TP Hồ Chí Minh là đầu tàu kinh tế của cả nước, đóng góp khoảng 22-24% GDP và gần 27% tổng thu ngân sách quốc gia. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, thành phố bị thiếu hụt trầm trọng nguồn lực đầu tư dẫn đến hạ tầng kinh tế-xã hội đối mặt với nhiều thách thức lớn tình trạng kẹt xe, ngập nước dai dẳng ở nhiều khu vực dân cư, từ nội thành ra ngoại thành, làm đảo lộn cuộc sống của người dân.

Để giúp TP Hồ Chí Minh vượt qua những rào cản về thể chế vươn lên, phát triển thành một đô thị hiện đại, đi đầu cả nước về kinh tế số, xã hội số, ngang tầm các đô thị lớn trên thế giới, trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, dịch vụ của châu Á, Trung ương đã ban hành các cơ chế đặc thù nhằm trao thêm quyền tự chủ cho thành phố trong quản lý và điều hành. Nghị quyết 54/2017/QH14 ngày 24/11/2017 của Quốc hội là bước đi đầu tiên trong việc thử nghiệm mô hình đặc thù cho TP Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, sau 5 năm triển khai, nhiều vướng mắc về thể chế vẫn chưa được tháo gỡ. Nhận thấy sự cần thiết phải có một chính sách mạnh mẽ hơn, ngày 24/6/2023, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 98/2023/QH15 với những đột phá quan trọng, giúp thành phố có thêm công cụ để bứt phá.

Nghị quyết 54/2017/QH14 ngày 24/11/2017 của Quốc hội là bước đi đầu tiên trong việc thử nghiệm mô hình đặc thù cho TP Hồ Chí Minh.

Một trong những thay đổi quan trọng nhất tại Nghị quyết 98 là việc nâng tỷ lệ ngân sách giữ lại cho TP Hồ Chí Minh từ 18% lên 21%, giúp thành phố có thêm hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm để đầu tư vào các dự án hạ tầng quan trọng.

Ngoài ra, TP Hồ Chí Minh cũng được phép huy động vốn bằng cách phát hành trái phiếu chính quyền địa phương và sử dụng nguồn thu từ cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Đây là những công cụ tài chính quan trọng giúp thành phố chủ động hơn trong việc đầu tư các dự án lớn như Metro Bến Thành-Suối Tiên, đường Vành đai 3 hay khu đô thị sáng tạo thành phố Thủ Đức.

Nghị quyết 98 cũng cho phép TP Hồ Chí Minh linh hoạt hơn trong điều chỉnh quy hoạch tổng thể và chuyển đổi mục đích sử dụng đất, tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án đầu tư. Chẳng hạn, khu Nam và khu Đông thành phố sẽ có thêm cơ hội phát triển các khu đô thị, trung tâm tài chính và hạ tầng công nghệ cao mà không bị ràng buộc bởi các quy định trước đây…

Cơ hội thì có nhiều, tuy nhiên trong quá trình triển khai, TP Hồ Chí Minh gặp rất nhiều thách thức. Để có thể triển khai hiệu quả, thành phố cần sự chung tay đồng hành của các cơ quan trung ương trong việc cải cách thể chế; cần tinh thần tiên phong, dám nghĩ dám làm của chính bộ máy công quyền của thành phố. Dù Nghị quyết 98 đã trao quyền tự chủ cho thành phố nhiều hơn, nhưng vẫn còn nhiều quy định về tài chính công, đất đai và đầu tư công chưa có hướng dẫn cụ thể để phù hợp với quyền tự chủ này.

Để có thể triển khai hiệu quả, thành phố cần sự chung tay đồng hành của các cơ quan trung ương trong việc cải cách thể chế

Dù cơ chế đặc thù cho phép thành phố huy động thêm nguồn lực đầu tư hạ tầng, nhưng tiến độ triển khai các dự án vẫn gặp nhiều khó khăn do vướng mắc về giải phóng mặt bằng, quy hoạch chưa đồng bộ và sự phối hợp giữa các cơ quan còn chậm. Tốc độ đô thị hóa nhanh cũng đặt ra thách thức lớn trong việc phát triển các khu đô thị mới, bảo đảm cân bằng giữa nhà ở, dịch vụ công cộng và hạ tầng giao thông. Nếu không có giải pháp hiệu quả để kiểm soát đô thị hóa và phân bổ dân cư hợp lý, thành phố có nguy cơ rơi vào vòng luẩn quẩn của quá tải hạ tầng.

Quan trọng hơn, cơ chế đặc thù đòi hỏi thành phố phải nâng cao năng lực quản trị để tận dụng tốt quyền tự chủ. Tuy nhiên, bộ máy hành chính vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong khả năng triển khai chính sách và phối hợp giữa các cơ quan quản lý. Thành phố vẫn gặp tình trạng quá tải trong giải quyết thủ tục hành chính, nhất là ở các lĩnh vực đầu tư, xây dựng, quy hoạch. Việc phân cấp, ủy quyền chưa mạnh mẽ, khiến các quận, huyện và sở, ngành vẫn phải chờ chỉ đạo từ cấp trên thay vì chủ động xử lý công việc. Điều này làm giảm hiệu quả của cơ chế đặc thù, gây mất thời gian cho doanh nghiệp và nhà đầu tư. Một vấn đề khác đó là nguồn nhân lực chất lượng cao trong khu vực công còn hạn chế. TP Hồ Chí Minh cần có cơ chế linh hoạt hơn để thu hút nhân tài, đặc biệt trong các lĩnh vực quy hoạch đô thị, tài chính và công nghệ số.