Lời tòa soạn - Trong số các quyền được quy định trong Luật Trẻ em, quyền được tiếp cận thông tin và tham gia hoạt động xã hội cũng như quyền được bày tỏ ý kiến và hội họp phù hợp với độ tuổi, mức độ trưởng thành và sự phát triển của trẻ là những quyền khó được lượng hóa trong thực thi. Tạo nên cơ hội để trẻ em tham gia lĩnh vực truyền thông, đăng đàn tại những diễn đàn “lấy trẻ em làm trung tâm”... là hướng đi cần thiết. Bởi, khi trẻ em được cất lên tiếng nói của mình, được lắng nghe, chia sẻ và đối thoại, các em đủ tự tin để khám phá tri thức, trở thành người kiến tạo thế giới ngày mai tốt đẹp hơn.

Trong phiên họp này, các “đại biểu nhí” đã mạnh dạn đóng góp nhiều ý kiến đáng chú ý. Em Ngô Thị Kim Cương (Tây Ninh) phát biểu: “Vấn đề em quan tâm và mong muốn tìm ra giải pháp khắc phục nhất là nạn bạo lực, xâm hại trẻ em”. Theo Kim Cương, đây không phải là vấn đề mới, nhưng các giải pháp được đưa ra hiện chưa thật sự hiệu quả. Và rào cản lớn nhất, có lẽ chính là việc các em chưa có nhiều cơ hội được lên tiếng, hoặc chưa thật sự được lắng nghe. Sau phiên họp, Kim Cương tự tin: “Trở về, chắc chắn em sẽ đề xuất đến nhà trường, địa phương nơi em sinh sống, về các giải pháp em học được tại phiên giả định, để ứng dụng, giải quyết các vấn đề của chúng em!”.

Song song đó, Cuộc thi Viết thư Quốc tế UPU (do Liên minh Bưu chính thế giới tổ chức từ năm 1971, nước ta tham gia hưởng ứng đến nay đã 36 năm liên tiếp) cũng được trẻ em cả nước gửi gắm nhiều tâm nguyện. Mỗi năm, cuộc thi có một đề tài khác nhau, hướng các em tiếp cận và hiểu biết hơn về các vấn đề của xã hội, của thời đại, đồng thời thể hiện suy nghĩ của bản thân về các vấn đề ấy. Từ đó, bồi đắp tinh thần trách nhiệm của thế hệ trẻ với xã hội, đất nước và thế giới.

Xây dựng hành động trên nhận thức và kỹ năng

Đầu năm 2024, tại Cuộc họp tổng kết nhiệm vụ năm 2023, triển khai nhiệm vụ năm 2024 của Ủy ban Quốc gia về trẻ em, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà vẫn chỉ rõ: “Chúng ta có luật, có chính sách, có chương trình, kế hoạch khá đồng bộ nhưng vẫn chưa thật sự đi vào cuộc sống”. Nguyên nhân chính là do “các chủ trương, chính sách chưa được các cấp, các ngành, xã hội quán triệt, nhận thức đúng đắn về công tác chăm sóc, bảo vệ trẻ em như một nhiệm vụ chính trị trung tâm đối với tương lai của đất nước”.

Cụ thể, việc lấy ý kiến, tổng hợp ý kiến và giải quyết ý kiến, kiến nghị của trẻ em chưa được quan tâm đúng mức, chưa đạt hiệu quả như yêu cầu, thậm chí một số nơi còn mang tính hình thức, hời hợt. Như Trưởng Tổng đài Quốc gia Bảo vệ Trẻ em 111 Nguyễn Thị Thuận Hải chia sẻ: “Tổng đài tiếp nhận vụ việc của trẻ, sau đó liên hệ về địa phương, nhiều khi không nhận được sự hợp tác, phối hợp, khiến thời gian xử lý, can thiệp bị kéo dài”.

Cục trưởng Trẻ em Đặng Hoa Nam cũng trăn trở: “Mỗi địa phương, từ các cấp phường, xã đều rất cần đội ngũ cán bộ công tác xã hội có chuyên môn, được trang bị đầy đủ kỹ năng để xử lý các vấn đề của trẻ em”. Do đó, Cục thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn tại địa phương theo chuyên đề, phối hợp hỗ trợ địa phương trong mọi vấn đề liên quan đến trẻ. Trên trang web của Tổng đài 111 cũng cập nhật các nguồn tài liệu mở hướng dẫn cụ thể công tác trẻ em, như mới đây nhất là Tài liệu hướng dẫn thực hiện lấy ý kiến của trẻ em, và Tài liệu hướng dẫn mô hình các chương trình, hoạt động do trẻ em khởi xướng và thực hiện.

Để quá trình lấy ý kiến, nguyện vọng về các vấn đề mà các em quan tâm bảo đảm tính thực chất, Trung ương Đoàn đặt mục tiêu, trước tiên phải đẩy mạnh các hoạt động tập huấn, bồi dưỡng, trang bị kiến thức, kỹ năng thực hiện quyền trẻ em, thúc đẩy quyền tham gia của trẻ em cho đội ngũ cán bộ Đoàn, Hội, Đội các cấp, giáo viên làm Tổng phụ trách Đội… Nhiều Tổng phụ trách Đội cũng đề xuất: Các hoạt động thúc đẩy quyền tham gia của trẻ em nên có phụ huynh tham dự. Có như vậy, việc giải đáp các ý kiến của trẻ sẽ đầy đủ hơn, quyền của trẻ em cũng được phát huy cao hơn.

Nhà báo Lan Minh:

Tránh việc hình thức khi thực hiện Quyền Trẻ em

Từ khi còn đương chức hay đã nghỉ hưu, nhà báo Nguyễn Lan Minh - nguyên Vụ trưởng - Trưởng Ban phát thanh Thanh - Thiếu nhi, Đài Tiếng nói Việt Nam, nguyên Trưởng ban truyền thông của Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam vẫn không ngừng nỗ lực để tiếng nói trẻ em Việt Nam được tôn trọng. Bà đã tham gia tư vấn, hỗ trợ thực hiện nhiều chương trình tập huấn, đưa ra ý tưởng cho những hoạt động truyền thông, tọa đàm, diễn đàn về quyền trẻ em.

“Tôi tin rằng nếu hôm nay chúng ta trao quyền và lắng nghe các em đúng cách thì tương lai chúng ta sẽ có những lớp công dân dám nói thật, dám chịu trách nhiệm với cộng đồng về việc mình làm, sống hướng thiện và có nhân cách tốt. Những phóng viên nhỏ mà tôi hướng dẫn trước đây đều đã trở thành những nhà báo, nhà ngoại giao, chuyên gia tâm lý… rất có năng lực và luôn vì cộng đồng. Nhờ nhận được sự giáo dục một cách bài bản mà các em đã thành công vững chắc nhưng vẫn luôn là một cây xanh tỏa bóng mát, trổ hoa cho đời. Mỗi một em đều trở thành những người truyền cảm hứng trong việc luôn làm tốt và không ngừng chia sẻ về Quyền Trẻ em, tiếp tục thúc đẩy sự tham gia của trẻ em trong các lĩnh vực của xã hội.

Để có thể cất lên tiếng nói của mình một cách rõ ràng và chân thực nhất, trẻ em cần được trang bị  đầy đủ những kiến thức, hiểu biết về Quyền Trẻ em, Luật Trẻ em. Sau đó, các em cũng cần được bồi dưỡng những kỹ năng như: Kỹ năng phản biện, tham vấn, thu thập thông tin, phân tích, thuyết trình, chụp ảnh, quay phim, ghi âm… Hình thức thể hiện tiếng nói cũng rất đa dạng nên các em cần biết để chọn lựa cách thức phù hợp nhất như viết, vẽ, xây dựng diễn đàn, viết thư, photovoice…

Tôi muốn nói một điều rất quan trọng: Để trẻ em được cất tiếng nói một cách tích cực, trước hết đội ngũ những người làm công tác trẻ em phải được trang bị kỹ năng, phải có kiến thức, phải có phẩm chất đạo đức khi làm việc với trẻ em. Như vậy mới không áp đặt trẻ em, không bắt trẻ em phải nói theo tiếng nói người lớn.

Chúng tôi có khi chua xót nhận thấy “đâu đó trẻ em phải diễn những màn kịch do người lớn dựng kịch bản”. Người lớn, dù làm việc ở bất kể lĩnh vực nào, đã liên quan đến trẻ em, đều phải được trang bị về Quyền Trẻ em và các nguyên tắc đạo đức khi làm việc với trẻ em. Ngoài ra, cũng cần có thêm những sân chơi, những hoạt động liên quan đến trẻ em nhiều hơn. Từ đó, trẻ em được phát triển, được nói lên tiếng nói của mình và trưởng thành một cách lành mạnh!”