CHUYỆN GIỮ RỪNG Ở BẮC TRƯỜNG SƠN
THAY ĐỔI TƯ DUY
PHÁT TRIỂN RỪNG
Tư duy “lấy rừng nuôi rừng, giữ rừng để làm giàu” được khởi xướng ở Hương Sơn, Tương Dương, Con Cuông… đã và đang thắp lên hướng phát triển mới trong công tác bảo vệ rừng cho đồng bào các dân tộc ở miền tây xứ Nghệ. Từ phục hồi rừng mét, trồng rừng gỗ lớn theo chuẩn FSC gắn với chế biến, phát triển dược liệu dưới tán rừng đến tham gia thị trường tín chỉ carbon, nhiều ngôi làng vùng cao đã bước vào vòng quay kinh tế lâm nghiệp hiện đại.
Không chỉ tạo sinh kế bền vững, những mô hình này còn góp phần quan trọng trong chiến lược thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ lá phổi xanh của Bắc Trung Bộ.
Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nghệ An, tỉnh hiện có gần 1 triệu ha rừng, trong đó 32.600ha được cấp chứng chỉ FSC - con số lớn nhất Bắc Trung Bộ. Nhờ đó, sản lượng gỗ khai thác giai đoạn 2020-2024 đạt trung bình 1,58 triệu m³/năm; kim ngạch xuất khẩu gỗ đạt 254 triệu USD, riêng năm 2024 lên tới 304 triệu USD - mức kỷ lục.
Giữ rừng là giữ sinh kế bền vững
Những ngày đầu đông, sương mỏng còn vấn vít trên đỉnh Pù Huống, Pù Hoạt, dòng xe của chúng tôi men theo cung đường uốn quanh những triền núi để đến với huyện Tương Dương (cũ) - nơi đang diễn ra cuộc “cách mạng xanh” trong tư duy phát triển rừng. Từ chỗ từng bị bào mòn bởi khai thác tận diệt, nhiều cánh rừng đã hồi sinh, trở thành sinh kế vững chắc cho hàng nghìn hộ dân.
Trong căn nhà sàn ở xã Tam Quang, ông Lữ Thành Long, một trong những người đi đầu trồng rừng mét theo chuỗi giá trị, kể về hành trình đổi đời nhờ rừng. Trước kia, “rừng là để chặt”, gia đình ông chỉ xem cây mét như nguồn thu tạm thời. Nhưng khi chính quyền và dự án hỗ trợ kỹ thuật, giống, liên kết tiêu thụ, mọi thứ đã thay đổi. “Giờ mỗi năm tôi thu hoạch hàng ngàn cây mét, thu về cả trăm triệu đồng. Một héc-ta mét mang lại khoảng 15 triệu mỗi năm, chưa kể mùa măng. Cây mét trồng một lần, chăm ít nhưng cho thu nhập cả đời”. Ông Long hồ hởi.
Phục hồi những cánh rừng mét ở xã Tam Quang.
Phục hồi những cánh rừng mét ở xã Tam Quang.
Không chỉ nhà ông Long, nhiều hộ khác cũng xem rừng mét như “kho tiền xanh”. Bà Lương Thị Đoàn, cùng xã, vừa đon đả rót chén nước vừa khoe: “Cây mét càng để lâu càng to, càng được giá. Khi cần tiền cho con nhập học, tôi chỉ việc chặt 100-150 cây mang bán. Cả bản đều vậy, khó khăn thì lên rừng mét, chẳng sợ đói!”.
Tín chỉ các-bon rừng: Hướng đột phá để Nghệ An tăng trưởng xanh.
Tín chỉ các-bon rừng: Hướng đột phá để Nghệ An tăng trưởng xanh.
Theo ông Quang Văn Mão, Trưởng phòng Kinh tế xã Tam Quang, cây mét những năm trước từng bị khai thác tự nhiên đến cạn kiệt. Không ai chăm bón, rừng mét còi cọc, thoái hóa, nhiều hộ tính chuyện bỏ trồng. Nhưng bước ngoặt đến khi huyện Tương Dương triển khai Dự án phát triển sinh kế bền vững từ cây mét do Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) tài trợ. Chỉ vài năm, 687 hộ với hơn 1.800 người đã tham gia phục tráng 944ha rừng mét, trồng mới hơn 38ha và thành lập 12 tổ hợp tác, hợp tác xã liên kết tiêu thụ.
Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Tương Dương, Nguyễn Hải Âu, nhớ lại: “278 nghìn ha rừng của huyện chủ yếu là rừng tự nhiên, tỷ lệ che phủ hơn 84%. Nhưng rừng mét thì nát hết. Khi dự án vào, dân được hướng dẫn chăm sóc, bón phân, khoanh nuôi tái sinh. Chỉ vài mùa, rừng mét xanh mướt trở lại, thu nhập đều đều quay về”.
Những cánh rừng mét hồi sinh không chỉ giữ đất, chống sạt lở, mà còn giúp người dân an cư, giảm áp lực lên rừng tự nhiên. Đây được xem là nhân tố quan trọng trong chiến lược thích ứng biến đổi khí hậu.
Hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh đang có những bước chuyển mới, từ trồng rừng gỗ nhỏ sang rừng gỗ lớn có chứng chỉ FSC gắn với chế biến sâu. Chúng tôi đến các xã Lương Sơn và Thanh Thủy, nơi phong trào trồng rừng gỗ lớn theo chuẩn FSC đang nở rộ. Gia đình ông Đậu Văn Thắng là một trong gần 2.000 hộ đã chuyển từ trồng keo chu kỳ 5 năm sang trồng rừng gỗ lớn 10-12 năm. Nhờ dự án của Công ty Biomass Fuel Việt Nam, ông được cấp giống chuẩn, được tập huấn kỹ thuật, được cam kết bao tiêu sản phẩm.
“Keo FSC lớn nhanh, ít sâu bệnh. Công ty cam kết mua với giá cao hơn thị trường 10-12%. Bà con yên tâm lắm”. Ông Thắng nói. Tại Hợp tác xã Lâm nghiệp và dịch vụ tổng hợp Thanh Thủy, hơn 100ha rừng keo 10 năm tuổi vừa được khai thác trong năm 2024, đem lại mức doanh thu 140-150 triệu đồng/ha, gấp 3 lần rừng gỗ nhỏ mà trước đây thời gian trồng chỉ 4 đến 5 năm. Toàn hợp tác xã hiện có 1.600ha rừng đạt chứng chỉ FSC, mở ra cánh cửa vào thị trường Mỹ, EU, Nhật Bản, những nơi đòi hỏi khắt khe về nguồn gốc hợp pháp và bền vững.
Những cánh rừng mét xanh tươi nơi đại ngàn miền tây Nghệ An.
Những cánh rừng mét xanh tươi nơi đại ngàn miền tây Nghệ An.
Phát triển rừng gỗ lớn có chứng chỉ FSC là hướng đi bắt buộc trong bối cảnh biến đổi khí hậu và hội nhập. Tỉnh đang xây dựng dữ liệu số ngành lâm nghiệp, ứng dụng viễn thám, GIS để quản lý rừng minh bạch, truy xuất nguồn gốc, đáp ứng yêu cầu quốc tế.
Người dân thu hoạch cây mét.
Người dân thu hoạch cây mét.
Ngân hàng “xanh” cho phát triển
Không chỉ tạo sinh kế từ lâm sản truyền thống, người dân miền Tây Nghệ An nay còn khai mở nguồn tài chính xanh bền vững, đó chính là có thêm nguồn thu từ dịch vụ môi trường rừng và tín chỉ carbon - cơ chế tài chính xanh đang được nhiều quốc gia áp dụng để giảm phát thải khí nhà kính.
Tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt, Giám đốc Nguyễn Văn Sinh cho biết đơn vị đang quản lý 76.000ha rừng tự nhiên tham gia cung ứng dịch vụ giảm phát thải. Riêng năm 2024, khu bảo tồn đã giải ngân 18/19,5 tỷ đồng từ nguồn chi trả giảm phát thải vùng Bắc Trung Bộ. Toàn tỉnh Nghệ An hiện có 332 cộng đồng dân cư chủ rừng và 457 cộng đồng tham gia quản lý, hưởng lợi từ nguồn thu ERPA. Tính đến tháng 1/2025, đã có 115,8/133,8 tỷ đồng được chi trả cho các chủ rừng là tổ chức, đạt 87% kế hoạch. Nguồn kinh phí ban đầu này chưa được nhiều nhưng đã được bố trí dùng để khoán bảo vệ rừng cho cộng đồng; hỗ trợ sinh kế; làm đường, hệ thống chiếu sáng, nhà văn hóa; xây công trình nước sạch, đường bê-tông; nâng cấp cơ sở hạ tầng phục vụ bảo vệ và phát triển rừng... Nhờ đó, đời sống người dân được cải thiện rõ rệt, số vụ vi phạm lâm luật giảm sâu. Rừng càng được giữ vững thì nguồn tài chính từ carbon càng dồi dào, tạo vòng lặp tích cực và bền vững.
Cây mét mang lại thu nhập ổn định cho người dân.
Cây mét mang lại thu nhập ổn định cho người dân.
Không chỉ có vậy ở nhiều xã vùng cao Nghệ An, Hà Tĩnh, mô hình trồng cây dược liệu dưới tán rừng như đẳng sâm, hà thủ ô, bo bo, bách bộ… đang phát huy hiệu quả. Ở các xã Na Ngoi, Mường Lống, nơi có điều kiện tự nhiên và khí hậu thuận lợi để phát triển các loại sâm và dược liệu quý. Thời gian qua đã có một số nhà đầu lớn tiến hành đầu tư phát triển vùng dược liệu như phục tráng sâm Phu xai lai leng, sâm bảy lý, di thực sâm Ngọc Linh… đang cho kết quả phát triển tốt. Điển hình tập đoàn TH đã đầu tư vùng trồng dược liệu và nhà máy chế biến ở Mường Lống. Đây là những hướng canh tác phù hợp với đặc trưng sinh thái vùng núi, không làm giảm độ che phủ rừng mà còn tăng giá trị kinh tế trên cùng diện tích. Các mô hình dược liệu của người dân và doanh nghiệp đang được triển khai theo phương thức: chọn loài bản địa thích hợp; khoanh vùng sản xuất an toàn; liên kết với doanh nghiệp chế biến sâu; bảo đảm truy xuất nguồn gốc, phục vụ thị trường dược liệu sạch… Nhờ đó, nhiều hộ dân có thu nhập cao hơn so với canh tác truyền thống, giảm phụ thuộc vào khai thác gỗ, củi - yếu tố then chốt trong bài toán giảm phát thải và thích ứng với khí hậu khắc nghiệt vùng núi.
Nghệ An, Hà Tĩnh có tiềm năng lớn trong việc trồng rừng gỗ lớn gắn với chứng chỉ FSC, phát triển mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng hay gắn rừng với chế biến sâu.
Nghệ An, Hà Tĩnh có tiềm năng lớn trong việc trồng rừng gỗ lớn gắn với chứng chỉ FSC, phát triển mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng hay gắn rừng với chế biến sâu.
Biến đổi khí hậu đang khiến mưa lũ thất thường, nắng nóng cực đoan, sạt lở đất gia tăng ở khu vực Bắc Trung Bộ. Trong bối cảnh ấy, rừng - đặc biệt là rừng tự nhiên và rừng gỗ lớn đóng vai trò sống còn. Những mô hình kinh tế lâm nghiệp đang triển khai ở Nghệ An, Hà Tĩnh từ phục tráng rừng mét, phát triển rừng FSC, trồng dược liệu đến tín chỉ carbon, đều chung mục tiêu, tạo sinh kế cho dân, giữ rừng bền vững, giảm khí thải, tăng khả năng chống chịu thiên tai. Đó cũng là tinh thần của Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu và Chiến lược phát triển lâm nghiệp bền vững đến năm 2030: Phát triển kinh tế nhưng không đánh đổi rừng - mà làm giàu từ rừng.
Những ngày rảo bước trên các tuyến rừng miền tây Nghệ An và Hà Tĩnh chúng tôi bắt gặp hình ảnh người dân đi tuần rừng, dọn thực bì, chăm sóc cây, hái măng, thu hoạch mét… Tất cả đều cho thấy một tư duy mới đang lan rộng, đó là “Giữ rừng không chỉ là trách nhiệm, mà là sinh kế, là tương lai” và mọi người đều tâm niệm một điều “Rừng ấm, dân no”!
Trồng dược liệu dưới tán rừng mang lại thu nhập ổn định.
Trồng dược liệu dưới tán rừng mang lại thu nhập ổn định.
Một hành trình xanh đang mở rộng, từ nền tảng gần 1 triệu ha rừng của Nghệ An và gần 40.000ha của Hà Tĩnh đang bước vào giai đoạn phát triển lâm nghiệp hiện đại - xanh, tuần hoàn và tích hợp. Cùng với đầu tư chế biến sâu, đẩy mạnh chứng chỉ FSC, mở rộng liên kết doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ dân liên kết, kinh tế rừng sẽ còn đóng góp lớn hơn nữa cho tăng trưởng xanh. Trên hành trình thích ứng với biến đổi khí hậu, những cánh rừng nơi đại ngàn xứ Nghệ không chỉ là “lá phổi xanh” mà còn là “ngân hàng xanh” bảo đảm sinh kế, gìn giữ văn hóa bản địa và nâng bước người dân vươn lên thoát nghèo bền vững.
Ngày xuất bản: 12/2025
Tổ chức thực hiện: Ngọc Thanh - Nam Đông
Nội dung: Phượng Châu Thư - Minh Tuấn
Trình bày: Hạnh Vũ
Built with Shorthand