dịp tết, người Việt Nam thường mua quất, đào, những cây tượng trưng cho ngày tết để bày trong phòng khách, hoặc chơi hoa hải đường-những loài hoa đặc trưng của mùa xuân. Còn người Trung Quốc lại chơi hoa thuỷ tiên (tượng trưng cho tài lộc), hoa hướng dương (tượng trưng cho một năm mới tốt lành), cây kim quất (tượng trưng cho tài lộc), hoa mơ (tượng trưng cho may mắn),…

Người Trung Quốc còn đặc biệt rất thích treo chữ ‘Phúc’ ngược trước cửa nhà, bởi lẽ từ ‘ngược’ trong tiếng Hán đồng âm với từ ‘đến’, theo đó khi khách đến chơi nhà nhìn thấy chữ phúc treo ngược sẽ thốt lên rằng “Phúc ngược rồi!”, song ai cũng hiểu thành “Phúc đến rồi!”, đại diện cho một lời chúc may mắn, an lành cho gia chủ vào năm mới.

Bữa cơm tất niên chiều ba mươi Tết ấm cúng và thiêng liêng, với cả hai dân tộc, đó là bữa cơm sum họp, là bữa cơm mà con cháu đi làm ăn xa cũng cố gắng về quây quần chung vui. 

Với nhân sinh quan, bản sắc văn hoá và môi trường sống của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc khác nhau, bữa cơm tất niên tuy có chung một ý nghĩa nhưng các món ăn lại rất riêng, thấm đậm nhân sinh quan và phản ánh rõ nét cuộc sống của người dân hai nước.

Mâm cơm ngày tết của người Việt Nam không thể thiếu bánh chưng. Bánh chưng có hình vuông tượng trưng cho đất. Lá xanh bọc ở ngoài và nhân bên trong ruột tượng trưng cho công ơn sinh thành, tình cha mẹ luôn yêu thương và đùm bọc con cái. Món ăn cũng thể hiện tấm lòng uống nước nhớ nguồn của nhân dân ta. Đồng thời, hương vị bánh cũng thay lời nhấn mạnh tầm quan trọng của cây lúa và thiên nhiên trong nền văn hoá lúa nước. Ngoài ra còn có thịt gà, thịt lợn, măng, miến, giò chả, bóng bì, thịt bò kho gừng, cá kho, thịt đông,… đều là những món ăn mang đặc trưng của hương vị quê hương, của một đất nước lấy nông nghiệp là chính.

Mâm cỗ Tết có ý nghĩa đặc biệt với mọi gia đình người Việt mỗi độ Tết đến Xuân sang. Bởi nó không chỉ thể hiện nét đẹp về Công trong tứ đức của người phụ nữ trong gia đình, mà mỗi món ăn đều là sự gửi gắm những mong ước cho một năm mới tốt lành hơn, và đặc biệt ăm ắp trong đó là bản sắc văn hoá của người Việt.

Ý nghĩa các món ăn ngày Tết

Tương tự, người Trung Quốc cũng có rất nhiều món ăn đặc trưng của ngày tết, như bánh cảo (phổ biến ở miền bắc Trung Quốc). Theo quan niệm, bánh gói nhân vào trong tượng trưng cho việc gói ghém may mắn rồi ăn vào người để hưởng may mắn đó. Ngoài ra, Trung Quốc còn có món “niên cao” (món bánh này phổ biến nhất ở miền Đông Trung Quốc). Tên của nó đọc giống cụm “niên niên cao” (nghĩa là mỗi năm một cao hơn, tốt hơn), bởi vậy món ăn này như gửi gắm thêm mong ước của người dân vào một năm mới với nhiều điều tốt đẹp hơn. Một đặc trưng nữa rất nổi bật trên mâm cỗ ngày Tết của người Trung Quốc, đó là không thể thiếu món cá. Vì từ "cá" trong tiếng Hán đồng âm với từ "dư" trong cụm từ "dư giả", nên trong quan niệm của người Trung Quốc, ăn cá là để mong được dư giả, giàu có…

ĂN TẾT

Sau thời khắc giao thừa linh thiêng, hoàn thành việc cúng lễ tại gia, người Việt Nam thường ra khỏi nhà, gọi là xuất hành đầu năm, và chọn hướng xuất hành tốt với mệnh mình để mong khởi đầu một năm mới vạn sự hanh thông.

Thông thường xuất hành đầu năm, người ta sẽ tới chùa, để cầu xin trời phật phù hộ cho một năm mới tốt lành, an khang, khi về không quên ngắt một cành cây tượng trưng cho việc hái lộc về nhà, với mong muốn năm mới nhiều lộc.

Ngược lại, theo truyền thống, người Trung Quốc sẽ không ra khỏi nhà ngày đêm giao thừa, bởi tục truyền ban đêm sẽ có một con quái thú là Tịch thú xuất hiện, vì thế để không gặp xui xẻo, tốt nhất không nên ra ngoài. Bởi vậy, người Trung Quốc thường quây quần quanh mâm cơm đoàn viên, sau đó chỉ ở nhà.

Sáng ngày mùng một Tết, người dân hai nước đều bắt đầu những chuyến thăm thân, chúc tết đầu năm. Con cháu sẽ tới nhà ông bà cha mẹ, người thân họ hàng để chúc tết, để biếu tiền mừng tuổi kèm những lời chúc sức khoẻ, bình an. Đây cũng là dịp ít ỏi trong năm được gặp gỡ người thân, bởi trong năm công việc bận rộn, mọi người ít được gặp mặt.

Theo quan niệm của người Trung Quốc, khi con dâu con rể về chúc tết bố mẹ, nếu mang quà về phải mang số chẵn, tuy nhiên lại không mang theo 4 món quà, vì số 4 trong tiếng Hán đồng âm với từ “tử” (nghĩa là chết), một từ không may mắn.

Một tục lệ rất thú vị và dường như không thể thiếu trong dịp tết, đó là Lì xì. Trước tết, người lớn sẽ chuẩn bị những phong bao nhỏ (thường là màu đỏ), đặt trong đó là một ít tiền, để mừng tuổi đầu năm cho trẻ nhỏ.

Tiền lì xì được bỏ trong phong bao màu đỏ tượng trưng cho sự cát tường và may mắn. Số tiền bỏ vào bao nhiêu không quan trọng. Quan niệm dân gian cho rằng, việc cho hay nhận lì xì đều ngụ ý của việc phát tài phát lộc, nhận lì xì sẽ thêm may mắn, cho lì xì cũng chính là phát đi lộc lá để nhận về nhiều điều thuận lợi, hanh thông hơn. 

Người Trung Quốc thì tin rằng, phong bao đỏ có thể xua đuổi ma quỷ, đem lại bình an, vì vậy mừng tuổi cũng là để đem đến bình an và may mắn cho người nhận.

Trong những ngày Tết, người dân còn được tham gia rất nhiều lễ hội lớn nhỏ khác nhau, hoặc các hoạt động vui chơi giải trí vui nhộn, các trò chơi dân gian,...

Tết Nguyên đán kết thúc bằng lễ hóa vàng. Hóa vàng là một trong những nghi lễ không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán. Lễ cúng hóa vàng thường được gọi là lễ tiễn ông bà tổ tiên hay lễ tạ đầu năm mới. Vào ngày này, nhà nhà chuẩn bị mâm cơm thành kính dâng lên ông bà tổ tiên, để kính cáo kết thúc Tết Nguyên đán và đánh dấu chính thức bước vào một năm làm việc và học tập mới.

Đây thực sự là khoảng thời gian nghỉ ngơi, thư giãn sau một năm học tập và làm việc mệt mỏi, là lúc trở về trong không khí đầm ấm của gia đình sau một năm bôn ba kiếm sống, là khi ta nhìn lại được mất, để cùng hướng tới tương lai tốt đẹp hơn. Có lẻ bởi những ý nghĩa sâu sắc đó, ai cũng rất mong tới Tết, háo hức với không khí ngày Tết và chuẩn bị thật nhiều cho những ngày Tết tuy không dài nhưng vô cùng ý nghĩa.

Bạn bè quốc tế từng có cơ hội trải nghiệm Tết Việt đều cảm thấy vô cùng thú vị bởi những phong tục độc đáo hàm chứa bao nét văn hóa đặc sắc của người Việt. Không khí của ngày tết, cách con người giao tiếp với nhau, những phong tục của ngày tết cho họ một cái nhìn sâu sắc hơn về con người Việt Nam, văn hóa Việt Nam.

Julien Bazil (quốc tịch Pháp) được trải nghiệm không khí Tết Nguyên đán khi qua Việt Nam học chương trình Thạc sĩ năm 2017. Đây là lần đầu tiên anh trải nghiệm một cái Tết âm lịch của người Phương Đông, bởi vậy có rất nhiều phong tục, quan niệm của ngày Tết khiến anh thấy bất ngờ và thú vị.

Anh chia sẻ: "Trải nghiệm tết ở Việt Nam, tôi nhận ra rằng, các bạn Việt Nam rất coi trọng vào những gì xảy ra và những người gặp gỡ trong những ngày đầu tiên của năm mới, vì theo họ, những gì xảy ra và những người đầu tiên mà họ gặp sẽ ảnh hưởng đến những gì xảy ra trong năm. Quan niệm này thật thú vị."

Được trải nghiệm Tết Đinh Dậu tại Việt Nam, Julien thực sự rất ấn tượng với số lượng hình ảnh gà trống mà các bạn Việt Nam mua về bày trí. Anh cảm thấy việc này có ý nghĩa hơn khi được giải thích rằng, mỗi cái tết ở Việt Nam được đại diện bằng một linh vật, và năm ấy là Tết con gà, bởi vậy, mọi người mua tranh gà hoặc những vật trang trí hình chú gà trống về để mong muốn may mắn, an lành cho năm mới.

Bản thân anh cũng mua vài bức tượng nhỏ xinh có hình chú gà trống để mang lại may mắn cho mình trong ngày Tết năm đó và để mang về tặng cho bạn bè, gia đình (một trong số những bức tượng này hiện vẫn được bố mẹ anh trân trọng giữ gìn ở Pháp).

Julien còn đặc biệt cảm thấy thú vị với tục lì xì ngày tết của người Việt. Anh kể lại rằng, ban đầu, anh không hiểu mọi người định làm gì với một chiếc phong bì nho nhỏ màu đỏ đó. Sau đó, nhờ các bạn Việt Nam giải thích anh mới biết đó là phong bao lì xì, trong đó đựng một khoản tiền nho nhỏ dùng để mừng tuổi và gửi những lời chúc tốt đẹp tới người nhận.

Ở Pháp, tuy mọi người không tặng tiền, nhưng tặng quà cho nhau nhân dịp năm mới. Julien cảm thấy rất vui khi khám phá ra điểm tương đồng này giữa văn hóa 2 nước Việt Nam và Pháp.

Còn với Nang Vongbouasy (quốc tịch Lào), cũng được trải nghiệm Tết Nguyên đán khi sang Việt Nam học thạc sĩ năm 2017, song với cô, điều đặc biệt ấn tượng lại chính là không khí sôi động và ngập tràn sắc xuân của đường phố Hà Nội những ngày Tết, một không khí rất xuân, sắc đỏ tràn ngập khắp nơi. Dường như nó làm cho lòng người thêm ấm áp.

"Nếu ai đó đến thăm Việt Nam trong kỳ nghỉ Tết, tôi chắc chắn họ sẽ hiểu hơn rất nhiều về văn hóa Việt Nam, về con người Việt Nam qua cách họ ăn Tết”, Nang Vongbouasy chia sẻ.

Từng đến Việt Nam đúng độ Tết đến Xuân về, Sovannkiry Khoeun (cán bộ Bộ Ngoại giao và Hợp tác Quốc tế Campuchia) có cơ hội được lang thang phố phường những ngày giáp Tết và sau Tết, được đắm mình trong không khí đất trời Việt Nam ngày xuân. Và anh cũng đặc biệt ấn tượng với hình ảnh vắng vẻ của đường phố Hà Nội ngày Tết-một khung cảnh khác hoàn toàn thường nhật.

Anh miêu tả về những con đường lớn được trang hoàng đẹp đẽ và hình ảnh những chợ hoa tạm trên vỉa hè - những hình ảnh báo hiệu Tết về ngay trên đường phố. Sovannkiry Khoeun rất thích không khí tết ở Hà Nội vì dịp này, thành phố không quá đông đúc, không kẹt xe mà lại rất đẹp, tràn ngập không khí của mùa xuân.

Không ăn Tết Việt ở Hà Nội nhưng Larnoy (sinh viên Lào đang du học tại Đại học Thái Nguyên, Việt Nam) cũng có những cảm nhận rất riêng về nét đẹp của Tết Nguyên đán.

"Em ấn tượng nhất về đêm giao thừa ngày tết của người Việt. Có lẽ đó là buổi đêm nhộn nhịp và tấp nập nhất trong năm. Mọi người ra chùa để cầu nguyện, mọi mong ước sẽ trở nên hiện thực. Thật thú vị!", cô chia sẻ.

Tết Nguyên đán, Larnoy và một số bạn sinh viên khác được nghỉ học, nhưng các bạn cũng không về nước, một phần bởi dịch bệnh đi lại nhiều thủ tục, một phần khác vì các bạn muốn được trải nghiệm không khí Tết lớn nhất trong năm của người Việt Nam, qua đó để hiểu hơn về văn hóa, về tâm linh, về nhân sinh quan và nhiều giá trị khác của người Việt.

Những người bạn trẻ đặc biệt cảm thấy thích thú với tục mừng tuổi đầu năm của người Việt.