Danh xưng nghệ sĩ:

Thời gian gần đây, dư luận xã hội không ít lần dậy sóng với những ứng xử, hành vi cùng phát ngôn lệch chuẩn của một số nghệ sĩ trong giới showbiz. Từ tuyên truyền những thông tin chưa được kiểm chứng đến quảng cáo sai sự thật, từ ăn nói thô tục đến nghi vấn hoạt động thiện nguyện không minh bạch, từ dính bê bối đời tư đến ứng xử thiếu tính nhân văn với cộng đồng..., họ đã gây ra nhiều bất cập và bức xúc trong xã hội, khiến lòng tin mà công chúng dành cho một bộ phận nghệ sĩ bị sứt mẻ.

Với mong muốn thanh lọc môi trường hoạt động nghệ thuật, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) đã triển khai xây dựng Dự thảo Bộ Quy tắc ứng xử chung của nghệ sĩ. Với phạm vi áp dụng là “hành vi ứng xử của nghệ sĩ trong hoạt động nghề nghiệp, trên báo chí, truyền thông, mạng xã hội và các hoạt động cộng đồng khác”, bộ quy tắc được áp dụng cho mọi đối tượng nghệ sĩ, dù thuộc sự quản lý của các đơn vị công lập, thành viên của các tổ chức chính trị-xã hội-nghề nghiệp hay hoạt động tự do.

Góp thêm góc nhìn đa chiều, những giải pháp căn cốt để bộ quy tắc đi vào cuộc sống và trở thành một công cụ hữu hiệu giúp “gạn đục, khơi trong” dòng chảy đời sống nghệ thuật nước nhà, để hình ảnh mỗi nghệ sĩ ngày một đẹp hơn trong mắt công chúng là vấn đề mà Nhân Dân hằng tháng đặt ra, trong Tiêu điểm Danh xưng nghệ sĩ: Để xứng với lòng tin công chúng tháng cuối năm 2021 này.

Trong Top 10 nhân vật xuất hiện nhiều nhất năm 2021 trên thanh công cụ tìm kiếm Google Việt Nam thì có tới tám người nổi tiếng gắn với những thị phi rắc rối đời tư. Và trong Top 10 câu hỏi được cư dân mạng tìm lời giải đáp với tần suất lớn nhất cũng có đến ba khái niệm phái sinh gắn với những lùm xùm bê bối vô cùng đáng buồn trong giới showbiz. Thế mới biết, người làm nghệ thuật được công chúng đặc biệt yêu mến và quan tâm nhưng cũng khiến họ đặc biệt dễ tổn thương và sứt mẻ niềm tin đến mức nào, khi hào quang nghiệp diễn lấp lánh không giấu giếm nổi những xấu xí, lệch chuẩn đời thường.

Thiêng liêng danh xưng “nghệ sĩ”

Phải khẳng định luôn, những tên tuổi có sức sống lâu bền nhất trong làng nghệ thuật, đa phần đều rất xa lạ với danh xưng “ngôi sao”, dù có thể đã bao năm chinh phục và trụ vững ở đỉnh vinh quang . Họ, phần lớn đều chọn con đường nghệ thuật như một “nghiệp dĩ” phải theo, như “trời sinh ra là vậy”. Họ, dấn bước vào chặng đường gian nan, không hề trải bằng hoa hồng ấy với một thái độ rất vô tư, trong sáng. Và họ luôn tự hào, khi được trân trọng gọi bằng danh xưng “nghệ sĩ”. NSND Lan Hương, gương mặt diễn viên gạo cội của Nhà hát kịch Việt Nam chia sẻ: “Tôi nhớ các diễn viên bậc cha chú ngày Nhà hát mới thành lập cũng rất hiếm hoi người được tôn vinh là nghệ sĩ, ngoại trừ những tên tuổi lẫy lừng như cụ Đào Mộng Long. Sự phân bậc trong từ ngữ ngày đó rất cẩn trọng, nghệ sĩ phải là người nổi tiếng, được đồng nghiệp và đông đảo công chúng tôn vinh, kính trọng. Những ông hoàng, bà chúa, những ngôi sao, danh hài do truyền thông tung hô, do một bộ phận khán giả định danh hôm nay đâu thể xếp chung với những người dành trọn cuộc đời cống hiến cho nghệ thuật, được phong tặng danh hiệu cao quý (NSND, NSƯT) nhờ những thành tựu nghề nghiệp đáng nể. Nghệ sĩ là một từ rất thiêng liêng. Xếp chung những gương mặt showbiz kể trên là nghệ sĩ, chúng tôi cũng có chút chạnh lòng”.

Từ xưa tới nay, những nghệ sĩ đích thực chỉ có thể tới đích bằng chính nội lực của mình. Những giọng ca vàng một thủa chỉ có giọng hát trời sinh, niềm đam mê thanh nhạc cùng quá trình khổ luyện không ngừng nghỉ để có thể gắn tên mình với những ca khúc sống mãi cùng năm tháng. Những tài sắc một thời vang bóng của điện ảnh, sân khấu cũng chỉ được khán giả hâm mộ thuộc tên nhờ những vai diễn phải đánh đổi bằng rất nhiều mồ hôi và lắm khi cả nước mắt. Họ luôn giữ cho hình ảnh mình thật đẹp, bởi cả đời và nghiệp chỉ dành trọn cho nghệ thuật. Họ lặng lẽ làm, ngại ngần khi tự nói về mình. Họ chẳng có gì thu hút sự chú ý của công luận ngoài sự cống hiến thể hiện ngay trên những tác phẩm.

Gần chục năm trở lại đây, khi công nghệ giải trí từ chỗ manh nha đến phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam, khái niệm “ngôi sao”, “người của công chúng” mới xuất hiện. Rất nhiều cái tên của sàn diễn-kịch nói, tấu hài, thời trang, nhạc trẻ, phim ảnh... Khác với những tên tuổi đi trước,tên tuổi (hoặc nghệ danh) của họ luôn được đi kèm với những danh xưng mỹ miều. Từ ngôi sao ca nhạc đến danh hài, từ ngôi sao điện ảnh đến siêu mẫu, từ ông hoàng, nam vương đến công chúa, hoàng tử, diva, divo... Nói như giảng viên Nguyễn Đồng Anh (Đại học Ngoại giao), “đây là nhóm có số lượng ít so với các nghệ sĩ thuộc các loại hình nghệ thuật truyền thống khác. Nhưng nhóm này-với tính nhận diện cao trên các nền tảng mạng xã hội, với số lượt người theo dõi lớn có thể tạo ra nhiều dư luận và có vai trò định hướng công chúng”.

Gây ảnh hưởng mạnh mẽ, tạo thành trào lưu cảm thụ nghệ thuật hoặc xu hướng tiêu dùng, tác động trực tiếp và nhanh chóng tới số đông đều là những quyền năng mà những gương mặt quyền lực showbiz kể trên sở hữu. Nếu gìn giữ được hình ảnh đẹp, nếu không ngừng rèn luyện và trau dồi tài năng, nếu hết lòng sáng tạo nghệ thuật, giá trị hữu hình mà họ mang lại cho cộng đồng là không nhỏ. Nhưng chỉ cần một phát ngôn hay ứng xử lệch chuẩn, một hành động phản cảm xấu xí, hệ lụy vô hình mà họ gây ra cho xã hội, đặc biệt với nhận thức của giới trẻ cũng chẳng thể đong đếm cho vừa.

Những “từ khóa” phản cảm

Trở lại danh sách phản ánh chân thực nhất mối quan tâm của cư dân mạng là hai cái tên Hải Tú - Thiều Bảo Trâm (đều liên quan tới mối quan hệ tình cảm với nam ca sĩ Sơn Tùng MT-P), ca sĩ Nathan Lee cùng những cuộc khẩu chiến ồn ào trên mạng xã hội với một số nhân vật trong làng giải trí (người mẫu Ngọc Trinh, ca sĩ Cao Thái Sơn...), danh hài Hoài Linh dính lùm xùm chậm giải ngân khoản tiền từ thiện ủng hộ đồng bào miền trung chịu ảnh hưởng bão lụt từ năm 2020. Cái tên cuối cùng, “bà chủ Đại Nam” Nguyễn Phương Hằng-tuy không thuộc về nhưng lại được coi là “khắc tinh” của showbiz Việt trong suốt năm qua với những buổi livestream hé lộ nhiều bí mật động trời liên quan đến vết rạn thanh danh của kha khá người nổi tiếng.

Từ bê bối của những nhân vật gây tốn giấy mực nhất cho giới truyền thông cả năm qua, ngữ nghĩa của nhiều từ-vốn không hề mới mẻ, lạ lẫm với số đông người Việt được số đông tò mò đào xới lại. Từ nghi án người thứ ba của gương mặt trẻ Hải Tú, cư dân mạng đã khoác nghĩa mới cho “trà xanh”. Từ những án phạt liên tiếp của cơ quan chức năng cho những phát ngôn, hành xử thiếu chuẩn mực của hàng loạt gương mặt quen thuộc (NSƯT Đức Hải, diễn viên Angela Phương Trinh, cựu người mẫu Trang Trần, nhạc sĩ Duy Mạnh...), người ta cảnh báo nhau về khoản tiền phạt “7,5 triệu”. Từ những clip quảng cáo sản phẩm kém chất lượng, không rõ nguồn gốc, bị nói vống tác dụng (của các tên tuổi Hồng Vân, Quyền Linh...) hoặc tiền ảo bất hợp pháp (của nhiều gương mặt trẻ như Kiều Minh Tuấn, Nam Thư, Lê Dương Bảo Lâm...), người ta nhắc nhau “đừng để phải đăng đàn xin lỗi”. Từ những thông tin hé lộ thật giả bất phân, hư thực khó đoán định của ca sĩ Nathan Lee, bà Phương Hằng... hàng vạn người hồi hộp đợi chờ từng status trên trang cá nhân, từng buổi livestream kéo dài tới vài ba tiếng đồng hồ trên mạng xã hội để chờ xem ai sẽ là nạn nhân bị “bóc phốt” tiếp theo. Từ những dấu hỏi nghi ngờ về tính minh bạch của hoạt động thiện nguyện mà các nghệ sĩ rầm rộ kêu gọi gần đây, công luận đẩy đòi hỏi “sao kê” thành điệp khúc, trong mọi bình luận liên quan. Và từ những biện pháp cực kỳ mạnh tay của giới chức quốc gia láng giềng nhằm thanh lọc lại môi trường showbiz, “phong sát” cũng trở thành đề xuất cửa miệng của số đông khán giả, khi niềm tin vào một bộ phận nghệ sĩ bị sứt mẻ nghiêm trọng. Tất cả đã trở thành những “từ khóa” xấu xí, mang lại cảm xúc tiêu cực và phản ánh bầu không khí showbiz chẳng mấy trong lành.

Khung điều chỉnh những ứng xử lệch chuẩn

Showbiz lâu nay luôn được mặc định song hành cùng những vụ bê bối, những rắc rối, lùm xùm. Như một công thức muôn đời cho một môi trường hào nhoáng, phù phiếm chỉ tồn tại bằng những giá trị ảo. Nhưng trong gần hai năm đại dịch hoành hành, khi cả ngành công nghiệp biểu diễn gần như đóng băng, khi nhiều nghệ sĩ không quản vất vả hiểm nguy lăn xả cùng bà con ngay trong tâm dịch, những từ khóa hình thành cùng một bộ phận không nhỏ người nổi tiếng kể trên đã thách thức niềm tin và sự kiên nhẫn của đông đảo công chúng cũng như giới làm nghề chân chính.

Bởi thế, dư luận đã bày tỏ sự đồng tình, khi Bộ VHTTDL quyết định triển khai, soạn thảo Bộ quy tắc ứng xử chung của nghệ sĩ. Hướng tới mục đích “Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, nâng cao ý thức trách nhiệm, từng bước hình thành chuẩn mực đạo đức trong hành vi ứng xử của nghệ sĩ đối với hoạt động nghề nghiệp, trên báo chí, truyền thông, mạng xã hội và khi tham gia các hoạt động cộng đồng khác”, đối tượng áp dụng của bộ quy tắc bao gồm “nghệ sĩ làm việc trong các cơ quan-đơn vị sự nghiệp công lập, là thành viên của các tổ chức chính trị-xã hội-nghề nghiệp và người hoạt động nghệ thuật khác”.

Ngắn gọn với 3 chương, 10 điều, những quy định ứng xử cụ thể trong hoạt động nghề nghiệp, với đồng nghiệp, với khán giả-công chúng, trong hoạt động xã hội, trên báo chí-truyền thông và mạng xã hội được liệt kê cụ thể nhưng không kèm điều khoản hoặc chế tài xử phạt mạnh tay mà chỉ trông chờ vào việc “nêu cao tinh thần trách nhiệm, tự giác thực hiện đầy đủ nội dung Quy tắc này”. Bởi thế, nhiều ý kiến tỏ ra băn khoăn về tính răn đe cũng như tác động mạnh mẽ nhằm thay đổi nhận thức của từng nghệ sĩ mà văn bản này mang lại. TS Lê Hồng Phước (Trường đại học KHXH&NV) thẳng thắn: “Nghệ sĩ là công dân nên phải sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật. Nhưng họ cũng là dạng công dân đặc biệt vì nổi tiếng và sở hữu lượng người hâm mộ lớn. Bởi thế, họ cần cư xử chuẩn mực cho tương xứng với vị trí đó. Nếu dựa vào sự nổi tiếng mà có những phát ngôn vĩ cuồng, lối sống phi đạo đức hoặc trục lợi phi pháp thì cần có những hình phạt nghiêm khắc như đình chỉ hoặc tước giấy phép hành nghề”.

Ở chiều tích cực, hai lĩnh vực gây bức xúc và sứt mẻ niềm tin của công chúng thời gian gần đây là ứng xử lệch chuẩn trên mạng xã hội và trong hoạt động xã hội của đông đảo nghệ sĩ cũng được điều chỉnh bằng những “bộ khung” chắc chắn. Mạng xã hội phát triển kéo theo nhiều hệ lụy, nếu người nổi tiếng không có ý thức giữ gìn hình ảnh. Đòi hỏi họ phát ngôn có trách nhiệm, không sử dụng ngôn ngữ phản cảm, không đăng tải và lan truyền thông tin sai sự thật hoặc chưa được kiểm chứng... hay có trách nhiệm và minh bạch trong hoạt động từ thiện là đặc biệt cần thiết, để môi trường showbiz giảm thiểu nhiễu loạn. Từ thay đổi nhận thức sẽ dẫn đến thay đổi hành vi, những yêu cầu cụ thể này sẽ giúp nghệ sĩ tự điều chỉnh mình, để hình ảnh ngày một xứng với danh xưng cao quý mà họ đang mang trong con mắt khán giả.

Tổ chức thực hiện :
Ban Nhân Dân hằng tháng
Nội dung :
Hồ Cúc Phương - Đàm Bảo Ngọc - Thụy Phương - Trương Tuấn Nghĩa
Trình bày mỹ thuật :
Duy Thanh
Ảnh :
Nhân vật cung cấp, internet