Đặc điểm thứ hai là trí thức Việt Nam được đào tạo chuyên sâu từ nhiều nền giáo dục, là lực lượng tiên phong trong tiếp thu, lan tỏa và sáng tạo tri thức mới.
Cùng với tiến trình diễn biến của lịch sử, văn hóa, xã hội, tầng lớp trí thức Việt Nam được hình thành và phát triển từ nhiều nền giáo dục.

Trong xã hội phong kiến, tầng lớp trí thức được đào tạo từ nền giáo dục chính thống, chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Trung Quốc và gắn với tư tưởng của Nho giáo. Đây là lớp trí thức Nho học gắn liền với chữ Hán và chế độ khoa cử; là một trong “tứ dân” (Sĩ - nông - công - thương) của xã hội lúc bấy giờ, được học hành, rèn luyện bằng cách “dùi mài kinh sử” và “nuôi trí lớn” với mong ước được làm quan, được tham chính giúp đời.

Khi chế độ khoa cử khép lại do sự xâm lược của thực dân Pháp và sự xâm lấn của văn hóa phương Tây, tầng lớp trí thức tân học Việt Nam xuất hiện, được xem là sản phẩm của nền văn hóa, giáo dục phương Tây với nhiều luồng tư tưởng tự do, dân chủ, gắn bó chặt chẽ với Thiên Chúa giáo.

Một bộ phận trí thức tân học này được học tập bằng tiếng Pháp và chữ quốc ngữ tại các trường do Pháp lập ra ở Đông Dương; một bộ phận còn lại được đào tạo từ Pháp hoặc từ các nước phương Tây khác, tạo ra một lực lượng trí thức Tây học ngày càng đông đảo và dần dần chiếm lĩnh vị trí của tầng lớp trí thức Nho học trong xã hội lúc bấy giờ. Họ là tầng lớp nhạy bén với cái mới; trong đó nhiều thanh niên trí thức đã sớm tham gia vào các hoạt động yêu nước, tiếp thu và truyền bá những tư tưởng mới vào Việt Nam.

Tới đầu thế kỷ XX, từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, dưới sự lãnh đạo của Đảng, lực lượng trí thức cách mạng Việt Nam được hình thành và phát triển thông qua quá trình “công nông hóa trí thức”, cải tạo trí thức cũ và đào tạo trí thức mới, bằng cách giáo dục, bồi dưỡng lý luận chủ nghĩa Marx - Lenin, chủ trương, đường lối của Đảng.

Đảng đã thu hút, tập hợp, xây dựng đội ngũ trí thức, giúp họ gần gũi với nhân dân lao động bằng các hoạt động sản xuất, chiến đấu, phục vụ kháng chiến. Cùng với tiến trình phát triển của cách mạng, đội ngũ trí thức Việt Nam không ngừng lớn mạnh, tuyệt đại đa số là con em cán bộ, công chức, công nhân, nông dân, được đào tạo trong chế độ mới.

Cho đến nay, đội ngũ trí thức Việt Nam “được hình thành từ nhiều nguồn đào tạo ở trong và ngoài nước, với nhiều thế hệ nối tiếp nhau, trong đó có bộ phận trí thức người Việt Nam ở nước ngoài” , trở thành lực lượng tiên phong trong quá trình truyền tải, lan tỏa, vận dụng và phát triển, sáng tạo tri thức mà mình đang có cho xã hội, phục vụ sự tiến bộ, phát triển của đất nước.

Lịch sử dân tộc đã chứng minh, trí thức “là chìa khóa, then chốt cho sự hưng thịnh của cộng đồng xã hội, từ hạt nhân nhỏ nhất là gia đình, đến tế bào là làng xã và lớn hơn là quốc gia dân tộc”.

Cùng với trình độ học vấn, năng lực tiếp thu, phát triển, sáng tạo, đội ngũ trí thức Việt Nam luôn là lực lượng tiên phong trong việc truyền bá tri thức, hệ tư tưởng; luôn trăn trở về thời cuộc, không ngừng kiếm tìm con đường giải phóng con người, giải phóng dân tộc và luôn khao khát cái mới, sự tự do.

Họ cũng là những người được rèn luyện kỹ càng về tư tưởng, phẩm chất đạo đức với các giá trị: Trung thực, cống hiến, có ý thức trách nhiệm cao với xã hội. Chính vì thế, trí thức Việt Nam đã có đóng góp thiết thực vào những vấn đề quan trọng của dân tộc, đất nước; là đội ngũ tinh hoa, là nguồn lực chất lượng cao của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.

Đặc điểm thứ tư, trong thời kỳ đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế, tầng lớp trí thức ngày càng có vị trí quan trọng trong cơ cấu xã hội - nghề nghiệp.

Hiện nay, trong điều kiện mới của đất nước, cùng với xu thế toàn cầu hóa, khoa học - công nghệ thực sự trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, hàm lượng tri thức trong các sản phẩm lao động xã hội ngày càng gia tăng và là yếu tố quyết định giá trị của lao động.

Điều này đã thúc đẩy nền sản xuất quốc gia phát triển theo hướng tăng tỷ trọng các ngành khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo, hướng tới xây dựng nền kinh tế tri thức. Theo đó, các lực lượng lao động, các giai tầng xã hội cũng thay đổi, chuyển hóa theo xu hướng tri thức hóa.

Một mặt, sự thâm nhập mạnh mẽ của tri thức, cụ thể là thông tin, phát minh, sáng kiến khoa học-công nghệ trong sản xuất, đã dẫn đến quá trình “trí thức hóa” các lực lượng lao động xã hội; không chỉ bộ phận trí thức mới có trình độ chuyên môn cao, mà cả những người công nhân, kỹ thuật viên cũng sở hữu lượng thông tin khoa học chuyên ngành khá sâu sắc. Tất cả họ đều được xem là lực lượng lao động chất lượng cao.

Mặt khác, đội ngũ trí thức Việt Nam có mặt trên tất cả các lĩnh vực, các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, đối ngoại, quốc phòng, an ninh. Xét về cơ cấu ngành, bất cứ ngành sản xuất nào, từ nông nghiệp, công nghiệp đến dịch vụ, cũng đều có sự tham gia của đội ngũ trí thức. Thực lực của đội ngũ trí thức quyết định năng suất và hiệu quả kinh tế của các hoạt động sản xuất trong xã hội.

Do đó, đội ngũ trí thức được xem là lực lượng tiên phong, nòng cốt của quá trình xây dựng và phát triển đất nước trong điều kiện mới.