1. Về Đề án xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước giai đoạn 2011 – 2020

Đại hội XI của Đảng đã thông qua Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 - 2020, trong đó xác định ba khâu đột phá chiến lược là: Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; phát triển nhanh nguồn nhân lực; và xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ. Riêng vấn đề xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ, Đại hội chỉ rõ: Phải phát triển nhanh kết cấu hạ tầng, nhất là hạ tầng giao thông, hình thành cơ bản hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, với một số công trình hiện đại, coi đây là yếu tố quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và cơ cấu lại nền kinh tế… (Xem Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Sđd, tr. 117.)

Lần này, Hội nghị Trung ương bàn và quyết định vấn đề xây dựng kết cấu hạ tầng chính là để cụ thể hóa, đưa vào cuộc sống một chủ trương rất quan trọng của Đại hội XI. Tuy nhiên, đây là vấn đề lớn, rất khó, phạm vi rộng, liên quan đến nhiều ngành, nhiều vùng, địa phương và cả nước; cần phải xác định rõ phạm vi, mục tiêu, yêu cầu, tư tưởng chỉ đạo thì mới có thể triển khai thực hiện một cách có hiệu quả. Hiện nay, Đề án đề cập toàn diện cả hạ tầng kinh tế và hạ tầng xã hội, bao gồm 10 lĩnh vực: Hạ tầng giao thông, hạ tầng năng lượng, hạ tầng thủy lợi, hạ tầng đô thị, hạ tầng khu công nghiệp, hạ tầng thương mại, hạ tầng thông tin, hạ tầng giáo dục - đào tạo, hạ tầng y tế, hạ tầng văn hóa, thể thao; trong đó tập trung vào bốn lĩnh vực là: hạ tầng giao thông, điện, thủy lợi và hạ tầng đô thị. Đề nghị Trung ương trước hết cho ý kiến về phạm vi các vấn đề, xác định như vậy đã hợp lý chưa? Trên cơ sở đó, phân tích, đánh giá thực trạng tình hình, đề ra chủ trương, phương hướng, nhiệm vụ và giải pháp một cách sát thực, có tính khả thi, cho từng lĩnh vực và cho tổng thể.

Về đánh giá tình hình, cần thấy cả mặt đã làm được và chưa làm được một cách khách quan, cầu thị; phân tích sâu sắc các nguyên nhân, nhất là nguyên nhân yếu kém, nguyên nhân chủ quan. Ví dụ: Vì sao có tình trạng đầu tư kết cấu hạ tầng dàn trải, chất lượng kém, lãng phí, thất thoát lớn, hiệu quả thấp? Phải chăng về tư duy, là do còn nặng tư tưởng tập trung, bao cấp, ỷ lại vào vốn ngân sách trung ương và vốn ODA; chú trọng xây dựng từng công trình mà coi nhẹ tính đồng bộ của hệ thống; quá ỷ lại vào Nhà nước, không coi trọng đúng mức vai trò của doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế, xã hội; chạy theo số lượng, tiến độ, thành tích bề nổi mà lơ là chất lượng, coi nhẹ công tác vận hành, duy tu, sửa chữa; tư tưởng bản vị cục bộ, ngành nào biết ngành ấy, địa phương nào biết địa phương ấy, không quan tâm phối hợp và hợp tác, sử dụng chung. Phải chăng về tầm nhìn, còn hạn chế, thiếu nhìn xa, nhìn tổng thể, làm cho chất lượng quy hoạch thấp, thiếu đồng bộ giữa kinh tế với xã hội; giữa cả nước, vùng với địa phương; thiếu gắn kết giữa các lĩnh vực giao thông, cấp thoát nước, thủy lợi, thủy điện; giữa các phương thức vận tải đường bộ, đường sắt, đường sông, đường biển, đường không... Quy hoạch thì “hoành tráng” nhưng không tính tới nhu cầu sử dụng và nguồn lực thực hiện nên không khả thi; quy hoạch có khi bị chi phối bởi lợi ích cục bộ hoặc tư tưởng bình quân, chia đều cho các địa phương, không tập trung vào các trọng tâm, trọng điểm. Phải chăng về cơ chế quản lý, có những yếu kém từ khâu xác định chủ trương, lập dự án, thẩm định, phê duyệt, tới tổ chức triển khai thực hiện. Dự án đầu tư không được cân nhắc đầy đủ về sự cần thiết, quy mô, khả năng nguồn lực, thời điểm, hiệu quả kinh tế - xã hội, thứ tự ưu tiên; có khi còn bị nhà đầu tư chi phối?

Cùng với việc đánh giá chính xác thực trạng tình hình kết cấu hạ tầng và công tác xây dựng kết cấu hạ tầng thời gian qua, Trung ương cần cho ý kiến về dự báo bối cảnh, yêu cầu đặt ra cho sự phát triển, nêu rõ những thuận lợi, cơ hội và những khó khăn, thách thức, nhất là những mâu thuẫn lớn đang đặt ra. Đó là: nhu cầu thì lớn nhưng nguồn lực có hạn; muốn đầu tư tập trung nhưng lại phải giải quyết đồng thời nhiều yêu cầu, mục tiêu phát triển; muốn phát triển nhanh, nhưng lại phải cắt giảm đầu tư công, thực hiện chính sách tài khóa - tiền tệ chặt chẽ và giữ nợ công trong ngưỡng an toàn; việc huy động vốn ODA khó khăn hơn khi kinh tế thế giới bất ổn và nước ta trở thành nước có thu nhập trung bình...

Trên cơ sở đó, xác định rõ mục tiêu và định hướng phát triển cho thời gian tới theo tư tưởng chỉ đạo của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2011 - 2020 là phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững, coi chất lượng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh là ưu tiên hàng đầu. Phải căn cứ vào mục tiêu, định hướng phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng kết cấu hạ tầng chung của cả nước để định hướng phát triển, xây dựng cho từng vùng: vùng động lực phát triển, vùng đô thị và nông thôn; vùng công nghiệp, dịch vụ, vùng nông nghiệp, các tỉnh, thành phố. Đồng thời, thống nhất về chủ trương và giải pháp tập trung ưu tiên đầu tư đối với một số dự án, công trình lớn, đặc biệt quan trọng, có sức lan tỏa, cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo hoàn thành dứt điểm chậm nhất vào năm 2020.

Về chính sách, cơ chế và giải pháp, cần chú trọng các vấn đề có tính đột phá, huy động được nhiều nguồn lực của xã hội, cả trong nước và nước ngoài; khắc phục cho được tình trạng đầu tư dàn trải, chất lượng kém, thất thoát, hiệu quả thấp. Đối với từng lĩnh vực kết cấu hạ tầng cụ thể, ngoài các chính sách, cơ chế và giải pháp chung, cần nghiên cứu xác định trong các quy hoạch ngành, các chính sách, cơ chế, giải pháp riêng. Tập trung vào các nhóm giải pháp về quy hoạch, kế hoạch; huy động và sử dụng các nguồn lực, đặc biệt là đất đai, lao động và nội lực hiện có; về phát huy vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, vị trí then chốt của doanh nghiệp nhà nước; đa dạng hóa hình thức đầu tư, đẩy mạnh thu hút sự tham gia của nhân dân, khu vực tư nhân và đầu tư của nước ngoài vào phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng…