KỂ LỊCH SỬ BẰNG NGÔN NGỮ CỦA THỜI ĐẠI

Nằm bên không gian xanh mát của Thảo Cầm Viên, Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những thiết chế văn hóa tiêu biểu. Với gần 100 năm hình thành và phát triển, bảo tàng hiện lưu giữ hơn 44.000 hiện vật, trong đó có 12 bảo vật quốc gia, trở thành kho tư liệu quý giá về lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Những năm gần đây, bảo tàng không ngừng đổi mới cách tiếp cận. Bộ nhận diện thương hiệu mới với thông điệp “Lịch sử không bao giờ là cũ” cùng các chương trình giáo dục sáng tạo, trưng bày chuyên đề và hợp tác với sinh viên các trường đại học đã giúp lịch sử trở nên gần gũi, sinh động hơn với người trẻ.

KHÔNG GIAN ĐỐI THOẠI VỀ CHIẾN TRANH VÀ HÒA BÌNH

Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh là một không gian đặc biệt, nơi lịch sử được kể bằng những câu chuyện về mất mát và khát vọng hòa bình. Tròn 50 năm thành lập, bảo tàng vẫn giữ vai trò là nơi duy nhất tại thành phố thực hiện nhiệm vụ trưng bày các chuyên đề tố cáo tội ác chiến tranh xâm lược tại Việt Nam.

Ngoài ra, một trong những điểm nhấn giúp hoạt động của bảo tàng lan tỏa mạnh mẽ hơn tới học sinh, sinh viên là các chương trình tương tác mang tính sáng tạo, như hội thi vẽ, giờ học lịch sử, biểu diễn nghệ thuật truyền thống, các video “Ngôi nhà cổ tích” hay chương trình giáo dục lịch sử “Trạng nguyên sử Việt”. Đáng chú ý, trong năm 2025, bảo tàng đã phối hợp với sinh viên khoa Marketing-Truyền thông, Trường Đại học Hoa Sen tổ chức cuộc thi làm phim quảng bá di sản “The Echoes of Legacy” (Vang âm di sản), một sân chơi khuyến khích người trẻ kể lại câu chuyện lịch sử bằng góc nhìn và ngôn ngữ sáng tạo của riêng mình, qua đó tiếp cận di sản với tư duy mới mẻ và hiện đại.

Không dừng lại ở đổi mới hoạt động nội dung và truyền thông, bảo tàng còn đang hướng đến chuyển đổi số như một chiến lược dài hạn. Trong thời gian tới, đơn vị sẽ hợp tác với trung tâm chuyển đổi số để triển khai các dự án về thực tế ảo trong trưng bày và giáo dục, số hóa hiện vật, xây dựng hệ thống thuyết minh tự động đa ngôn ngữ, phát triển hình thức trải nghiệm học lịch sử trực quan qua công nghệ VR, giúp kích thích trí tò mò và tư duy phản biện.

SẮC MÀU TỪ BẢO TÀNG NGOÀI CÔNG LẬP

Kể từ khi chủ trương xã hội hóa hoạt động bảo tàng được triển khai, sự ra đời của nhiều bảo tàng do tư nhân đầu tư đã nhanh chóng tạo nên sức hút đối với công chúng, mở rộng đáng kể sự quan tâm của xã hội đối với lĩnh vực bảo tồn di sản. Cánh cửa vì thế được mở rộng để các nguồn lực ngoài nhà nước, từ doanh nghiệp, tổ chức xã hội đến những cá nhân yêu văn hóa cùng chung tay bảo vệ và phát huy giá trị di sản dân tộc. Đây chính là những hạt nhân góp phần làm phong phú đời sống văn hóa, thổi thêm sức sống vào công cuộc bảo tồn di sản ở Việt Nam hiện nay.

Cùng với hệ thống công lập, các bảo tàng ngoài công lập đã tạo nên những gam màu mới cho đời sống văn hóa thành phố. Bảo tàng Áo Dài, tọa lạc tại phường Thủ Đức, là một điểm đến tiêu biểu, kết hợp hài hòa giữa kiến trúc truyền thống và không gian thiên nhiên.

Không chỉ trưng bày hiện vật, bảo tàng còn tổ chức nhiều hoạt động trải nghiệm như trình diễn di sản phi vật thể, lớp học văn hóa và không gian tương tác, qua đó giúp công chúng, đặc biệt là giới trẻ, tiếp cận di sản một cách tự nhiên và chủ động.

Những năm gần đây, Bảo tàng Áo Dài đã cho thấy sự chuyển biến rõ nét trong cách tiếp cận công chúng. Thay vì chỉ tôn vinh áo dài như một biểu tượng gắn liền với phụ nữ Việt Nam, bảo tàng mở rộng góc nhìn, khẳng định đây là trang phục dân tộc của Việt Nam, dành cho mọi giới, mọi thế hệ. Và thực tế cho thấy, lượng khách nam giới đến tham quan bảo tàng ngày càng tăng. Điều này cũng đồng nghĩa rằng bất kỳ ai cũng giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của áo dài.

Không chỉ dừng ở chức năng lưu giữ và trưng bày hiện vật, Bảo tàng Áo Dài còn chủ động mở rộng hoạt động sang nhiều lĩnh vực văn hóa liên quan, góp phần bảo tồn các loại hình di sản phi vật thể. Những chương trình trình diễn đờn ca tài tử, nghệ thuật hát ru hay thực hành nghề thủ công như thắt lá dừa, làm bánh dân gian được tổ chức thường xuyên, tạo nên môi trường trải nghiệm văn hóa sinh động cho công chúng.

BỒI ĐẮP BẢN SẮC CON NGƯỜI ĐÔ THỊ

Thành phố Hồ Chí Minh được xem là vùng đất tứ xứ, nơi hội tụ của những dòng người nhập cư từ khắp mọi miền đất nước đổ về lập nghiệp. Có người sống ở đây 5 năm, 10 năm, thậm chí cả đời, nhưng vẫn cảm thấy mình là khách trọ. Trong cuộc sống nhiều bộn bề lo toan ấy, bảo tàng đóng vai trò như sợi dây kết nối, giúp mỗi người tìm thấy điểm tựa văn hóa và cảm nhận sâu sắc hơn về mảnh đất mình đang sống. Thông qua di sản, lịch sử và ký ức chung, hình thành nên căn cước văn hóa của công dân đô thị.

Bảo tàng cũng là không gian hiếm hoi giúp kết nối các thế hệ trong gia đình, nơi ông bà, cha mẹ và con cháu cùng chia sẻ câu chuyện quá khứ, từ đó nuôi dưỡng sự thấu hiểu và gắn bó.

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của đô thị, hệ thống bảo tàng tại Thành phố Hồ Chí Minh đang hòa vào dòng chảy chung, giữ vai trò như những bộ lọc tinh thần, lưu giữ những giá trị tinh túy và nhân văn nhất. Không chỉ bảo tồn ký ức, bảo tàng còn góp phần nâng cao tri thức cộng đồng, quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam ra thế giới.

Trong hành trình xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh trở thành trung tâm văn hóa lớn của cả nước, những không gian bảo tàng chính là nền tảng bền vững, nơi quá khứ và hiện tại gặp gỡ, nơi ký ức được gìn giữ để nuôi dưỡng tương lai.