Chúng ta đã trình bày nội dung chủ yếu của sự chỉ đạo chiến lược trong chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954. Căn cứ vào tinh thần và phương châm của sự chỉ đạo chiến lược đó, đứng về chỉ đạo chiến dịch mà nói, trên mặt trận Điện Biên Phủ, hai vấn đề cần giải quyết đã đặt ra:

1. Đánh Điện Biên Phủ hay không đánh?
2. Và nếu đánh thì đánh bằng cách nào?

Bởi vì không nhất định địch nhảy dù xuống Điện Biên Phủ thì ta đánh Điện Biên Phủ. Điện Biên Phủ là một tập đoàn cứ điểm rất mạnh của địch, đánh hay không đánh không phải là một vấn đề không đắn đo cân nhắc mà có thể giải quyết đúng đắn được. Tập đoàn cứ điểm là một hình thái phòng ngự mới của địch xuất hiện trên chiến trường trước sự lớn mạnh của quân đội ta. Ở Hòa Bình cũng như ở Nà Sản, địch đã từng bố trí lực lượng của chúng thành tập đoàn cứ điểm. Trong chiến cuộc Đông Xuân, những tập đoàn cứ điểm mới lại xuất hiện, không những ở Điện Biên Phủ, mà còn ở Xênô, ở Mường Sai, ở Luông Phabăng trên chiến trường Lào; ở Plâycu trên chiến trường Tây Nguyên.

Đứng trước hình thái phòng ngự mới của địch, chúng ta chủ trương đánh vào tập đoàn cứ điểm hay không đánh. Trong những điều kiện lực lượng ta còn kém lực lượng địch một cách rõ rệt về số lượng và trang bị kỹ thuật, nắm vững tư tưởng tập trung lực lượng tấn công vào những nơi địch tương đối yếu để tiêu diệt sinh lực của chúng, chúng ta đã từng chủ trương kiềm giữ chủ lực của địch ở tập đoàn cứ điểm, chọn những hướng thuận lợi hơn để mở cuộc tấn công.

Mùa Xuân 1952, địch đóng tập đoàn cứ điểm ở Hòa Bình, ta đã đánh mạnh và chiến thắng địch ở dọc sông Đà và trên mặt trận sau lưng địch ở Bắc Bộ.

Mùa Xuân 1953, địch đóng tập đoàn cứ điểm ở Nà Sản, chúng ta đã chủ trương không đánh Nà Sản mà tăng cường hoạt động ở đồng bằng và mở cuộc tấn công về hướng tây. Trong những tháng cuối năm 1953 và đầu năm 1954, địch đóng tập đoàn cứ điểm ở nhiều nơi, thì quân ta mở nhiều cuộc tấn công thắng lợi vào những hướng địch tương đối yếu, đồng thời chúng ta đã đẩy mạnh chiến tranh du kích ở sau lưng địch.

Chủ trương tác chiến không trực tiếp tấn công vào tập đoàn cứ điểm đã từng đưa lại nhiều thắng lợi. Nhưng đó không phải là cách tác chiến duy nhất. Chúng ta còn có thể chủ trương trực tiếp tấn công vào tập đoàn cứ điểm, nhằm tiêu diệt sinh lực địch ngay trong hình thái phòng ngự mới của nó. Và chỉ có tiêu diệt tập đoàn cứ điểm thì mới mở được cục diện mới, mới mở đường cho quân đội ta tiến lên, cho cuộc kháng chiến đi đến những thắng lợi quan trọng.

Từ khi hình thái phòng ngự mới của địch mới xuất hiện, chúng ta đã dầy công nghiên cứu và ra sức chuẩn bị bộ đội ta về tổ chức trang bị cũng như về chiến thuật, kỹ thuật, về tinh thần chiến đấu, để có thể tiến lên tiêu diệt tập đoàn cứ điểm của địch. Và có thể nói rằng bước vào Thu Đông 1953 thì bộ đội chủ lực ta đã có sự chuẩn bị đến một trình độ nhất định để làm nhiệm vụ đó.

Chính vì vậy mà khi địch cho quân nhảy dù đánh chiếm Điện Biên Phủ và dần dần biến Điện Biên Phủ thành tập đoàn cứ điểm mạnh, thì Trung ương Đảng ta đã nhanh chóng hạ quyết tâm tập trung lực lượng tiêu diệt quân địch ở Điện Biên Phủ.

Chúng ta nhận định rằng Điện Biên Phủ là điểm trung tâm của kế hoạch Nava. Cho nên có tiêu diệt được tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ thì mới phá tan được kế hoạch kéo dài và mở rộng chiến tranh của đế quốc Pháp - Mỹ. Nhưng sự quan trọng của Điện Biên Phủ không thế coi là một nhân tố quyết định để hạ quyết tâm trong chiến dịch. Nhân tố quyết định là ở chỗ: Căn cứ vào so sánh lực lượng giữa địch và ta, căn cứ vào khả năng phòng thủ của địch và khả năng chiến đấu của quân ta, chúng ta có thể tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ hay không, ta có nắm chắc phần thắng lợi hay không?

Điện Biên Phủ là một tập đoàn cứ điểm rất mạnh của địch, đó là một mặt. Nhưng mặt khác thì Điện Biên Phủ là một vị trí dựng lên ở chiến trường rừng núi, địa hình có lợi cho ta, không lợi cho địch. Điện Biên Phủ lại là một vị trí hoàn toàn cô lập, cách xa những căn cứ hậu phương của địch, tất cả mọi việc giao thông tiếp tế đều trông cậy vào máy bay; hoàn cảnh đó dễ đưa địch vào chỗ bị động phòng ngự. Về phía ta thì lực lượng ta là những đơn vị chủ lực tinh nhuệ, chúng ta có thể tập trung binh lực đầy đủ, có thể khắc phục khó khăn để giải quyết những vấn đề chiến thuật cần thiết; chúng ta lại có một hậu phương rộng lớn, vấn đề cung cấp tiếp tế có nhiều khó khăn rất lớn nhưng không phải không thể khắc phục; do những điều kiện đó, chúng ta dễ nắm quyền chủ động trong khi tác chiến.

Sự phân tích nói trên về chỗ mạnh và chỗ yếu của ta và của địch chính là cơ sở cho chúng ta hạ quyết tâm tiêu diệt toàn bộ quân địch ở Điện Biên Phủ, sau một thời gian tạo điều kiện thuận lợi bằng nhiều cuộc tấn công trên các chiến trường cả nước, đồng thời xúc tiến mạnh mẽ công tác chuẩn bị trên mặt trận Điện Biên Phủ.

Quyết tâm rất lớn đó chứng minh một lần nữa tinh thần tích cực, chủ động, linh hoạt trong sự chỉ đạo chiến tranh của Trung ương. Chúng ta chủ trương mở những cuộc tấn công vào những hướng địch tương đối yếu, tranh thủ tiêu diệt địch trong vận động; nhưng nếu điều kiện cho phép, thắng lợi đảm bảo, thì chúng ta quyết không bỏ qua cơ hội tốt dùng cách đánh công kiên lớn để tiêu diệt một kẻ địch tương đối tập trung.

Quyết tâm mở cuộc tấn công vào tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ rõ ràng đã đánh dấu một bước mới trong sự phát triển của cuộc tấn công Đông Xuân của ta, cũng như trong lịch sử chiến đấu của quân đội ta, trong lịch sử kháng chiến của nhân dân ta.

Quyết tâm mở cuộc tấn công vào tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ rõ ràng đã đánh dấu một bước mới trong sự phát triển của cuộc tấn công Đông Xuân của ta, cũng như trong lịch sử chiến đấu của quân đội ta, trong lịch sử kháng chiến của nhân dân ta.

Hạ quyết tâm tiêu diệt toàn bộ quân địch ở Điện Biên Phủ nhưng còn phải giải quyết vấn đề: tiêu diệt bằng cách nào, Đánh nhanh giải quyết nhanh hay là Đánh chắc tiến chắc. Đó là vấn đề Phương châm của chiến dịch.

Trong thời gian đầu, khi quân ta mới thực hiện bao vây Điện Biên Phủ, quân địch mới nhảy dù xuống, công sự chưa củng cố, lực lượng chưa tăng cường nhiều, vấn đề đánh nhanh giải quyết nhanh đã được đặt ra. Tập trung binh lực đầy đủ, chia nhiều hướng đánh sâu vào trong lòng địch, cắt tập đoàn cứ điểm ra từng bộ phận, rồi nhanh chóng tiêu diệt toàn bộ sinh lực địch. Tranh thủ thời gian đánh nhanh giải quyết nhanh như vậy, có nhiều điều có lợi rất rõ rệt: quân ta mở cuộc tấn công lớn khi còn sung sức, cuộc chiến đấu không kéo dài nên ít ngại tiêu hao mỏi mệt; thời gian của chiến dịch không dài, vấn đề tiếp tế cung cấp chắc chắn bảo đảm được.

Tuy nhiên, đi sâu vào, thì đánh nhanh giải quyết nhanh có một điều bất lợi rất lớn, rất căn bản: quân đội ta chưa có kinh nghiệm đánh tập đoàn cứ điểm, nếu muốn giải quyết nhanh thì phần thắng lợi không đảm bảo một cách chắc chắn được. Chính vì vậy mà trong khi tiến hành các công tác chuẩn bị, chúng ta đã tiếp tục theo dõi tình hình địch, kiểm tra lại khả năng của ta. Và chúng ta nhận định rằng: Đánh nhanh giải quyết nhanh thì không nắm chắc được phần thắng lợi. Do đó, chúng ta đã kiên quyết xác định phương châm của chiến dịch là “Đánh chắc tiến chắc”.

Quyết định chính xác đó đã thấm nhuần sâu sắc tư tưởng “Đánh chắc thắng, chắc thắng mới đánh, không chắc thắng thì không đánh, - một nguyên tắc cơ bản trong sự chỉ đạo chiến tranh cách mạng".

Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, việc xác định phương châm "Đánh chắc tiến chắc" đã đòi hỏi một quyết tâm rất lớn. Bởi vì đánh chắc tiến chắc thì mọi công tác chuẩn bị đều phải kéo dài, thời gian chiến dịch phải kéo dài. Mà thời gian càng kéo dài thì nhiều khó khăn mới, rất lớn, lại nảy ra. Khó khăn về cung cấp tiếp tế tăng lên gấp mấy lần; bộ đội càng lo ngại bị mỏi mệt tiêu hao; trong lúc đó, quân địch lại càng củng cố phòng ngự, lực lượng của chúng cũng có thể tăng thêm. Nhất là thời gian chiến dịch càng kéo dài thì mùa mưa càng gần lại, mùa mưa trên chiến trường rừng núi với tất cả ảnh hưởng nguy hại của nó. Cho nên, không phải ngay từ lúc đầu mà mọi người đều thông suốt phương châm “Đánh chắc tiến chắc”. Chúng ta đã kiên trì giáo dục, chỉ rõ những khó khăn nói trên đều có thực, nhưng nhiệm vụ của chúng ta là phải ra sức khắc phục những khó khăn đó, có thế mới tạo nên điều kiện tốt để giành được thắng lợi to lớn mà chúng ta mong muốn.

Do phương châm "Đánh chắc tiến chắc", chúng ta đã đề ra kế hoạch đánh từng bước, không quan niệm chiến dịch Điện Biên Phủ thành một trận đánh công kiên quy mô rộng lớn và diễn ra trong một thời gian ngắn, mà quan niệm chiến dịch Điện Biên Phủ thành một chiến dịch quy mô rộng lớn, diễn ra trong một thời gian khá dài, và gồm cả một loạt trận chiến đấu công kiên không lớn lắm kế tiếp nhau cho đến khi quân địch bị hoàn toàn tiêu diệt.

Nhìn chung cả chiến dịch mà nói thì chúng ta đã có ưu thế binh lực so với địch, nhưng trong mỗi một cuộc chiến đấu hay trong mỗi một đợt chiến đấu, chúng ta sẽ có điều kiện để thực hiện một ưu thế đầy đủ, bảo đảm chắc thắng cho từng cuộc chiến đấu hay từng đợt chiến đấu, do đó mà bảo đảm toàn thắng cho chiến dịch.

Một kế hoạch tác chiến như vậy rất phù hợp với trình độ chiến thuật, kỹ thuật của quân đội ta lúc bấy giờ, nó tạo điều kiện cho quân đội ta vừa chiến đấu vừa học tập kinh nghiệm, do đó mà thực hiện một cách vững chắc quyết tâm tiêu diệt toàn bộ quân địch ở Điện Biên Phủ.

Phương châm "Đánh chắc tiến chắc" đã được giữ vững trong suốt quá trình của chiến dịch. Chúng ta đã bao vây địch và tiến hành mọi công tác chuẩn bị trong ba tháng ròng rã; và từ khi cuộc tấn công bắt đầu, quân ta đã chiến đấu liên tục trong 55 ngày đêm. Cuộc chuẩn bị đầy đủ và cuộc chiến đấu liên tục đó đã đưa chiến dịch Điện Biên Phủ đến thắng lợi rực rỡ.

Nhiệm vụ trọng đại do Trung ương Đảng và Chính phủ đề ra cho toàn quân và toàn dân là: tập trung lực lượng, quán triệt quyết tâm “Tích cực phát huy tinh thần chiến dấu anh dũng, chịu đựng gian khổ, giành toàn thắng cho chiến dịch”. Vì chiến dịch Điện Biên Phủ, đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam đã nhận định, là một chiến dịch lịch sử, có một ý nghĩa rất quan trọng đối với tình hình quân sự và chính trị ở nước ta, đối với sự trưởng thành của quân đội ta, đối với tiền đồ của cuộc kháng chiến của nhân dân ta cũng như đối với sự nghiệp đấu tranh giải phóng của các dân tộc trên thế giới.

Toàn quân ta đã phấn đấu để thực hiện nhiệm vụ trọng đại đó với một quyết tâm rất cao. Tinh thần Quyết chiến Quyết thắng của quân đội là một trong những nhân tố quyết định đã đưa chiến dịch Điện Biên Phủ, và nói chung cả chiến cuộc Đông Xuân trên khắp các mặt trận đến thắng lợi rực rỡ.

Trong suốt cuộc kháng chiến của dân tộc, quân ta chưa bao giờ đứng trước một nhiệm vụ to lớn và nặng nề như trong Đông Xuân 1953-1954. Kẻ địch phải tiêu diệt là một kẻ địch khá mạnh. Lực lượng ra trận của ta là một lực lượng lớn. Chiến trường rộng lớn, thời gian tác chiến kéo dài đến nửa năm. Trên mặt trận Điện Biên Phủ, cũng như trên các mặt trận phối hợp, quân ta đã đem một tinh thần anh dũng và gian khổ rất bền bỉ mà khắc phục không biết bao nhiêu khó khăn lớn, vượt qua không biết bao nhiêu trở ngại lớn, để tiêu diệt quân địch, hoàn thành nhiệm vụ. Tinh thần anh dũng và vượt qua gian khổ đó đã được rèn luyện trong bao năm kháng chiến; đặc biệt trong Đông Xuân 1953-1954, tinh thần tích cực cách mạng của quân đội ta đã được nâng cao rất rõ rệt sau các cuộc chỉnh huấn về chính sách phát động quần chúng thực hiện cải cách ruộng đất. Ở đây, cần nhấn mạnh tác dụng lớn lao của chính sách cải cách ruộng đất với các chiến thắng Đông Xuân, nhất là trên mặt trận Điện Biên Phủ.

Trên mặt trận Điện Biên Phủ, trong thời gian chuẩn bị, quân đội ta đã đem sức mạnh lao động sáng tạo mà mở đường tiếp tế từ Tuần Giáo đến Điện Biên Phủ, làm đường xe hơi để chuyển pháo vào trận địa, xuyên qua rừng núi Điện Biên Phủ; xây dựng trận địa pháo binh, đào hào giao thông từ đồi núi đến cánh đồng, biến đổi địa hình thiên nhiên, san bằng những trở ngại rất lớn, sáng tạo điều kiện thuận lợi để tiêu diệt quân địch. Khó khăn, mỏi mệt, bom đạn của địch không hề làm nao núng ý chí của quân ta.

Tiếng súng tấn công Điện Biên Phủ đã nổ. Trong suốt chiến dịch, quân ta đã chiến đấu với một tinh thần vô cùng oanh liệt. Dưới mưa bom của không quân địch, trong lưới lửa của pháo binh địch, quân ta đã anh dũng xung phong hãm trận, đánh chiếm đồi Him Lam, đánh chiếm đồi Độc Lập, ào ạt tiêu diệt địch trên các ngọn đồi phía đông, phát triển trận địa, cắt đứt sân bay, đánh lui các trận phản kích, thắt chặt mãi vòng vây lại. Trong suốt thời gian đó, bom napan của địch đã đốt sạch cây cỏ trên các ngọn đồi, bom đạn của địch đã cày sâu nhiều mảnh ruộng ở ngay trận địa của ta. Nhưng, quân ta vẫn tiến lên làm nhiệm vụ, người trước ngã kẻ sau tiếp, không khác nào một ngọn trào anh dũng dâng lên mãnh liệt, không có một sức mạnh nào ngăn cản được. Đây là biểu hiện rực rỡ của chủ nghĩa anh hùng tập thể, mà Tô Vĩnh Diện hy sinh tính mệnh để bảo vệ pháo, Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai, tổ xung phong cắm cờ Quyết chiến Quyết thắng lên ngọn đồi Him Lam, tiểu đội xung phong đánh chiếm sở chỉ huy của địch, là những tấm gương chói lọi nhất và đáng kính phục nhất.

Trên các mặt trận phối hợp, tinh thần anh dũng và vượt qua gian khổ của quân đội ta cũng rất đáng nêu lên. Mặt trận Tây Nguyên với các chiến thắng lớn ở Kon Tum, An Khê. Mặt trận đồng bằng Bắc Bộ với các trận tập kích vào sân bay Gia Lâm, Cát Bi, nhiều cứ điểm kiên cố của địch bị tiêu diệt, đường số 5 bị cắt đứt. Mặt trận Nam Bộ với trên 1.000 đồn bốt địch bị tiêu diệt và bức rút, với bao nhiêu trận phá kho bom, đánh tầu địch... Trên mặt trận các nước bạn láng giềng, các đơn vị bộ đội Tình nguyện ta cũng đã sát cánh với Quân đội và nhân dân nước bạn, tiêu diệt quân xâm lược, lập nhiều chiến công.

Chưa bao giờ quân đội ta đã chiến đấu liên tục trong một thời gian dài như trong Đông Xuân 1953-1954. Có đơn vị đã hành quân và truy kích địch trên ba nghìn kilômét. Có đơn vị đã hành quân bí mật trên nghìn kilômét trong rừng núi Trường Sơn để làm nhiệm vụ phối hợp ở một chiến trường xa. Các đơn vị ở mặt trận Điện Biên Phủ thì đã hành quân từ đồng bằng lên rừng núi, rồi bắt tay vào làm công tác lao động một cách khẩn trương, đồng thời chiến đấu để bảo vệ công tác chuẩn bị; tiếp đó là bước vào chiến dịch, sống và chiến đấu hai tháng trong trận địa sau khi đã nằm rừng ngủ lán trong ba tháng trời; giữa chừng cũng có đơn vị lãnh nhiệm vụ mở những cuộc tấn công bất ngờ ở những nơi xa cách hàng hai, ba trăm kilômét, sau đó trở về tham gia tiêu diệt địch ở Điện Biên Phủ. Trong chiến đấu, tinh thần hợp đồng giữa các đơn vị, các binh chủng đã được rèn luyện bồi dưỡng, tinh thần phối hợp giữa các chiến trường cũng rất chặt chẽ.

Tinh thần quyết chiến quyết thắng nói trên của quân đội ta do truyền thống quật cường bất khuất của dân tộc ta, do bản chất cách mạng của quân đội ta, do sự dày công giáo dục của Đảng, do các cuộc chiến đấu và chỉnh huấn trước đây đã hun đúc nên.

Giữa lúc chiến sự gay go, không phải những nhân tố tiêu cực không nảy nở. Giữ vững và phát huy tinh thần quyết chiến quyết thắng đó là cả một quá trình giáo dục và đấu tranh liên tục và kiên nhẫn, là cả một sự cố gắng liên tục và kiên nhẫn của công tác chính trị trên chiến trường, lại là một nhiệm vụ lớn của tổ chức Đảng, của chi bộ, của cán bộ.

Sau những trận chiến thắng giòn giã, tư tưởng chủ quan khinh địch đã từng nảy nở, chúng ta đã kịp thời phê phán để uốn nắn lại. Trong khi công tác chuẩn bị kéo dài, nhất là sau đợt hai của chiến dịch, cuộc chiến đấu cầm cự diễn ra vô cùng ác liệt, tư tưởng hữu khuynh tiêu cực một lúc cũng lại nảy nở, ảnh hưởng đến thực hiện nhiệm vụ. Theo chỉ thị của Bộ Chính trị, chúng ta đã triển khai ngay trước mặt trận một cuộc đấu tranh sâu rộng chống tư tưởng hữu khuynh tiêu cực, phát huy tinh thần tích cực cách mạng và tinh thần triệt để chấp hành mệnh lệnh, nhằm bảo đảm toàn thắng cho chiến dịch. Cuộc đấu tranh tư tưởng đã thành công lớn; đó là một trong những thành công lớn nhất về công tác chính trị trong lịch sử của quân đội ta. Thành công đó đã đưa chiến dịch Điện Biên Phủ đến toàn thắng.

Tinh thần quyết chiến quyết thắng của quân ta trên mặt trận Điện Biên Phủ và trên các mặt trận phối hợp là một biểu hiện tập trung của lòng yêu nước nồng nàn, của lòng trung thành vô hạn của quân đội nhân dân ta đối với sự nghiệp đấu tranh cách mạng của dân tộc, của Đảng. Đó là một biếu hiện tập trung của truyền thống kiên cường bất khuất của dân tộc Việt Nam ta. Đó là một biểu hiện tập trung của tinh thần hy sinh đến giọt máu cuối cùng để cứu nước, cứu nhà, của tinh thần triệt để cách mạng, của lập trường giai cấp của người cán bộ và chiến sĩ, của người đảng viên trong quân đội. Nó là truyền thống chiến đấu anh dũng, chịu đựng gian khố, quyết tâm làm tròn nhiệm vụ của Quân đội nhân dân Việt Nam. Tinh thần quyết chiến quyết thắng đã rèn luyện người chiến sĩ của quân đội nhân dân thành người chiến sĩ gang thép. Truyền thống Điện Biên Phủ mãi mãi là truyền thống chiến đấu và chiến thắng của quân đội ta, của nhân dân ta. Lá quân kỳ của chúng ta là lá quân kỳ Quyết thắng.