Danh họa Nguyễn Sáng và Bảo vật quốc gia “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ”

“Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” là bức họa đặc biệt nhất của danh họa Nguyễn Sáng, hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam và là Bảo vật quốc gia. Không chỉ là một lát cắt ghi lại những dấu ấn lịch sử của một thời đã qua, bức tranh còn đánh dấu sự tài hoa trong bút pháp của ông khi kết hợp giữa nghệ thuật sơn mài truyền thống với phong cách tạo hình phương Tây mà ông được lĩnh hội từ Trường Mỹ thuật Đông Dương trong những năm tháng theo học ở đây.

Một Bảo vật quốc gia giàu giá trị và ý nghĩa

Tác phẩm "Thanh niên thành đồng", Bảo vật Quốc gia, được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh.

Tác phẩm "Thanh niên thành đồng", Bảo vật Quốc gia, được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh.

Họa sĩ Nguyễn Sáng là một trong hai danh họa ở Việt Nam có hai bảo vật quốc gia hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng, là bức tranh “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” (Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam) và “Thanh niên Thành đồng” (Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh). Danh họa còn lại là họa sĩ Nguyễn Gia Trí với bức “Vườn xuân Trung Nam Bắc” hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh và “Bình phong” gồm tranh hai mặt “Thiếu nữ trong vườn” và “Dọc mùng”.

Tác phẩm "Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ".

Tác phẩm "Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ".

Bức tranh “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” được họa sĩ Nguyễn Sáng vẽ vào năm 1963, gần 9 năm sau chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu. Bức tranh thấm đậm chất anh hùng ca như một lời giải thích cho sự chiến thắng oai hùng mà những người chiến sĩ áo vải đã làm nên cho đất nước.

Hồ sơ di sản của Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phân tích: Bức tranh là tác phẩm dựng lại thời khắc hào hùng của những người chiến sĩ Điện Biên ngay tại chiến trường với 3 nhóm nhân vật chính, phụ. Nhóm nhân vật trung tâm gồm ba chiến sĩ trong đó có một người trên đầu còn quấn băng với khẩu súng trong tay. Nhóm ba người này được liên kết chặt chẽ với hai chiến sĩ khác phía bên phải bức tranh bằng một cái bắt tay đầy quyết tâm.

Toàn bộ khung cảnh buổi kết nạp Đảng được diễn ra chóng vánh trong không gian chiến hào. Góc trái là một chiến sĩ đang dìu đồng đội bị thương cho thấy ranh giới của sự sống và cái chết thật mong mang. Nhưng phía hậu cảnh lại là một chiến sĩ khác hối hả ra trận như thể sự mất mát đó chính là động lực và nhấn mạnh thêm bối cảnh khẩn trương của cuộc chiến. Bức tranh là có thể xem là bản hùng ca của dân tộc giai đoạn kháng chiến chống Pháp, là hình ảnh tượng trưng cho tinh thần cách mạng cao cả và lẫm liệt.

Nét đặc sắc của tác phẩm thể hiện ở chỗ, hình tượng các chiến sĩ Điện Biên đã được danh họa Nguyễn Sáng khắc họa bằng lối hình họa giản lược, chắc khỏe. Màu sắc trong tranh đơn giản, đa phần là các màu sắc trong hệ màu sơn ta truyền thống như đỏ son, vàng, bạc. Bức tranh đặc biệt có thêm một số màu mới như lam, lục được sử dụng thành công, đánh dấu mốc quan trọng vào lịch sử nghệ thuật tranh sơn mài Việt Nam.
(Cục Di sản văn hóa)

Hồ sơ của Cục Di sản văn hóa đánh giá, nét đặc sắc của tác phẩm thể hiện ở chỗ, hình tượng các chiến sĩ Điện Biên đã được danh họa Nguyễn Sáng khắc họa bằng lối hình họa giản lược, chắc khỏe. Màu sắc trong tranh đơn giản, đa phần là các màu sắc trong hệ màu sơn ta truyền thống như đỏ son, vàng, bạc. Bức tranh đặc biệt có thêm một số màu mới như lam, lục được sử dụng thành công, đánh dấu mốc quan trọng vào lịch sử nghệ thuật tranh sơn mài Việt Nam.

Thanh niên thành đồng.

Thanh niên thành đồng.

Bức tranh “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” của họa sĩ Nguyễn Sáng được công nhận là bảo vật quốc gia theo Quyết định số 2599/QĐ-TTg (ngày 30/12/2013) của Thủ tướng Chính phủ. “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” cũng là một trong chùm 6 tác phẩm của họa sĩ Nguyễn Sáng được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 1996, cùng các tác phẩm “Nghỉ trưa”, “Trú mưa”, “Thanh niên Thành Đồng”, “Gặp nhau” và “Giặc đốt làng tôi”…

Theo Cục Di sản văn hóa, đây là hiện vật nguyên gốc và độc bản và là tác phẩm được rất nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa, mỹ thuật đánh giá cao với đầy đủ các giá trị lịch sử, thẩm mỹ và văn hóa.

Bức "Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ" được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Bức "Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ" được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Về giá trị lịch sử, bức tranh ghi lại chân thực hình ảnh một cuộc kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ, phản ánh tinh thần hào hùng, quyết liệt của cuộc chiến lịch sử của dân tộc - kháng chiến chống Pháp. Bức tranh góp một phần quan trọng vào việc nghiên cứu các giá trị lịch sử căn bản để dẫn đến thắng lợi lừng lẫy của chiến dịch Điện Biên Phủ.

Về giá trị thẩm mỹ, tác phẩm ghi nhận một phong cách tiêu biểu của một họa sĩ bậc thầy của mỹ thuật Việt Nam. Tác phẩm là sự kế thừa lối tạo hình của nghệ thuật phương Tây với thủ pháp hiện thực chắc khỏe, nhưng lại mang đậm tinh thần, màu sắc Việt. Tác phẩm là minh chứng căn bản cho khả năng biểu cảm đa dạng của nghệ thuật Sơn mài Việt Nam ngoài lối biểu hình kiểu trang trí trong mỹ thuật truyền thống.

Về giá trị văn hóa, tác phẩm đã tạo nên những ảnh hưởng mạnh mẽ đến xã hội như: cổ động tinh thần quân dân trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ - thời điểm bức tranh ra đời; ảnh hưởng đến các thế hệ họa sĩ sau thời Nguyễn Sáng với tinh thần là bản hùng ca về chủ nghĩa yêu nước và tinh thần cách mạng của nhân dân Việt Nam.

Bức tranh mang những dấu ấn đặc biệt

Chùa tháp Phổ Minh, tranh của họa sĩ Nguyễn Sáng được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Chùa tháp Phổ Minh, tranh của họa sĩ Nguyễn Sáng được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Không chỉ ghi lại dấu ấn của một giai đoạn lịch sử đất nước, tác phẩm “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” còn mang những dấu ấn trong phong cách hội họa của họa sĩ Nguyễn Sáng và cả trong hội họa Việt Nam giai đoạn bấy giờ.

Cho tới bây giờ, bức tranh sơn mài của họa sĩ Nguyễn Sáng “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” vẫn là đỉnh cao của dòng nghệ thuật hiện thực xã hội chủ nghĩa
TS. Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

TS. Nguyễn Anh Minh (Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam) chia sẻ: “Cho tới bây giờ, bức tranh sơn mài của họa sĩ Nguyễn Sáng “Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ” vẫn là đỉnh cao của dòng nghệ thuật hiện thực xã hội chủ nghĩa”.

Tác phẩm "Chùa tháp Phổ Minh" của họa sĩ Nguyễn Sáng tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Tác phẩm "Chùa tháp Phổ Minh" của họa sĩ Nguyễn Sáng tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Hải Yến cho biết, đây là một bức tranh sơn mài độc đáo vào loại bậc nhất của nền mỹ thuật cách mạng Việt Nam về cả nội dung tư tưởng và bút pháp nghệ thuật. Danh họa Nguyễn Sáng đã dựng lại khung cảnh một buổi lễ kết nạp Đảng đặc biệt.

“Tranh thuộc mảng đề tài tuyên truyền cách mạng nhưng lại không hề khô khan. Tác giả đã có một cách thể hiện đầy cảm xúc, mang đến cho người xem sự lắng đọng về một đề tài tưởng như rất… gai góc. Giờ phút kết nạp Đảng thiêng liêng được thể hiện một cách giản dị nhưng vô cùng sâu sắc trong một không gian nén chặt, giữa thời điểm đầy thử thách cam go - giữa hai trận đánh. Điều đó mang đến cho người xem cảm nhận sâu sắc về sự khốc liệt, không khí căng thẳng của chiến tranh.” - nhà nghiên cứu Nguyễn Hải Yến phân tích.

Tác phẩm "Giặc đốt làng tôi" của họa sĩ Nguyễn Sáng.

Tác phẩm "Giặc đốt làng tôi" của họa sĩ Nguyễn Sáng.

Bà Nguyễn Hải Yến nhận xét: “Trong tranh, người lính được kết nạp Đảng (đầu quấn băng trắng) - một trong những nhân vật trung tâm của bức tranh tay cầm súng, mắt nhìn nghiêm nghị về phía lá cờ Đảng trên vách hào. Các nhân vật khác đều ở trạng thái chuyển động: một chiến sĩ đỡ đồng đội bị thương (ở góc trái), một chiến sỹ hối hả chạy ra trận (trong phần hậu cảnh), các nhân vật ở trung tâm bức tranh gắn kết với nhau bằng cái cái bắt tay đầy quyết tâm… “Tất cả được kết nối với nhau một cách chặt chẽ để tạo thành một chỉnh thể ấn tượng, tập trung làm nổi bật chủ đề chung”.

Về mặt bút pháp, bức tranh được đánh giá là có sự phá cách trong việc kết hợp giữa hai yếu tố truyền thống và hiện đại trong hội họa. Với chất liệu truyền thống là sơn mài cùng những sắc màu cơ bản nhất như đỏ son, trắng vỏ trứng, vàng, họa sĩ Nguyễn Sáng đã kết hợp tài tình với lối tạo hình chắc, khỏe, mang tính chất hiện thực của hội họa phương Tây.

Tác phẩm "Nghỉ trưa".

Tác phẩm "Nghỉ trưa".

Họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cho biết, bên cạnh những màu sắc quen thuộc của hệ màu sơn ta truyền thống (màu đỏ son, vàng, bạc), họa sĩ Nguyễn Sáng đã dụng công phối thêm một số màu mới (như màu lam, lục). Ngoài ra, có thể thấy các tác phẩm của ông phần nào mang tính cách mạnh mẽ, thẳng thắn của người Nam Bộ.

“Từ việc gạn lọc ra những chi tiết đắt giá, họa sĩ đã nâng tầm khái quát cho tác phẩm để làm nổi bật lòng yêu nước, niềm tin vào Đảng và tinh thần đoàn kết, quyết tâm chiến đấu của những người chiến sĩ Điện Biên,” họa sĩ Lương Xuân Đoàn nêu rõ.

Bằng con tim chân thành yêu thương của người họa sĩ, ông đã dùng nét vẽ lay động người xem với hình họa và màu sắc hiện đại, giản dị mà không khô khan, không sáo rỗng bởi con tim thành thực yêu thương cùng với tài năng biến ảo, đa dạng.
Họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam

Theo họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Nguyễn Sáng là một trong số những họa sĩ của Việt Nam sử dụng thành thạo nhiều chất liệu hội họa, trong đó có những chất liệu quan trọng như sơn mài, sơn dầu, lụa… Và hầu như ở chất liệu nào ông cũng đều để lại những dấu ấn tài hoa. Bằng con tim chân thành yêu thương của người họa sĩ ông đã dùng nét vẽ lay động người xem với hình họa và màu sắc hiện đại, giản dị mà không khô khan, không sáo rỗng bởi con tim thành thực yêu thương cùng với tài năng biến ảo, đa dạng.

Họa sĩ Đoàn Thị Khuê, một trong số các họa sĩ thân thiết và gần gũi với họa sĩ Nguyễn Sáng lúc sinh thời cho biết, vớii những tác phẩm của mình, ông là người thực sự sống trong lòng đồng bào mình.

Họa sĩ Nguyễn Sáng.

Họa sĩ Nguyễn Sáng.

Họa sĩ Nguyễn Sáng (1923 - 1988), quê ở Mỹ Tho, Tiền Giang, tốt nghiệp trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương năm 1943. Ông được đánh giá là một trong bốn nhân vật xuất sắc thuộc bộ tứ của nền mỹ thuật cận đại Việt Nam, gồm các họa sĩ Dương Bích Liên, Nguyễn Tư Nghiêm và Bùi Xuân Phái. Ông đã nhận được giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật trên lĩnh vực mỹ thuật năm 1996.

Ngày xuất bản: 4/2/2025
Nội dung: TUYẾT LOAN
Ảnh: TUYẾT LOAN, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
Trình bày: NGỌC LINH