Thúc đẩy cam kết tài chính ứng phó biến đổi khí hậu

Quay trở lại thời điểm năm 2009, các quốc gia giàu có trên thế giới đã cam kết huy động 100 tỷ USD mỗi năm cho tới năm 2020 để giúp các nước đang phát triển đối phó với biến đổi khí hậu. Nguồn kinh phí này được cấp cho các hoạt động thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu và ngăn chặn phát thải.

Tuy nhiên, theo một nghiên cứu đăng tải trên tạp chí khoa học Chính sách Khí hậu, phân tích dữ liệu của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) liên quan nguồn tài trợ thích ứng biến đổi khí hậu cho các quốc gia châu Phi từ năm 2014 đến năm 2018 cho thấy, trung bình mỗi người dân châu Phi chỉ nhận được khoảng 5 USD mỗi năm cho các hoạt động thích ứng, với tổng số tài trợ từ chính phủ các nước giàu có và các ngân hàng phát triển chưa đến 5,5 tỷ USD mỗi năm.

Chính phủ các nước châu Phi ước tính rằng họ cần ít nhất 7,4 tỷ USD mỗi năm cho đến năm 2020. Khoản tài chính này thậm chí dự kiến ​​sẽ cần phải tăng nhiều hơn nữa, ước tính lên đến hàng chục tỷ USD mỗi năm cho đến năm 2050, trong bối cảnh tình trạng nóng lên toàn cầu vẫn gia tăng.

Rõ ràng là các quốc gia nghèo nhất trên thế giới sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi các hiểm họa khí hậu và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt. Niger, Somalia, Chad, Sudan và Liberia nằm trong số các quốc gia dễ bị tổn thương nhất trên thế giới. Tuy nhiên, họ chỉ nhận được dưới mức 5 USD/người/năm cho các hoạt động thích ứng với các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt.

Ngân hàng Thế giới ước tính rằng các nước châu Phi cận Sahara sẽ phải cần mức chi phí thích ứng tính trên một đơn vị tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cao nhất. Nguyên nhân là do GDP thấp hơn mặt bằng chung, trong khi chi phí thích ứng liên quan đến tài nguyên nước cao hơn, do sự thay đổi của các mô hình lượng mưa.

Dữ liệu cũng cho thấy, khoản kinh phí cho mục tiêu thích ứng biến đổi khí hậu (16,5 tỷ USD) cho giai đoạn 2014-2018 ở châu Phi chỉ bằng khoảng một nửa kinh phí dành cho mục tiêu giảm phát thải (30,6 tỷ USD). Trong khi nguồn tài chính tập trung cho giảm phát thải là quan trọng để giải quyết nguyên nhân gốc rễ của biến đổi khí hậu, thì đối với các nước châu Phi vốn đã phải đối mặt với các tác động khí hậu nghiêm trọng, việc tăng cường tài trợ cho thích ứng lại là vấn đề cấp thiết.

Các quan chức châu Phi cho rằng, nguồn tài chính để giúp các nước đang phát triển đối phó với biến đổi khí hậu cần phải tăng gấp hơn 10 lần con số 100 tỷ USD, lên 1,3 nghìn tỷ USD mỗi năm vào năm 2030. Theo ông Zaheer Fakir, điều phối viên chính về tài chính của nhóm đàm phán các nước châu Phi tham dự Hội nghị COP26, mục tiêu trên đã được các bộ trưởng môi trường châu Phi chính thức thông qua vào tháng 9 mới đây và sẽ được các quốc gia châu Phi đề xuất tại COP26.

Ông Fakir cũng nhấn mạnh, cam kết 100 tỷ USD lần đầu tiên được đưa ra vào năm 2009 đã không dựa trên nhu cầu của các nước đang phát triển. Bởi vậy, chính sách tài chính khí hậu sau năm 2025 cần được sớm đưa vào thảo luận.

Ông nói: “Quan điểm của chúng tôi là chúng ta cần một con số đầy tham vọng, dựa trên khoa học và nhu cầu thực tế, và cũng nên cân đối giữa nguồn vốn cho cả việc giảm thiểu tác động và thích ứng với biến đổi khí hậu”.

Các quốc gia đang phát triển là một phần thiết yếu của nỗ lực toàn cầu nhằm đạt được mức phát thải ròng bằng 0, trong đó gồm 9 trong số 20 quốc gia phát thải carbon lớn nhất thế giới. Những quốc gia này cũng nằm trong nhóm dễ bị tổn thương nhất do tác động của biến đổi khí hậu, chẳng hạn như lũ lụt và sóng nhiệt.

Nếu không có hỗ trợ tài chính như đã cam kết, nhiều quốc gia nghèo hơn cho rằng họ không thể hành động tích cực hơn để cắt giảm lượng khí thải làm trái đất nóng lên hoặc thích ứng với hiện tượng đó, trong khi các quốc gia giàu có đang chịu áp lực phải tăng khoản đóng góp cho nỗ lực toàn cầu này.

100 tỷ USD có thể là con số lớn ở năm 2009 nhưng sau một thập kỷ, mục tiêu này vẫn còn rất xa khi tháng 9 vừa qua, OECD ước tính rằng, vào năm 2019, chính phủ các nước giàu có mới chỉ cung cấp khoản tài chính khí hậu trị giá gần 80 tỷ USD cho các nước dễ bị tổn thương, bao gồm cả các khoản đầu tư tư nhân đã huy động được. Trong khi đó, con số này tính đến cuối năm 2018 chỉ là 78,3 tỷ USD. Điều này có nghĩa là cần phải có thêm một khoản tài chính khổng lồ tương đương 20 tỷ USD vào năm ngoái để các nước phát triển đạt được mục tiêu đóng góp 100 tỷ USD cho các nước nghèo hơn.

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát khiến chính phủ các nước trên thế giới chuyển hướng tài trợ để tập trung vực dậy nền kinh tế quốc gia, mối lo ngại càng trở nên lớn hơn khi nhiều khả năng các khoản đóng góp tài trợ khí hậu trong năm 2020 sẽ bị ảnh hưởng.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cũng đã lên tiếng cảnh báo, các cuộc đàm phán ở COP26 có nguy cơ thất bại bởi chính những căng thẳng chung quanh cam kết tài chính khí hậu chưa được thực hiện và sự thiếu tin tưởng giữa các nước giàu và nghèo.

Ông Guterres nói, cho đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có đủ cam kết của các nước phát triển trong việc hỗ trợ các nước đang phát triển, cũng như những đóng góp ý nghĩa cho các nhu cầu thích ứng biến đổi khí hậu.

Liên minh châu Âu (EU) đã cam kết tăng cường hỗ trợ tài chính để giúp các nước nghèo hơn ứng phó biến đổi khí hậu và thích ứng với các tác động, đồng thời cũng kêu gọi Mỹ đẩy mạnh tài trợ khí hậu.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết, EU sẽ tài trợ thêm 4 tỷ euro cho tài chính khí hậu trong giai đoạn 2021-2027, bên cạnh khoản đóng góp 25 tỷ USD hàng năm.

Trong khi đó, Nhà Trắng cũng cho biết, Mỹ sẽ tăng cường tài trợ để giúp các nước nghèo giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng với biến đổi khí hậu, với mức tăng gấp đôi tài trợ vào năm 2024 so với mức trung bình từ thời cựu Tổng thống Barack Obama.

Ông Leonardo Martinez-Diaz, trợ lý của Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ về Biến đổi khí hậu cho biết, tổng tài trợ khí hậu của Mỹ trung bình đạt khoảng 2,8 tỷ USD/năm trong năm tài khóa từ 2013-2017, với khoảng 500 triệu USD dành cho việc thích ứng.

Chính quyền Tổng thống Joe Biden cũng đã công bố kế hoạch tài chính khí hậu song song với mục tiêu mới là cắt giảm từ 50-52% lượng khí thải so với năm 2005. Tuy nhiên, đại diện một số tổ chức phi chính phủ cho rằng, với tư cách là một trong những quốc gia phát thải hàng đầu thế giới, Mỹ sẽ cần phải đóng góp 800 tỷ USD tài trợ khí hậu quốc tế cho đến năm 2030 nhằm đạt được "sự chia sẻ công bằng".

Các quan chức Ấn Độ-quốc gia phát thải khí nhà kính lớn thứ tư thế giới sau Trung Quốc, Mỹ và EU cũng cho biết, bất kỳ cam kết nào để giảm lượng khí thải carbon của Ấn Độ sẽ phụ thuộc vào nguồn tài trợ từ các nước giàu.

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, phần lớn giá carbon vẫn thấp hơn nhiều so với mức 40-80 USD/tCO₂e (tấn CO₂ tương đương) cần thiết vào năm 2020, nhằm đáp ứng mục tiêu hạn chế tình trạng nóng lên của trái đất ở mức dưới 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Ngay ở cả châu Âu, 1 tấn CO₂ chỉ được định giá khoảng 60 euro (69 USD) trên hệ thống mua bán khí thải của EU.

Ngân hàng Thế giới cũng cho biết, chỉ có khoảng 22% lượng khí thải toàn cầu được kiểm soát bởi các cơ chế định giá trong năm ngoái. Trong khi đó, giá carbon cũng rất khác nhau ở một số nước, với chỉ khoảng 5-10 USD/tấn ở các nền kinh tế Đông Nam Á, so với hơn 130 USD/tấn ở Thụy Điển. Quỹ Tiền tệ quốc tế đưa ra thống kê mức giá carbon trung bình toàn cầu chỉ ở mức 3 USD/tấn CO₂.

Theo nhiều chuyên gia, sự chênh lệch này đặt ra yêu cầu cần phải tiêu chuẩn hóa giá carbon trong các cuộc đàm phán sắp tới đây tại COP26, dẫn đến việc cấp thiết lập một cơ chế định giá carbon toàn cầu.

OECD ước tính rằng, cho đến năm 2030, mức giá carbon 147 USD/tấn phát thải mới là đủ để tạo ra động lực kinh tế cần thiết để các nhà sản xuất và người tiêu dùng sử dụng nhiên liệu hóa thạch xúc tiến mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Giá carbon càng cao được coi là điều cần thiết để tài trợ cho quá trình chuyển đổi sang không phát thải vào năm 2050, ước tính trị giá khoảng 44 nghìn tỷ USD, tương đương 2-3% GDP trên toàn cầu hàng năm.

Nhiều quốc gia đã cam kết đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 để ngăn chặn tình trạng ấm lên toàn cầu. Nhưng nếu không định giá carbon, các chính phủ khó có thể buộc những đối tượng gây ô nhiễm cắt giảm lượng khí thải cần thiết để hiện thực hóa mục tiêu này.

Chênh lệch giữa các nền kinh tế đặt ra một thách thức lớn để tất cả các quốc gia đồng ý với một mức giá carbon toàn cầu cao đồng đều. Với việc hầu hết các quốc gia mới nổi và một số nước phát triển tiếp tục phụ thuộc vào các nguồn năng lượng dựa trên nhiên liệu hóa thạch, giá carbon cao sẽ khó có thể chấp nhận.