Là một trong những đơn vị đào tạo báo chí hàng đầu cả nước với bề dày truyền thống và quy mô đào tạo, Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) đã không ngừng đổi mới nhằm đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của nền báo chí, truyền thông hiện đại. Tuy nhiên, điểm cốt lõi trong định hướng đào tạo của Viện không chỉ nằm ở việc trang bị cho sinh viên những kỹ năng nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu tức thời của tòa soạn tích hợp, mà sâu xa hơn, là việc xây dựng một nền tảng tri thức vững chắc, phương pháp tư duy khoa học và năng lực làm việc chuyên nghiệp để sinh viên có thể đi đường dài trên hành trình làm báo - hành trình đòi hỏi không chỉ sự nhanh nhạy, mà cả sự kiên trì, bản lĩnh và sáng tạo bền bỉ.

Trên cơ sở kế thừa thế mạnh truyền thống về đào tạo lý luận và nghiệp vụ báo chí, Viện đã từng bước kiến tạo mô hình đào tạo theo hướng tích hợp: vừa ứng dụng thực tiễn, vừa chú trọng chiều sâu học thuật, kết hợp giữa tri thức liên ngành và năng lực sáng tạo nội dung trong môi trường truyền thông số.

Từ năm 2022, Viện triển khai chương trình đào tạo mới, trong đó sinh viên không chỉ học viết tin, phỏng vấn, làm phóng sự mà còn được tiếp cận với các học phần mới như “Báo chí dữ liệu”, “Thiết kế và sản xuất nội dung số”, “Quản trị truyền thông số”, “animation đa phương tiện”…

Đây là những học phần đòi hỏi sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tư duy phân tích, tư duy hình ảnh và tư duy công nghệ. Cùng với đó là các kỹ năng mang tính thời sự như sản xuất podcast, dựng video ngắn cho nền tảng xã hội, làm đồ họa tương tác… được lồng ghép vào quá trình đào tạo một cách bài bản, nhằm phát triển năng lực truyền tải thông tin số - một tiêu chuẩn không thể thiếu đối với nhà báo hiện đại.

Một điểm nhấn quan trọng trong định hướng đào tạo của Viện là mô hình “vườn ươm”, nơi sinh viên được tổ chức thành nhóm, tham gia sản xuất các sản phẩm truyền thông thực tế dưới sự hướng dẫn của giảng viên và các nhà báo dày dạn kinh nghiệm. Không ít sinh viên đã có tác phẩm đăng tải trên các cơ quan báo chí lớn khi còn ngồi trên ghế giảng đường, nhiều nhóm sinh viên đạt giải trong các cuộc thi quốc gia. Những hoạt động này không chỉ giúp sinh viên tiếp cận nghề nghiệp một cách thực tế mà còn là môi trường để họ rèn luyện khả năng hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo trong bối cảnh áp lực, là những phẩm chất cần thiết cho hành trình dài phía trước.

Tương tự, các cơ sở đào tạo báo chí lớn trên cả nước cũng đang từng bước đổi mới chương trình đào tạo theo hướng giảm tải lý thuyết hàn lâm, tăng tính thực hành và liên kết với môi trường làm báo thực tế. Các hình thức liên kết doanh nghiệp - nhà trường được mở rộng, các nhà báo kỳ cựu được mời tham gia giảng dạy, chia sẻ kinh nghiệm, góp phần làm giàu thêm vốn sống nghề nghiệp cho sinh viên.

Không chỉ dạy nghề, mà rèn luyện lý tưởng

Từ những chuyển động đồng bộ đó, có thể thấy các cơ sở đào tạo báo chí không còn chỉ là nơi “dạy viết tin-làm báo” mà đang chuyển mình để trở thành nơi rèn luyện trí tuệ, phương pháp và phẩm chất nghề nghiệp bền vững.

Tuy nhiên, đổi mới đào tạo báo chí không thể chỉ dừng ở kỹ năng và công nghệ. Một người làm báo chân chính cần có lý tưởng, đạo đức nghề nghiệp và tinh thần dấn thân. Những phẩm chất này đã làm nên bản lĩnh của các thế hệ nhà báo cách mạng Việt Nam suốt một thế kỷ qua. Trước những cám dỗ vật chất, sự phức tạp của môi trường truyền thông và các chiến dịch truyền thông sai lệch, người làm báo hôm nay càng phải có nền tảng tư tưởng vững chắc, tâm thế phụng sự công chúng, tinh thần phụng sự sự thật.

Với nhận thức đó, các cơ sở đào tạo báo chí ngày càng chú trọng đến việc xây dựng văn hóa nghề nghiệp và lý tưởng báo chí cho sinh viên. Tại Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, các học phần như “Pháp luật và đạo đức báo chí”, “Lịch sử báo chí”, “Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí” được tổ chức lại theo hình thức sinh động hơn, kết hợp tọa đàm với nhà báo kỳ cựu, mô phỏng tình huống đạo đức trong nghề, thảo luận về các tình huống tác nghiệp nhạy cảm. Việc tổ chức các chuyến đi thực tế thường xuyên cũng giúp sinh viên thấm nhuần tinh thần “nhà báo là chiến sĩ” ngay từ khi còn trên ghế nhà trường.

Liên kết giữa nhà trường, cơ quan báo chí và doanh nghiệp công nghệ

Vấn đề quan trọng nhất trong đào tạo báo chí - truyền thông ở Việt Nam hiện nay là muốn đổi mới đào tạo báo chí không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực đơn lẻ của từng cơ sở đào tạo.

Theo đó, các tòa soạn hiện đại chủ động đặt hàng, tham gia xây dựng chương trình, góp phần đào tạo đội ngũ kế cận phù hợp nhu cầu thực tiễn. Còn phía nhà trường cần phát triển năng lực nghiên cứu, dự báo và thích ứng nhanh với xu thế truyền thông thế giới, đồng thời đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tương tác, linh hoạt, cập nhật thường xuyên.

Muốn đổi mới đào tạo báo chí, cần một tầm nhìn mang tính hệ thống đi đôi với xây dựng hệ sinh thái đào tạo báo chí, truyền thông hiện đại, nơi có sự liên kết chặt chẽ giữa nhà trường, cơ quan báo chí và doanh nghiệp công nghệ.