Ngày 8/7/2022, thông tin về việc cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo, 67 tuổi, bị bắn đã khiến người dân Nhật Bản và các nước bàng hoàng. Ông Abe bị bắn vào khoảng 11 giờ 30 phút theo giờ địa phương (9 giờ 30 phút theo giờ Hà Nội), khi ông đang phát biểu vận động tranh cử cho đảng Dân chủ tự do (LDP) tại thành phố Nara, miền tây Nhật Bản.

Sau khi xảy ra vụ tấn công, cảnh sát Nhật Bản đã bắt giữ một nghi phạm và thu giữ một khẩu súng ngay tại hiện trường. Nghi phạm này tên là Tetsuya Yamagami, 41 tuổi, từng phục vụ cho Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (SDF) trong ba năm và đang cư trú tại thành phố Nara.

Đến chiều tối 8/7, phía Nhật Bản chính thức xác nhận ông Abe đã qua đời vào lúc 17 giờ 3 phút (giờ địa phương), do mất máu sau khi bị bắn từ phía sau.

Cựu Thủ tướng Abe là một chính khách lớn, cũng là lãnh đạo tại vị lâu nhất của Nhật Bản. Ông đắc cử năm 2006 nhưng phải từ chức vào tháng 9/2007 vì lý do sức khỏe. Ông tiếp tục tranh cử và trở thành Thủ tướng từ năm 2012 cho đến khi từ chức tháng 8/2020 cũng vì lý do sức khỏe.

Sự ra đi bất ngờ của cựu Thủ tướng Abe Shinzo đã để lại tiếc thương trong lòng người dân Nhật Bản, cũng như khiến thế giới bàng hoàng, tiếc thương, vì nhà lãnh đạo tài ba này chính là người đã mang lại nhiều thay đổi cho “đất nước Mặt trời mọc” và là người khởi xướng của nhiều sáng kiến an ninh khu vực.

Trong suốt cuộc đời hoạt động chính trị của mình, cựu Thủ tướng Abe Shinzo đã có những đóng góp quan trọng cho sự phát triển của Nhật Bản. Ông Abe là người đảm nhiệm chức vụ thủ tướng lâu nhất trong lịch sử Nhật Bản: nhiệm kỳ đầu tiên từ tháng 9/2006 đến tháng 9/2007, nhiệm kỳ thứ 2 từ tháng 12/2012 đến tháng 12/2014, nhiệm kỳ thứ ba từ tháng 12/2014 đến tháng 11/2017 và nhiệm kỳ thứ tư từ tháng 11/2017 đến tháng 8/2020.

Cựu Thủ tướng Abe xuất thân trong một gia đình có truyền thống chính trị. Sau khi bước chân vào chính trường Nhật Bản vào năm 1993, ông đã kinh qua nhiều vị trí quan trọng trong chính phủ và đảng Dân chủ tự do (LDP).

Tháng 9/2006, ông được bầu làm Chủ tịch LDP và được Quốc hội bầu làm thủ tướng thứ 90 của Nhật Bản vào ngày 26/9 cùng năm. Khi đó, ông mới 52 tuổi và là vị thủ tướng trẻ nhất Nhật Bản thời hậu chiến.

Trong lần đầu tiên giữ vai trò người đứng đầu chính phủ, ông đã khởi xướng Đối thoại an ninh bốn bên - một cuộc đối thoại an ninh chiến lược có sự tham gia của bốn nước, gồm Australia, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ (thường gọi là nhóm Bộ tứ). Tuy nhiên, tháng 9/2007, ông đã từ chức thủ tướng vì lý do sức khỏe.

Trong lần thứ hai lên nắm quyền vào tháng 12/2012, ông đã triển khai gói chính sách kinh tế mới với tên gọi Abenomics, mà nhiều nội dung trong gói chính sách này đã được hai thủ tướng sau này như Suga Yoshihide và Kishida Fumio kế thừa và triển khai trên thực tế. Đây là một tập hợp các biện pháp cải cách tiền tệ, tài chính, cơ cấu kinh tế hướng tới thúc đẩy tăng trưởng và đưa Nhật Bản thoát khỏi tình trạng giảm phát kéo dài trong nhiều thập kỷ.

Việc triển khai Abenomics đã mang lại nhiều kết quả đáng khích lệ, như đưa nền kinh tế lớn thứ ba thế giới thoát khỏi vòng xoáy giảm phát, đưa tỷ lệ thất nghiệp xuống mức thấp nhất trong 26 năm, và tạo ra giai đoạn tăng trưởng liên tục dài thứ hai trong lịch sử thời hậu chiến cho Nhật Bản với 71 tháng tăng trưởng liên tiếp.

Trong thời gian Thủ tướng Abe nắm quyền, chỉ số Nikkei đã tăng gấp đôi, từ 10 nghìn điểm vào tháng 12/2012 lên hơn 20 nghìn điểm. Điều này phản ánh niềm tin của các nhà đầu tư vào các chính sách kinh tế của Chính phủ Nhật Bản.

Trong nhiệm kỳ này, Thủ tướng Abe cũng chủ trương mở cửa với các lao động, nhà đầu tư và khách du lịch nước ngoài nhiều hơn bao giờ hết, đồng thời chứng minh rằng một nền kinh tế phát triển vẫn có thể tăng trưởng, bất chấp việc dân số ngày càng giảm và già hóa.

Nhờ vậy, số lượng người nước ngoài ở Nhật Bản đã liên tục tăng trong 8 năm liên tiếp, từ hơn 2,033 triệu người năm 2012 lên 2,933 triệu người vào năm 2019. Bên cạnh đó, trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát, du lịch là một trong những ngành có tốc độ tăng trưởng cao và đóng góp lớn cho kinh tế Nhật Bản. Trong giai đoạn 2013-2019, số lượng du khách nước ngoài tới Nhật Bản đã liên tục phá đỉnh và đạt mức cao nhất là 31,88 triệu lượt khách vào năm 2019.

Mặt khác, Thủ tướng Abe đã giúp củng cố và nâng cao hiệu quả của bộ máy hành chính Nhà nước. Ông cũng đóng góp rất lớn vào việc thay đổi cách diễn giải trong Hiến pháp hiện hành, nhằm cho phép Lực lượng Phòng vệ (SDF) Nhật Bản tham gia hoạt động phòng thủ tập thể để bảo vệ đồng minh trước các cuộc tấn công vũ trang, đồng thời mở rộng vai trò của SDF trong luật an ninh mới. Đây được coi là những bước ngoặt quan trọng trong chính sách an ninh của Nhật Bản thời hậu chiến.

Trên lĩnh vực đối ngoại, Thủ tướng Abe đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, trong đó có việc củng cố quan hệ đồng minh chiến lược với Mỹ, vốn đã bị rạn nứt dưới thời các chính quyền trước đó của đảng Dân chủ Nhật Bản (DPJ), và tăng cường quan hệ của Nhật Bản với nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam.

Bên cạnh đó, ông đã giúp nâng cao vị thế của Nhật Bản trên trường quốc tế thông qua các hoạt động và sáng kiến an ninh khu vực quan trọng. Ngoài Đối thoại an ninh bốn bên, cựu Thủ tướng Abe cũng được coi là người đề xướng ý tưởng về“Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP). Ông đã lần đầu tiên đề cập tới ý tưởng này trong bài phát biểu quan trọng tại Hội nghị Quốc tế Tokyo về phát triển châu Phi (TICAD) lần thứ sáu ở Kenya vào tháng 8/2016.

Mục tiêu của FOIP là tăng cường liên kết giữa châu Á và châu Phi thông qua Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở, đồng thời thúc đẩy sự ổn định và thịnh vượng của toàn bộ khu vực. Sáng kiến này có ba trụ cột chính, gồm: thúc đẩy và thiết lập thượng tôn pháp luật, tự do hàng hải và tự do thương mại; theo đuổi thịnh vượng kinh tế thông qua cải thiện kết nối và tăng cường quan hệ đối tác kinh tế; duy trì hòa bình và ổn định.

Riêng đối với đảng LDP, dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Abe, liên minh cầm quyền giữa LDP với đảng Công minh đã giành thắng lợi trong 6 cuộc bầu cử Hạ viện liên tiếp. Nhờ vậy, cựu Thủ tướng Abe đã trở thành vị thủ tướng có thời gian tại nhiệm liên tục dài nhất Nhật Bản, vượt qua kỷ lục của Thủ tướng Eisaku Sato - người đã từng giữ vị trí này trong 2.798 ngày liên tiếp, từ ngày 9/11/1964 đến 7/7/1972.

Tuy nhiên, ngày 28/8/2020, ông Abe đã bất ngờ thông báo quyết định từ chức vì lý do sức khỏe, mặc dù nhiệm kỳ của ông đến tháng 9/2021 mới kết thúc. Sức khỏe của ông bắt đầu suy giảm vào khoảng giữa tháng 7/2020. Việc từ chức của Thủ tướng Shinzo Abe đã để lại sự tiếc nuối đối với người dân và nhiều nhà lãnh đạo thế giới.

Sau khi rời nhiệm sở, ông Abe vẫn tích cực tham gia các hoạt động chính trị. Vào tháng 11 năm ngoái, ông đã trở thành lãnh đạo của Seiwa Seisaku Kenkyukai - phái lớn nhất trong LDP. Trong vai trò này, ông đã có nhiều đóng góp cho quá trình hoạch định chính sách của Nhật Bản.

Cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo là người có đóng góp to lớn vào việc phát triển mối quan hệ giữa Việt Nam và Nhật Bản. Đồng thời, ông cũng là người bạn lớn của Việt Nam.

Trong thời gian hoạt động chính trị, Thủ tướng Abe đã nhiều lần tới Việt Nam. Riêng trên cương vị Thủ tướng Nhật Bản, ông đã thăm Việt Nam tổng cộng 4 lần, trong đó có lần đã chọn Việt Nam là điểm đến đầu tiên ngay sau khi nhậm chức.

Năm 2006, trên cương vị Thủ tướng Nhật Bản trẻ nhất lịch sử, ông Abe Shinzo đã có chuyến thăm chính thức Việt Nam đầu tiên và tham dự Hội nghị cấp cao APEC lần thứ 14 được tổ chức tại Hà Nội. Trong chuyến thăm này, ông đã xác lập khuôn khổ quan hệ “hướng tới xây dựng quan hệ đối tác chiến lược” với Việt Nam, tiền đề cho việc ký Tuyên bố chung nâng cấp quan hệ Việt-Nhật thành Đối tác chiến lược sâu rộng năm 2014.

Vào tháng 1/2013, nhận lời mời của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và phu nhân, ông Abe Shinzo và phu nhân thăm chính thức Việt Nam trong 2 ngày 16 và 17/1. Ông đã chọn Việt Nam là điểm đến công du nước ngoài đầu tiên sau khi tái đắc cử cương vị Thủ tướng Nhật Bản.

Trong chuyến thăm Việt Nam thứ ba diễn ra vào tháng 1/2017, ông Abe Shinzo trở thành lãnh đạo cấp cao nước ngoài đầu tiên thăm Việt Nam trong năm 2017.

Trong chuyến thăm, ông Abe khẳng định, Nhật Bản ủng hộ sự phát triển vững mạnh của Việt Nam, coi trọng và mong muốn tăng cường quan hệ với Việt Nam. Trong chuyến thăm này, ông Abe tiếp tục hỗ trợ Việt Nam phát triển kinh tế-xã hội thông qua nguồn vốn ODA, cũng như thúc đẩy hợp tác các dự án cơ sở hạ tầng chất lượng cao, quy mô lớn, trọng điểm quốc gia như đường bộ cao tốc Bắc-Nam, đường sắt đô thị.

Cũng trong năm 2017, cựu Thủ tướng Abe Shinzo đã đến Việt Nam lần thứ tư để tham dự Hội nghị cấp cao APEC tổ chức tại Đà Nẵng vào tháng 11. Trong chuyến thăm này, với vai trò và uy tín của mình, ông Abe đã cùng với các lãnh đạo Việt Nam góp phần quan trọng làm nên thành công của hội nghị và dẫn dắt các nền kinh tế đạt được thỏa thuận về Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Tất cả những chuyến thăm kể trên của cựu Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo đều để lại những dấu ấn đặc biệt trong lòng nhân dân Việt Nam, thể hiện quan hệ hợp tác chiến lược sâu rộng giữa hai nước là thực chất, mà trong đó, vai trò của Thủ tướng Abe đặc biệt nổi bật.

Trong những năm dưới thời cựu Thủ tướng Abe Shinzo, quan hệ Việt Nam và Nhật Bản phát triển nhanh chóng.

Với tư cách là Thủ tướng tại nhiệm lâu nhất Nhật Bản, cựu Thủ tướng Abe Shinzo đã có những hành động cụ thể, ngoài thúc đẩy viện trợ ODA cho Việt Nam, tăng cường hợp tác đầu tư giữa hai nước, còn quan tâm tăng cường giao lưu văn hóa, hợp tác giáo dục.

Trong lĩnh vực thương mại, Nhật Bản luôn là một trong những đối tác thương mại quan trọng nhất của Việt Nam trong nhiều năm qua. Nhật Bản là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu và là đối tác thương mại lớn thứ tư của Việt Nam (sau Trung Quốc, Mỹ và Hàn Quốc).

Thương mại giữa 2 nước luôn giữ tốc độ tăng trưởng đều đặn qua các năm. Năm 2021, bất chấp đại dịch Covid-19, kim ngạch thương mại hai chiều vẫn đạt 42,7 tỷ USD, tăng 7,8% so với năm 2020.

Quý I/2022, tổng kim ngạch thương mại giữa hai nước đạt 11,2 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm 2021, trong đó Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản gần 5,4 tỷ USD, nhập khẩu 5,8 tỷ USD.

Nhật Bản luôn là nhà tài trợ ODA lớn nhất của Việt Nam kể từ khi viện trợ ODA được nối lại năm 1992. Tính đến hết năm 2019, số vốn mà Nhật Bản viện trợ cho Việt Nam đạt 2.578 tỷ yên - tương đương khoảng 23,76 tỷ USD - chiếm gần 1/4 tổng số ODA mà quốc tế dành cho Việt Nam. Nguồn vốn này đã giúp Việt Nam xây dựng nhiều công trình quan trọng của đất nước, như nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ, Phả Lại; cầu Nhật Tân; hầm đường bộ Hải Vân…

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ trong quan hệ giữa hai nước, dưới thời chính quyền của Thủ tướng Abe, cộng đồng người Việt Nam ở Nhật Bản đã không ngừng lớn mạnh và nhanh chóng trở thành cộng đồng người nước ngoài lớn thứ ba ở Nhật Bản, với khoảng 400 nghìn người Việt Nam hiện đang sinh sống, làm việc và học tập tại Nhật Bản.

Sau khi dịch Covid-19 bùng phát vào đầu năm 2020, Chính phủ Nhật Bản của cựu Thủ tướng Abe đã có rất nhiều chính sách hỗ trợ cho lao động Việt Nam tại nước này, như gia hạn visa, trợ cấp trực tiếp bằng tiền mặt giống như các công dân Nhật Bản, hỗ trợ điều trị cho các thực tập sinh Việt Nam không may bị nhiễm virus SARS-CoV-2, cho phép các thực tập sinh hết hạn hợp đồng tiếp tục làm việc cho đến khi có chuyến bay về nước…

Ngày nay, mối quan hệ Đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam-Nhật Bản vẫn luôn được các cấp lãnh đạo và nhân dân hai nước vun đắp và phát triển mạnh mẽ với sự tin cậy cao. Và thành quả của mối quan hệ gắn bó đó có sự đóng góp không nhỏ của cựu Thủ tướng Abe Shinzo.