Tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược lần thứ hai, Đảng ta xác định đây là cuộc kháng chiến: “Toàn dân, toàn diện, lâu dài, tự lực cánh sinh”, ngay trong Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “…bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc hễ là người Việt Nam thì đều phải đứng lên đánh đuổi giặc Pháp, cứu Tổ quốc”¹. Hưởng ứng lời kêu gọi của Người, toàn dân, toàn quân ta từ Bắc chí Nam, từ rừng núi, nông thôn đồng bằng đến đô thị, đâu đâu cũng đứng lên đoàn kết chiến đấu, cùng các lực lượng vũ trang càng đánh càng mạnh, từng bước giành lại quyền chủ động chiến lược trên chiến trường chính, đẩy quân địch vào thế sa lầy, bị động. Lời kêu gọi ấy có sức mạnh lan tỏa, hiệu triệu nhân dân khắp nơi nô nức tòng quân tham gia phối hợp với chủ lực chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ đã có hàng vạn dân công tham gia tải thương, gùi lương thực, thực phẩm, vũ khí, trang bị vào phục vụ chiến trường; xẻ núi, bạt đèo cho bộ đội ta kéo pháo vào trận địa, đóng góp nhiều nhất của cải và tài sản của mình làm cách mạng. Chưa bao giờ khí thế lại trào dâng mãnh liệt đến như vậy, thế trận chiến tranh nhân dân ấy đã trở thành bức thành đồng vững chắc nhấn chìm bè lũ bán nước và cướp nước. Thế trận ấy vì một mục tiêu duy nhất: chiến đấu vì độc lập tự do của dân tộc, tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng. Chỉ tính riêng nhân dân tỉnh Thanh Hóa đã đưa ra tiền tuyến 9.000 tấn gạo, nhân dân tỉnh Lai Châu đóng góp cho Điện biên Phủ 2.666 tấn gạo, 226 tấn thịt; 210 tấn rau xanh, huy động 16.972 dân công, tham gia 517,210 ngày công; 348 ngựa thồ, 58 thuyền mảng, đóng góp 25.070 cây gỗ để làm đường2. Nhân dân Liên khu 5 trong 4 năm từ 1951-1954 đã đóng góp 1.322.600 tấn thóc và số tiền tương đương 1.500.000 tấn. Nhân dân cả nước đóng góp 25.056 tấn gạo, góp 26 vạn người đi dân công hỏa tuyến, riêng tuyến hậu cần chiến dịch đã sử dụng lực lượng khoảng 33.500 người phục vụ với hơn 30.000 ngày công. Trong 4 năm từ 1950-1954, ta khôi phục và mở rộng 3.670km đường cũ, làm 505km đường mới, trong đó đường vận tải chiến lược dài 2.080km³.

Cùng với hoạt động tác chiến của các lực lượng quân sự, công tác hoạt động bảo đảm phục vụ cho chiến dịch cũng được tiến hành rất khẩn trương. Hàng đêm có tới 200 xe tải, xe kéo pháo ra vào trận địa, hàng trăm xe đạp thồ vận chuyển gạo, đạn, nhu yếu phẩm phục vụ chiến đấu, mỗi xe bằng nhiều sáng kiến thồ được từ 200-300kg. Công tác vận chuyển đường sông cũng được chú trọng, để bảo đảm cho công tác vận chuyển được thuận lợi, 103 thác dữ ở Nậm Na được khắc phục làm cho dòng sông trở nên dịu hiền, nhiều tấm gương phá thác dữ như đồng chí Phan Tư được tặng thưởng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang. Công tác bảo đảm được thực hiện với nhiều cách sáng tạo để vận chuyển thuốc nổ như: hơ nóng lá chuối tươi cho mềm rồi gói thuốc nổ, rồi dùng cơm nếp giã nhuyễn để bịt ngòi nổ rồi buộc chặt vào đầu cây dài đưa xuống sâu lòng thác để phá thác…

Công tác tổ chức hậu cần cũng được hoàn thiện dần cùng với các hoạt động tác chiến, kết hợp tổ chức hậu cần địa phương với Hội đồng cung cấp từ Trung ương tới liên khu, tới tỉnh, hình thành mạng lưới cung cấp, huy động nhân, vật lực ở các địa phương, kết hợp nguồn trên cấp, nguồn địa phương và nguồn khai thác tại chỗ, phát huy hậu cần nhân dân bảo đảm cho chiến dịch giành thắng lợi. Thế trận hậu cần đó chỉ có thể có được từ thế trận chiến tranh nhân dân mà thôi⁴.

Thế trận chiến tranh nhân dân là tổng thể các biện pháp tổ chức, bố trí, triển khai lực lượng và thiết bị chiến trường nhằm tạo thế có lợi và phát huy cao nhất sức mạnh chiến đấu của các lực lượng tham chiến để giành thắng lợi trong tác chiến. Thế trận chiến tranh nhân dân được Bộ Tổng Tư lệnh chủ động hoạch định sớm, tổ chức tiến hành bằng nhiều biện pháp sáng tạo, phù hợp với từng chiến trường, từng giai đoạn. Đặc biệt, thế trận chiến tranh nhân dân ta đã được cụ thể hóa bằng việc thực hiện tốt mưu kế chiến lược “căng địch ra mà đánh - trói địch lại mà diệt,… thế trận như một trận đồ bát quái, đánh địch cả ở đằng trước mặt và đằng sau địch, đánh địch ở các chiều, các hướng”⁵. Sa vào thế trận đó, các đội quân xâm lược buộc phải phân tán lực lượng với tỷ lệ ngày càng cao, khiến cho chúng đông mà hóa ít, mạnh hóa yếu, không phát huy được ưu thế vũ khí, càng đánh càng bộc lộ sơ hở, càng đánh càng bị dồn vào thế bất lợi. Dựa trên nền thế trận chiến tranh nhân dân tạo ra, tích cực tạo lập thế trận chiến tranh nhân dân cho trận quyết chiến chiến lược Điện Biên Phủ. Căn cứ vào so sánh thế và lực giữa ta và địch cũng như yêu cầu của nhiệm vụ chiến lược, lợi dụng triệt để yếu tố địa hình, những đặc điểm ảnh hưởng cơ bản ở các chiến trường chính và phối hợp, ta đã bố trí, triển khai các lực lượng và thiết bị chiến trường một cách thích hợp nhất để thực hành thắng lợi trận then chốt, then chốt quyết định, hoàn thành toàn bộ nhiệm vụ trận quyết chiến chiến lược.

Mưu kế “căng địch ra mà đánh - trói địch lại mà diệt,…” đã được Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Bộ Tổng Tư lệnh triển khai rất thành công trong việc phát huy sức mạnh tổng hợp của thế và lực trên khắp các chiến trường.

Mưu kế “căng địch ra mà đánh - trói địch lại mà diệt,…” đã được Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Bộ Tổng Tư lệnh triển khai rất thành công trong việc phát huy sức mạnh tổng hợp của thế và lực trên khắp các chiến trường. Từ nghiên cứu kỹ lưỡng về địch, Bộ Tổng Tư lệnh triển khai lực lượng trên các chiến trường chủ yếu như sau: Trên chiến trường Tây Bắc và Thượng Lào: bố trí Đại đoàn 316 và Trung đoàn 148. Trên chiến trường đồng bằng Bắc Bộ: ta bố trí 2-3 đại đoàn và và lực lượng trong vùng địch hậu. Trên chiến trường Trung, Hạ Lào và Đông Bắc Campuchia: bố trí 2-3 đại đoàn và bộ đội địa phương. Trên chiến trường Tây Nguyên ta bố trí các trung đoàn chủ lực Liên khu 5 và lực lượng vũ trang địa phương. Từ thế bố trí lực lượng ban đầu, ta đã tạo ra thế trận chiến tranh nhân dân kìm giữ địch trên các chiến trường trọng điểm để tạo ra bước chuyển chiến lược mới, phá vỡ một mảng quan trọng hậu phương và phá thế đứng chân của địch, phá thế tập trung khối chủ lực của địch, phân tán dàn mỏng lực lượng cơ động chiến lược của địch. Đồng thời, ta lập thế trận tổ chức đánh địch trên khắp chiến trường Đông Dương, làm cho hơn 80% lực lượng cơ động của quân Pháp đã bị phân chia ra các chiến trường, tạo thế trận có lợi để ta tiêu diệt địch ở chiến trường Điện Biên Phủ.

Thực hành tác chiến tạo thế, triển khai nhanh thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp đánh địch trên nhiều chiến trường, bảo vệ vùng giải phóng Bắc Bộ và Liên khu 5. Chủ trương của ta là sử dụng một bộ phận chủ lực hợp lý kết hợp với các lực lượng vũ trang địa phương đẩy mạnh các hoạt động tác chiến tiến công địch ở đồng bằng Bắc Bộ, Bắc Tây Nguyên; phối hợp với bạn tiến công địch ở Thượng, Trung, Hạ Lào mở rộng vùng giải phóng, tạo thế vững chắc cho hậu phương chiến lược và vùng địch hậu. Đẩy mạnh chiến tranh du kích ở Nam Bộ, cực Nam Trung Bộ, Bắc Bộ để bảo vệ vùng giải phóng Liên khu 5.