Trong lịch sử chiến tranh giữ nước của ta, cuộc chiến thường ít diễn ra ở kinh đô. Đời Trần, trước cuộc xâm lăng của Nguyên Mông, ông cha ta đã ba lần rời Thăng Long, nhưng sau đó lại chiến thắng quân địch trở về, nhanh là ba tháng, chậm là sáu tháng. Người anh hùng dân tộc áo vải Nguyễn Huệ, với cuộc hành quân thần tốc từ Phú Xuân ra Thăng Long, đã tiêu diệt đội quân xâm lược Mãn Thanh chỉ trong mấy ngày Tết.

Thời đại Hồ Chí Minh, cuộc chiến chống quân viễn chinh xâm lược Pháp đã diễn ra hai tháng ở Thủ đô. Những chiến sĩ quyết tử đã bảo vệ từng góc phố, từng ngôi nhà, rồi ra đi kháng chiến trường kỳ với lời thề chiến thắng trở về. Suốt những năm tháng chiến tranh, hình ảnh Hà Nội khắc sâu trong trái tim của mỗi chiến sĩ, Hà Nội luôn luôn là sự nhớ thương da diết nhất. Điều đó đã thể hiện trong biết bao bài thơ, câu ca.

Nhiều người mong được nhìn lại Thủ đô dù chỉ một lần. Và không chỉ có những người ra đi nhớ về Hà Nội, người ở lại cũng trông đợi từng ngày người ra đi mau chóng trở về. Chiến thắng Đông xuân 1953-1954 và đại thắng ở Điện Biên Phủ đã mang lại cuộc trùng phùng lịch sử.

Suốt những năm tháng chiến tranh, hình ảnh Hà Nội khắc sâu trong trái tim của mỗi chiến sĩ, Hà Nội luôn luôn là sự nhớ thương da diết nhất.

Nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô được trao cho Đại đoàn 308, trong đó có Trung đoàn Thủ Đô. Anh Vương Thừa Vũ, Đại đoàn trưởng 308, chỉ huy mặt trận Thủ đô tám năm trước, hôm nay là Chủ tịch Ủy ban quân chính Thành phố. Chủ tịch Thành phố vẫn là anh Trần Duy Hưng như năm đầu cách mạng.

Trên đường về tiếp quản Thủ đô, một số đại diện cán bộ của Đại đoàn 308 được triệu tập tới gặp Bác ở Đền Hùng tại Lâm Thao, Phú Thọ. Bác căn dặn cán bộ, chiến sĩ đại đoàn phải triệt để chấp hành 8 chính sách của Chính phủ, 10 điều kỷ luật trong quân đội, “không được xâm phạm đến cái kim sợi chỉ của dân”, tôn trọng dân và giúp đỡ dân, thực hiện thật tốt nhiệm vụ tiếp quản Thủ đô. Cuối cùng Bác hỏi: “Các chú có biết đây là nơi nào không?”. Anh Song Hào nói: “Thưa Bác, đây là đền thờ các vua Hùng...”. Bác nói tiếp: “Ngày xưa các vua Hùng đã có công dựng nước, ngày nay, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước".

Sáng 10/10/1954, những ngôi nhà cổ kính của Hà Nội đều sáng rực lên những lá cờ sao. Trời mưa, nhưng đường phố rất sạch. Cổng chào đã được dựng lên khắp nơi. Những cụ phụ lão khăn đóng áo dài trang nghiêm đứng chung quanh bàn thờ Tổ quốc. Tàu điện từ ngoại ô vào chật ních bà con ngoại thành. Sau nhiều năm tạm bị chiếm, Thủ đô đã sống lại không khí ngày đầu tổng khởi nghĩa. Tất cả mọi người đều dồn ra hai bên đường chờ đón giờ phút lịch sử, đoàn quân chiến thắng trở về.

Anh hùng Nguyễn Quốc Trị, Trung đoàn trưởng Trung đoàn Thủ Đô, dẫn đầu đơn vị bộ binh tiến vào Hà Nội. Người từ hai bên đường đổ xô ra đặt vào tay anh và các chiến sĩ những bó hoa tươi. Những chiếc lưỡi lê sáng ngời đã bị hoa che lấp. Tiếp sau là đoàn xe bộ binh cơ giới, pháo binh. Người Hà Nội không ngờ hầu hết cán bộ, chiến sĩ ta đều trẻ. Cái làm họ ngạc nhiên hơn là những người chiến sĩ nhỏ nhắn, hiền lành, giản dị này đã đánh thắng những tên lính Pháp cao lớn, dữ tợn, vũ trang đầy người, có cả máy bay, tàu chiến, xe tăng! Hàng Bông, Hàng Đào rộn ràng tiếng trống múa sư tử, múa lân. Pháo nổ rền, xác pháo đỏ hồng rải trên đường phố như những cánh hoa đào. Bên Hồ Hoàn Kiếm, sinh viên, học sinh tụ tập kín vườn hoa Linh như năm nào, hát những bài ca cách mạng.

Sáng 11/10, chúng tôi về tới Hà Nội. Thủ đô vẫn giống như những ngày Cách mạng Tháng Tám khi Bác và chúng tôi từ chiến khu trở về. Rợp trời cờ đỏ. Những đường phố vào thu lác đác lá vừng. Những ngôi nhà kín đáo nấp dưới vòm cây. Hàng liễu rủ quanh Hồ Gươm nước vẫn xanh ngắt. Chỉ khác với hồi tháng chạp năm 1946, là không còn những chiếc xe nhà binh, những chiếc mô-tô Pháp gầm rú trên đường phố, không còn tiếng giày đinh của những tên lính mũ đỏ nện trên vỉa hè.

Hà Nội rất ít thay đổi trong chiến tranh, vì người Pháp chưa lúc nào tin họ có thể tái định cư lâu dài như trước kia, mặt trận thường xuất hiện cách đây vài chục kilômét. Thành phố yên tĩnh, không khí trong lành. Nơi tôi tới thăm đầu tiên là Nhà máy Điện Yên Phụ. Tôi siết chặt tay những người thợ quần áo đầy muội than đã phá nhà máy làm tắt nguồn điện của Hà Nội, thay hiệu lệnh tiến công đêm 19 tháng chạp năm 1946, hôm nay lại đấu tranh kiên cường với địch bảo vệ máy giữ lại nguồn ánh sáng cho Thủ đô. Tất cả các công sở tôi tới đều trống trơn, không còn một chút tiện nghi làm việc.

Chính phủ và Trung ương Đảng trở về Hà Nội. Bác Hồ gặp lại đồng bào ở Quảng trường Ba Đình, nơi chín năm trước người đọc bản Tuyên ngôn độc lập lịch sử. Nụ cười của Bác Hồ trên lễ đài sẽ sáng mãi trang sử mới của Hà Nội nối tiếp Đông Đô, Thăng Long xưa. Chúng ta đã tổ chức một cuộc duyệt binh lớn đầu tiên ở Hà Nội, một cuộc duyệt binh bộ đội, dân quân du kích chỉ mang theo toàn vũ khí của Pháp và Mỹ, từ vũ khí nhẹ, vũ khí nặng, đến các phương tiện thông tin đều là chiến lợi phẩm thu được trong chiến đấu. Ba chiếc xe tăng được đưa từ Điện Biên Phủ về, sửa chữa lại, mở đầu cuộc diễu hành.

Ngôi nhà Phủ Toàn quyền cũ nay trở thành Phủ Chủ tịch. Ngay từ khi mới tới, Bác đã chọn chỗ làm việc, cũng là nơi ở của Người, tại căn nhà nhỏ của người làm vườn nằm sâu phía trong, dưới những vòm cây, bên cạnh một cái hồ.

Cùng với Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa, dân tộc Việt Nam lại có thêm một cột mốc lịch sử mới: Điện Biên Phủ, cây cột mốc bằng vàng^(*)

16.200 quân viễn chinh Pháp bị diệt và bắt sống trong một trận đánh là chiến công lớn nhất một dân tộc nhược tiểu giành được trong thời đại ngày nay. Thành trì bất khả xâm phạm của chủ nghĩa đế quốc bị phá vỡ. Hồi chuông báo hiệu giờ tận số của chủ nghĩa thực dân đã điểm. Đó là sự kiện làm rung chuyển, thay đổi thế giới. Một mình chứng cho dự đoán thiên tài của Nguyễn Ái Quốc từ năm 1921: không phải trông chờ cách mạng vô sản thành công ở chính quốc, những dân tộc thuộc địa “có thể thực hiện công cuộc giải phóng bằng sự nỗ lực của bản thân".

Những tiếng nói khẳng định quyền sống, quyền làm người của mọi dân tộc.
Những tiếng đã đi vào ngôn ngữ của các dân tộc.
Những tiếng vang tự hào.

Trình bày: NGỌC DIỆP
Ảnh: TTXVN, Bảo tàng lịch sử quốc gia