MẤY BÀI HỌC VỀ TỔ CHỨC BẢO ĐẢM QUÂN Y TRONG CHIẾN DỊCH LỊCH SỬ ĐIỆN BIÊN PHỦ
1. Tổ chức bảo vệ sức khỏe
Chiến dịch Điện Biên Phủ là một chiến dịch quy mô lớn, dài ngày lại mở ra tại một địa bàn xa hậu phương căn cứ, ở một vùng rừng núi mới giải phóng. Vì vậy bảo vệ, giữ gìn sức khỏe bộ đội chiến đấu là một yêu cầu cấp thiết. Muốn hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ sức khỏe bộ đội thì không phải chỉ có ngành quân y làm đơn độc mà phải có một tổ chức vận động quần chúng to lớn, sâu rộng khắp từ đơn vị tới mọi người. Đó phải là một tổ chức được chỉ huy, chỉ đạo thống nhất từ Tư lệnh mặt trận xuống người chỉ huy đơn vị cơ sở rồi đến người chiến sĩ. Bài học Quang Trung hành quân từ nam ra bắc đánh quân Thanh mà vẫn giữ vững quân số chiến đấu còn nguyên giá trị.
Tổ chức bảo vệ sức khỏe trong Chiến dịch Điện Biên Phủ được gọi là Ủy ban Bảo vệ sức khỏe. Tổ chức này được tổ chức ra ở các cấp, các đơn vị trên cơ sở được quần chúng bầu ra, thành phần bao gồm: một người trong số chỉ huy thường là cấp phó chính trị, một cán bộ hậu cần và một cán bộ quân y. Ủy ban Bảo vệ sức khỏe cấp trên có nhiệm vụ hướng dẫn chỉ đạo Ủy ban Bảo vệ sức khỏe cấp dưới thuộc quyền. Phương thức hoạt động của Ủy ban Bảo vệ sức khỏe lấy tuyên truyền giáo dục, vận động để tổ chức thực hiện rộng rãi trong quần chúng, lấy hạt nhân trong quần chúng là chiến sĩ vệ tinh, người vận động, tổ chức trong mỗi tiểu đội, người gương mẫu đi đầu trong mọi hoạt động bảo vệ sức khỏe, từ đó lan ra tập thể.
Chỉ đạo công tác bảo vệ sức khỏe phải chống hình thức mệnh lệnh từ trên xuống mà lấy biện pháp thuyết phục là chính, dựa vào sự tự giác và tinh thần thi đua giữ vững quân số chiến đấu của từng đơn vị. Vì vậy, Ủy ban Bảo vệ sức khỏe phải khéo kết hợp công tác chỉ huy đơn vị để động viên khen thưởng những đơn vị có thành tích giữ vững quân số khỏe (ngược lại phê bình hoặc kỷ luật những cá nhân và đơn vị để tỷ lệ quân số ốm đau tăng trong những đơn vị có điều kiện tương tự như nhau).
Cán bộ quân y ở các cấp là người trực tiếp hướng dẫn đôn đốc, làm tham mưu cho Ủy ban Bảo vệ sức khỏe, khéo lồng những biện pháp y học vào phong trào quần chúng và từ những biện pháp ấy quần chúng sẽ phát huy sáng kiến ra nhiều cách để thực hiện. Thí dụ: Biết có thể xua đuổi muỗi bằng mùi DDT và biết muỗi Anôphen sợ mùi DDT, chiến sĩ đã tẩm DDT ở cửa hầm ngủ. Quân y đỡ phải phun thuốc DDT trong hầm ngủ và cũng đỡ tốn thuốc mà ta có rất ít. Những sáng kiến như thế này được giới thiệu rộng rãi cho các đơn vị thực hiện và cứ như thế hàng trăm sáng kiến bảo vệ sức khỏe khác lại được nảy nở trong quần chúng. Người cán bộ quân y và chiến sĩ vệ sinh phải khéo khai thác sáng kiến, biết trân trọng sáng kiến có khi ban đầu chỉ là những biện pháp giản đơn, nếu nâng cao thành sáng kiến thì nó sẽ có hiệu lực rất to lớn, thí dụ: bếp "Hoàng Cầm".
Công tác bảo vệ sức khỏe phải được chú ý kết hợp chặt chẽ với công tác chỉ huy của thủ trưởng quân sự, có cách sử dụng lực lượng hợp lý, với công tác hậu cần, nuôi quân, công tác chính trị tuyên truyền động viên, các mặt công tác này không thể tách rời nhau, đều lấy mục tiêu quân sự làm mục đích phấn đấu.
Cán bộ quân y của ta đang cứu chữa bọn thương binh địch trong các hầm ngầm. (Ảnh: TTXVN)
Cán bộ quân y của ta đang cứu chữa bọn thương binh địch trong các hầm ngầm. (Ảnh: TTXVN)
Càng trong những hoàn cảnh chiến đấu gay go quyết liệt, kéo dài thì càng phải quan tâm hơn đến công tác bảo vệ sức khỏe cũng như công tác lãnh đạo chính trị tư tưởng đối với quyết tâm chiến đấu, ra sức khắc phục khó khăn, để bình thường hóa và ổn định sinh hoạt. Sau những đợt tấn công gay go không thành công ở đồi A1, sức khỏe bộ đội bị giảm. Song song với việc tổ chức rút kinh nghiệm chiến đấu, ổn định tình hình tư tưởng, Bộ Chỉ huy mặt trận đã phát động một phong trào bảo vệ sức khỏe, giữ vững quân số. Khẩu hiệu "Bình thường hóa sinh hoạt", ngay tại trận địa được nêu ra. Chỉ thị của Bộ Chỉ huy mặt trận đã được toàn thể mặt trận chấp hành nghiêm chỉnh, các ngành bảo đảm đã cùng với địa phương ra sức thực hiện các yêu cầu của chiến đấu. Công tác chính trị chống tư tưởng tạm bợ đã được triển khai. Kết quả là tỷ lệ ốm giảm đi từ 10% quân số xuống 6% rồi 5%. Dịch kiết lỵ được dập tắt; tẩy uế chiến trường được chú trọng ngay sau trận đánh, các xác chết của địch không bị bỏ thối gây ô nhiễm môi trường như trước nữa.
Tóm lại, công tác bảo vệ sức khỏe nhằm giữ vững quân số chiến đấu là một công tác chuyên môn nhưng có tính chất quần chúng rộng rãi do quần chúng tự giác làm, dựa vào lòng yêu nước nồng nàn mà chỉ có quân đội cách mạng mới thực hiện được. Muốn làm được việc này phải có sự kết hợp từ trên xuống dưới, kết hợp giữa chỉ huy, chính trị, hậu cần và quân y mà quân y là tham mưu.
2. Tổ chức bậc thang điều trị cứu chữa thương, bệnh binh ở hỏa tuyến, thu dung điều trị và chuyển thương
Bậc thang điều trị - cứu chữa thương binh là hệ thống tổ chức thống nhất vừa cấp cứu - điều trị vừa vận chuyển theo phương thức cứu chữa dây chuyền, thống nhất từ hỏa tuyến (đại đội - tiểu đoàn) đến hậu phương chiến dịch và hậu phương quốc gia.
- Tuyến đại đội và tiểu đoàn:
Phải tập trung làm cho thật tốt công tác cấp cứu cơ bản đầu tiên tức là băng bó vết thương cầm máu, cố định các vết thương gãy xương, dự phòng và chống choáng làm cơ sở cho việc xử trí phẫu thuật và điều trị tuyến sau.
Quân y luôn luôn theo sát bộ đội khi tiến quân, khi vào cửa đột phá và theo từng mũi bộ đội tiến vào trung tâm, quân y tiểu đoàn phải chia làm hai tổ, một tổ tiến lên để chuẩn bị thay thế cho quân y đại đội ở cửa đột phá. Kinh nghiệm cho biết thương binh ở đột phá khẩu bao giờ cũng nhiều, có trận gấp 10 lần trong trung tâm.
Quả bộc phá 1 tấn thuốc nổ phá tan các lô cốt và hầm ngầm cố thủ của địch trên đồi A1, 1 vị trí quan trọng trong Điện Biên Phủ, ta đã tiêu diệt ở đây 1 tiểu đoàn Âu Phi. (Ảnh: TTXVN)
Quả bộc phá 1 tấn thuốc nổ phá tan các lô cốt và hầm ngầm cố thủ của địch trên đồi A1, 1 vị trí quan trọng trong Điện Biên Phủ, ta đã tiêu diệt ở đây 1 tiểu đoàn Âu Phi. (Ảnh: TTXVN)
Vì máy bay và pháo binh địch đánh phá ác liệt nhất ở cửa đột phá cho nên dù cho ác liệt cũng phải giải quyết cho tốt thương binh ở cửa đột phá. Quân y phải chú ý đến khâu quan trọng này để hễ có thương binh là phải cấp cứu và chuyển ra ngay khỏi cửa đột phá. Sau khi tiến hành các công tác cấp cứu đầu tiên và bổ sung cấp cứu, phải chuyển ngay thương binh về tuyến sau bằng lực lượng vận tải tải thương và bằng các lực lượng khác.
- Các đại đội vinh quang.
- Tuyến trung đoàn và đại đoàn.
Là những tuyến phải xử lý phẫu thuật đầu tiên: phẫu thuật cấp cứu và phẫu thuật cơ bản và cũng là tuyến phải xử lý triệt để các choáng chấn thương.
So với các chiến dịch trước, trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, quân y đã bố trí tiếp cận địch hơn và tiến dần lên phía trước từ 4 đến 5km, tiến tới từ 2 đến 3km. Vì vậy, đã rút ngắn được thời gian từ khi bị thương đến khi được xử lý phẫu thuật.
Kinh nghiệm cho thấy ở hai tuyến này phải thực hiện đúng phạm vi cứu chữa đã được phân công vì số thương binh nhiều: tuyến đại đội phải làm tốt trước hết công tác chọn lọc thương binh, phân loại ra được những thương binh bị choáng để cứu chữa, những thương binh phải được xử lý khẩn cấp, không trì hoãn được và làm tốt công tác xử lý phẫu thuật khẩn cấp này, không được vướng vào các cuộc phẫu thuật khác. Cũng phải nhanh chóng chuyển được các thương binh về tuyến các đội điều trị đại đoàn. Tại các đội điều trị đại đoàn vẫn phải chú ý xử lý những trường hợp cấp cứu còn lại, và nhiều khi vẫn còn phải cứu chữa các trường hợp choáng do quá trình vận chuyển.
Song song với việc xử lý các trường hợp cấp cứu, phải giải quyết các phẫu thuật cơ bản; xử lý các thương binh nhẹ để giữ lại bổ sung cho chiến đấu, những thương binh có thể khỏi trong khoảng 7-10 ngày.
- Tuyến các đội điều trị thuộc quân y chiến dịch:
Các đội điều trị thuộc quân y chiến dịch cũng chia làm hai tuyến: Một số bám sát các đội điều trị đại đoàn, hỗ trợ tăng cường cho các đại đoàn, thường là những hướng có nhiều thương binh. Ở tuyến này các đội điều trị cũng xử lý các thương binh nặng chưa được xử lý. Một số ở phía sau, làm nhiệm vụ ở khu vực hậu phương chiến dịch, phải xử lý cả thương binh nặng và thương binh nhẹ, xử lý lại một số thương binh làm chưa tốt ở các tuyến trước. Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ này, đã bắt đầu chuyên môn hóa, có sự chuyên môn về xử lý chuyên khoa. Vì vậy, có đội điều trị chuyên về thương binh nhẹ, có đội điều trị chuyên về thương binh nặng: có vết thương sọ não, lồng ngực, gãy xương lớn, có đội điều trị chuyên điều trị bệnh binh. Các đội điều trị thuộc quân y chiến dịch phải gửi lại điều trị các thương binh nhẹ để bổ sung quân số và các thương binh nặng chưa chuyển ngay về các bệnh viện phía sau, bệnh viện ở hậu phương.
Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ cũng như trong các chiến dịch trước đây, vì số thương binh tăng lên, nhất là những lúc chiến đấu gay go, ở tất cả các tuyến điều trị đều phải tăng mức thu dung, nhất là ở các đội điều trị thuộc quân y chiến dịch hoặc thuộc Cục Quân y tăng lên 150%, hoặc có khi gấp đôi.
- Tuyến Cục Quân y:
Vì chiến dịch diễn ra ở một địa bàn xa hậu phương tức là khu căn cứ Việt Bắc 300-400km, nên song song với việc tổ chức ra các đội vận chuyển thương binh chuyên trách do quân y kết hợp với vận tải phụ trách, Cục Quân y phải điều động các bệnh viện phía sau tiến lên một bước để đón các thương binh chuyển về, đã tổ chức các bệnh viện ở phía nam Sơn La và ở Yên Bái, các trạm chuyển bố trí suốt trên đường từ Sơn La về Yên Bái, từ Yên Bái về Phú Thọ (Đại Đồng-Đường Chè).
Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ cũng như trong các chiến dịch trước đây, vì số thương binh tăng lên, nhất là những lúc chiến đấu gay go, ở tất cả các tuyến điều trị đều phải tăng mức thu dung, nhất là ở các đội điều trị thuộc quân y chiến dịch hoặc thuộc Cục Quân y tăng lên 150%, hoặc có khi gấp đôi. Trong những trường hợp như vậy, để có lực lượng phục vụ thương, bệnh binh, phải triệt để tận dụng khả năng của anh chị em dân công - đặc biệt trong các công tác hộ lý, nuôi dưỡng thương, bệnh binh.
3. Chỉ huy, chỉ đạo tổ chức bảo đảm quân y chiến dịch
Cuộc chiến đấu càng đi vào giai đoạn gay go quyết liệt, nhiệm vụ bảo đảm quân y rất nặng nề. Do đó, công tác chỉ huy quân y phải hết sức nhạy bén với tình hình chiến sự để có những hoạt động bảo đảm kịp thời và thích hợp, giữ được sự chủ động trong việc sử dụng lực lượng, trong việc bố trí các tuyến, các trạm quân y, trong việc triển khai các mặt công tác nghiệp vụ.
Vì vậy, ngoài việc nắm vững các quan điểm, chính sách (quan điểm phục vụ, quan điểm thực tiễn...) người chỉ huy quân y phải có một trình độ hiểu biết về quân sự nhất định và một phương pháp công tác, một tác phong chỉ huy như một người chỉ huy quân sự trong chiến đấu, để kết hợp những yêu cầu của chiến đấu với những yêu cầu của y học, gìn giữ bảo vệ sức khỏe trong việc cấp cứu vận chuyển thương, bệnh binh. Nói cách khác, người chỉ huy quân y phải biết vận dụng những nguyên tắc bảo đảm quân y vào những điều kiện, hoàn cảnh diễn biến chiến đấu cụ thể.
Để làm được việc này, công tác chỉ huy quân y phải chú ý:
1. Về quân sự: Nắm kịp thời tình hình diễn biến của ta và địch, trên những mặt có liên quan đến công tác bảo đảm quân y như: hướng thuận lợi hay khó khăn, hướng nào, vị trí nào, đơn vị nào... có những diễn biến gay go nhất, số lượng thương binh ở từng hướng, từng mũi, các quyết tâm và nhận định tình hình của thủ trưởng quân chính... Trên cơ sở đó, phán đoán nhận định tình hình của bản thân quân y, có những thuận lợi khó khăn gì.
Để nắm được tình hình diễn biến chiến đấu này, công tác chỉ huy quân y trong điều kiện không có những phương tiện thông tin liên lạc riêng, phải sử dụng nhiều biện pháp lấy tin tức và bằng nhiều nguồn thông tin: qua thương binh, hậu tống... các cuộc họp giao ban với các thủ trưởng quân chính, hậu cần.
Các đơn vị xung kích của ta đang tấn công địch trên đồi A1. (Ảnh: TTXVN)
Các đơn vị xung kích của ta đang tấn công địch trên đồi A1. (Ảnh: TTXVN)
2. Về chuyên môn kỹ thuật: Phải đặc biệt chú ý đến công tác cấp cứu, nhất là hỏa tuyến, vì vậy:
a. Muốn cấp cứu hỏa tuyến đầy đủ và chu đáo thương binh phải chỉ đạo huấn luyện rộng rãi cho toàn thể cán bộ và chiến sĩ thành thạo việc tự cấp cứu và cứu chữa cho nhau. Kinh nghiệm cho thấy trận cao nhất, y tá chỉ cấp cứu được 30 đến 35%; vì vậy, huấn luyện tự cấp cứu và kiểm tra trước trận đánh là rất cần thiết.
b. Để vận chuyển thương binh, ngoài đội tải thương chuyên nghiệp, phải xây dựng được đội vinh quang ở hỏa tuyến. Công tác chính trị phải kết hợp động viên khen thưởng kịp thời những cá nhân dũng cảm cứu thương binh và cũng phải huấn luyện cho những người trong đội này kỹ thuật tải thương như đội chuyên nghiệp.
c. Phải luôn luôn chỉ đạo các đơn vị huấn luyện, bồi dưỡng chiến sĩ vệ tinh thành cứu thương y tá, vì số lượng y tá qua các trận đánh bị tổn thất mà hậu phương không bổ sung kịp.
Còn ở các tuyến trung đoàn phải xây dựng tổ chống choáng có đủ biên chế và có những trang bị cần thiết, được học tập đầy đủ, có các chế độ nguyên tắc xử lý rõ ràng.
Ngoài ra, tại các tuyến này và cả ở các đội điều trị phía sau luôn có lực lượng dự bị cấp cứu thương binh có khả năng cơ động gọn nhẹ, sẵn sàng tăng cường cho phía trước khi có thương binh về nhiều.
d. Chiến dịch Điện Biên Phủ là một chiến dịch dài ngày, vì vậy ở các tuyến phải có tổ chức rút kinh nghiệm kịp thời sau mỗi lớp phục vụ chiến đấu như bên quân sự và phải tổ chức kiểm tra và thông báo cho các tuyến những kinh nghiệm và các hướng dẫn cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác bảo đảm...
4. Tiếp tế thuốc và trang bị quân y
Chiến dịch Điện Biên Phủ là chiến dịch quy mô lớn: Yêu cầu về bảo đảm thuốc, bông băng và dụng cụ cũng to lớn hơn nhiều so với các chiến dịch trước. Do đó cần chú ý:
1. Tổ chức tiếp tế thuốc phải lập các kho thuốc cho thật sát với bậc thang điều trị.
Kho thuốc phải bảo đảm vừa cấp phát vừa có khả năng pha chế một phần thuốc dùng ngoài, một số thuốc nước để dùng ngay như: thuốc đi lỏng, rượu cấp cứu, v.v... Do điều kiện hoàn cảnh chiến trường, tổ chức tiếp tế thuốc phải chia thành ba tuyến.
a. Tuyến phía trước có kho dã chiến thuốc đóng sẵn thành cơ số để cấp phát cho các trung đoàn, đại đoàn, đội điều trị và mặt trận.
b. Tuyến kho thuốc chiến dịch ở khu vực căn cứ hậu cần chiến dịch (km 32 đường Tuần Giáo - Điện Biên Phủ).
c. Kho thuốc kế cận ở Sơn La bảo đảm cấp phát một phần cho các đơn vị đi qua. Còn chủ yếu là tiếp nhận thuốc ở hậu phương đưa ra tiếp tế thuốc cho chiến dịch và tuyến trước.
2. Chỉ đạo các đơn vị sử dụng tốt thuốc, bông, băng. Tuy Cục Quân y đã tạo thuận lợi cho chiến dịch là tập trung gần như toàn bộ khả năng cung cấp cho mặt trận, song nhu cầu của chiến dịch lớn, thương binh đông quá dự kiến, hậu phương tiếp tế ở xa, lại bị địch đánh phá dọc đường. Do đó phải có chủ trương: "Sử dụng tiết kiệm thuốc, bông, băng", giáo dục cho cán bộ quân y có ý thức tiết kiệm, dành dụm thuốc men. Những cuộn băng được giặt sạch, dùng lại để băng phía bên ngoài loại băng vô trùng.
3. Chỉ đạo các đơn vị và quân y các cơ sở tích cực thu hồi thuốc, bông, băng và trang bị quân y lấy được của địch, nhất là từ giai đoạn ba chiến dịch, khi địch thả dù tiếp tế cho khu Mường Thanh.
Sau khi pháo binh ngừng bắn, các chiến sĩ xung kích của ta đã lợi dụng địa hình địa vật đang tiến sát vào các vị trí của địch trên đồi Him Lam, và tiêu diệt các vị trí của địch ở đây ngay trong ngày 13/3/1954, ngày mở đầu chiến dịch. (Ảnh: TTXVN)
Sau khi pháo binh ngừng bắn, các chiến sĩ xung kích của ta đã lợi dụng địa hình địa vật đang tiến sát vào các vị trí của địch trên đồi Him Lam, và tiêu diệt các vị trí của địch ở đây ngay trong ngày 13/3/1954, ngày mở đầu chiến dịch. (Ảnh: TTXVN)
Các đơn vị xung kích của ta đang tấn công địch trên đồi A1. (Ảnh: TTXVN)
Các đơn vị xung kích của ta đang tấn công địch trên đồi A1. (Ảnh: TTXVN)
Kết luận
Tổ chức bảo đảm quân y trong Chiến dịch Điện Biên Phủ là hệ thống tổ chức đã được hình thành ngay từ đầu chiến dịch tương đối hoàn chỉnh và được bổ sung tăng cường dần trong quá trình chiến dịch, có nhiều đặc điểm mới cả về quy mô, tính chất và thời gian...
Nhưng công tác bảo đảm quân y cho Chiến dịch Điện Biên Phủ đã được thừa hưởng những kinh nghiệm của các chiến dịch trước. Với khẩu hiệu "Tất cả cho tiền tuyến", ta đã huy động được các tổ chức, các lực lượng ngoài quân y như vận tải quân nhu tham gia công tác bảo đảm quân y cho chiến dịch, nên công tác quân y cũng có nhiều thuận lợi.
Những tư tưởng chỉ đạo cho công tác quân y, những chủ trương và những hình thức tổ chức bảo đảm quân y cho Chiến dịch Điện Biên Phủ là rất phù hợp với tính chất cuộc chiến tranh cách mạng phát triển cao. Những bài học kinh nghiệm rút ra được là xuất phát từ tinh thần cách mạng tự giác cao độ của một quân đội cách mạng. Từ những quan niệm của Đảng vận dụng vào ngành quân y trong thời chiến: quan điểm quần chúng, quan điểm tự lực tự cường, quan điểm thực tiễn.
Tuy còn có những khuyết điểm do điều kiện vật chất và khoa học kỹ thuật bị hạn chế, công tác tổ chức bảo đảm quân y đã mang lại hiệu quả là cứu chữa được một khối lượng thương binh lớn: là giữ được sức khỏe, sức chiến đấu của bộ đội.
Chiến dịch Điện Biên Phủ là trận quyết chiến lịch sử, đánh dấu một thắng lợi vẻ vang của dân tộc ta thì những bài học quân y trong Chiến dịch Điện Biên Phủ cũng cần được nêu lại để tham khảo, học tập.
Nội dung: NGUYỄN THÚC MẬU, trích "50 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ", hợp tuyển công trình khoa học, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2005
Trình bày: TRẦN LAM
Built with Shorthand