Phóng viên: Trong thời đại công nghệ số, chúng ta đang nói nhiều đến báo chí đổi mới sáng tạo như một bước ngoặt quan trọng. Theo anh, đổi mới sáng tạo báo chí cụ thể là gì, trên báo in và trên báo điện tử cách đổi mới sáng tạo có gì khác nhau?
Nhà báo Phạm Hữu Quang: Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên bùng nổ khoa học công nghệ, chuyển đổi số và phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) với những đột phá chưa từng có trong lịch sử. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ trong những năm gần đây đã và đang làm thay đổi căn bản cách thức công chúng tiếp cận thông tin cũng như quá trình sản xuất thông tin của nhà báo, quá trình chuyển phát thông tin từ báo chí đến độc giả. Tròn một thế kỷ hình thành và phát triển, nền báo chí cách mạng Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, phải thích ứng với thời đại tri thức mà ở đó đổi mới sáng tạo là động lực tăng trưởng, chuyển đổi số là phương thức phát triển.
Đổi mới sáng tạo buộc báo chí phải tiếp cận phương thức truyền thông hiện đại để sáng tạo những sản phẩm báo chí đa phương tiện, thu hút bạn đọc, đến gần với bạn đọc hơn. Báo chí không chỉ làm nhiệm vụ đưa tin về những đổi thay lớn của nền kinh tế-xã hội, mà còn là một phần của sự đổi thay đó: Nỗ lực xây dựng tòa soạn số, báo chí dữ liệu, sử dụng AI trong phân tích độc giả, nỗ lực tìm kiếm các giải pháp phát triển để chinh phục công chúng trên những nền tảng mới, trên các kênh truyền thông mới…
Đổi mới trên báo in và báo điện tử đều phải được thực hiện ở cả nội dung và hình thức, ở cả quy trình sản xuất, phương thức chuyển tải, phát hành, có chăng khác nhau ở hình thức thể hiện, thậm chí giữa báo in và báo điện tử còn có sự kết nối, tương tác lẫn nhau. Điều này có thể nhận thấy rõ ở chính báo Nhân Dân trong thời gian qua, với những sản phẩm báo chí sáng tạo như bức tranh panorama trên báo in kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, ấn phẩm đặc biệt kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước… Những sản phẩm đó là kết quả đổi mới sáng tạo khi áp dụng công nghệ vào báo chí, từ báo in tương tác ngược lại báo điện tử và nền tảng mạng xã hội của báo Nhân Dân.
Đổi mới sáng tạo buộc báo chí phải tiếp cận phương thức truyền thông hiện đại để sáng tạo những sản phẩm báo chí đa phương tiện, thu hút bạn đọc, đến gần với bạn đọc hơn.
Phóng viên: Cụ thể trên Tạp chí Ngày Nay, việc đổi mới sáng tạo được thực hiện như thế nào?
Nhà báo Phạm Hữu Quang: Tạp chí Ngày Nay ra đời từ năm 2002 và đến tháng 11/2014 thì triển khai mô hình phát hành miễn phí. Suốt gần 11 năm qua, Tạp chí Ngày Nay là ấn phẩm báo chí duy nhất tại Việt Nam phát hành miễn phí, với số lượng từ 1 đến 1,5 vạn bản/kỳ/tuần.
Tạp chí Ngày Nay thực hiện các tuyến bài chuyên sâu về phong trào UNESCO phi chính phủ, khoa học công nghệ, chuyển đổi số, khoa học dữ liệu, biến đổi khí hậu, môi trường, công nghiệp văn hóa, bảo tồn di sản, bình đẳng giới, các tuyến bài về nhóm người yếu thế... Mặc dù phát hành hàng tuần, nhưng các nội dung của tạp chí có thể “giữ chân” bạn đọc lâu dài hơn vì bạn đọc có thể lưu giữ, đọc chậm những tuyến bài này mà không lo bị trôi đi bởi nhịp độ thời gian.
Là một cơ quan báo chí nhỏ, chúng tôi cũng nỗ lực đổi mới sáng tạo để tạo dấu ấn riêng. Tháng 1 năm 2024, chúng tôi đã triển khai việc gắn chip định danh lên 300 ấn phẩm Xuân Giáp Thìn, đánh số từ 001 đến 300. Tạp chí Ngày Nay là cơ quan báo chí đầu tiên tại Việt Nam thực hiện việc gắn chip định danh sử dụng công nghệ Blockchain lên ấn phẩm báo chí.
Hướng đến kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), tháng 1/2025, Tạp chí Ngày Nay tiếp tục thực hiện một sản phẩm báo chí sáng tạo là Đọc báo trên bưu thiếp. Thông qua tấm bưu thiếp chúc mừng năm mới Xuân Ất Tỵ 2025 gắn chip định danh cá nhân, được tích hợp trí tuệ nhân tạo, bạn đọc có thể nhận lời chúc bằng giọng nói AI dành cho chính chủ nhân tấm bưu thiếp; đọc chuyên mục đặc biệt “Kỷ nguyên mới” bao gồm các bài viết, bài nói của Tổng Bí thư Tô Lâm và lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đọc ấn phẩm Tết, đọc toàn bộ hơn 400 ấn phẩm Ngày Nay đã phát hành gần 11 năm qua...
Trước đó, trong ấn phẩm Tạp chí Ngày Nay Xuân Quý Mão 2023, trang bìa báo và toàn bộ các tranh minh họa trong ấn phẩm đã được biên tập viên của Ngày Nay thực hiện bằng ứng dụng AI thông qua việc “ra lệnh” cho robot, trở thành ấn phẩm báo chí đầu tiên tại Việt Nam sử dụng 100% hình ảnh minh họa bằng ứng dụng trí tuệ nhân tạo.
Tháng 7/2024, Tạp chí Ngày Nay đã thực hiện ấn phẩm in chuyên đề dành trọn 24 trang để tiễn biệt và tưởng nhớ Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từ trần. Ấn phẩm nhận được sự lan tỏa rất lớn trong bạn đọc, đặc biệt là bạn đọc trẻ. Hình ảnh hàng ngàn bạn đọc đội mưa tới tòa soạn xếp hàng nhận báo, có bạn học sinh nhờ bố chở xe máy từ Vĩnh Phúc về nhận báo… khiến chúng tôi vô cùng xúc động và đó cũng là lần đầu tiên Tạp chí Ngày Nay in nối bản 3 lần liên tiếp chỉ trong một thời gian ngắn mà vẫn không đáp ứng được hết nhu cầu của bạn đọc.
Nếu như ấn phẩm in của Ngày Nay phát hành miễn phí thì trên nền tảng báo điện tử, Ngày Nay là tạp chí điện tử đầu tiên tại Việt Nam có chuyên mục thu phí. Ngày 29/3/2021, chúng tôi đã ra mắt chuyên mục Special Today, bao gồm những bài báo được đầu tư nội dung và hình thức công phu… Chuyên mục này thu phí bằng hình thức thanh toán đa dạng, tiện lợi thông qua nền tảng kết nối với Viettel Money, VNPT Pay và hơn 40 ngân hàng tại Việt Nam.
Tất cả những đổi mới sáng tạo đó, với chúng tôi chính là sự nỗ lực không ngừng trong việc lan tỏa những giá trị nhân văn và bền vững trong cộng đồng, tìm cách để đến gần hơn với bạn đọc.
Phóng viên: Ngày hôm nay, trí tuệ nhân tạo (AI) có thể tham gia vào nhiều công đoạn của báo chí, trở thành một công cụ đắc lực cho báo chí hiện đại. Trong bối cảnh như vậy, vai trò của nhà báo cần được nhìn nhận, đánh giá như thế nào? Liệu AI có thể khiến nhà báo mất việc như một số ngành nghề khác?
Nhà báo Phạm Hữu Quang: Trong bối cảnh báo chí ngày càng đòi hỏi tốc độ và tính chính xác cao, AI đang trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho các tòa soạn. AI có thể thay thế được nhiều công việc của nghề báo nhưng AI không thay thế được nhà báo.
Suốt 100 năm qua, báo chí cách mạng Việt Nam là công cụ phục vụ sự nghiệp cách mạng, phục vụ nhân dân, phụng sự lợi ích cộng đồng, đặt đạo đức nghề nghiệp lên hàng đầu. Giá trị cốt lõi của báo chí - là tính xác thực, sự chính trực và đóng góp xây dựng xã hội - vẫn thuộc về con người và chỉ có thể do con người gìn giữ. AI càng mạnh, người làm báo càng cần bản lĩnh, đạo đức và khả năng tự chủ.
Trong bất cứ thời đại nào, con người vẫn luôn là yếu tố quyết định. Khi công nghệ phát triển, đội ngũ làm báo cần được trang bị đầy đủ về năng lực công nghệ, đạo đức nghề nghiệp và tư duy độc lập… cần cập nhật kiến thức để làm chủ công nghệ, không bị công nghệ chi phối. Khi đó, AI sẽ trở thành công cụ hỗ trợ, không phải thay thế được con người. Sứ mệnh của báo chí phải vì dân, phục vụ dân, gần dân, và AI chỉ nên được ứng dụng như một công cụ phục vụ sứ mệnh cách mạng cao cả đó.
Là một cơ quan báo chí nhỏ, chúng tôi cũng nỗ lực đổi mới sáng tạo để tạo dấu ấn riêng. Tháng 1 năm 2024, chúng tôi đã triển khai việc gắn chip định danh lên 300 ấn phẩm Xuân Giáp Thìn, đánh số từ 001 đến 300. Tạp chí Ngày Nay là cơ quan báo chí đầu tiên tại Việt Nam thực hiện việc gắn chip định danh sử dụng công nghệ Blockchain lên ấn phẩm báo chí.
Phóng viên: Chúng ta thấy rằng, cái lõi của báo chí luôn là thông tin. Mạng xã hội đang là một thách thức lớn của báo chí về cạnh tranh thông tin. Báo chí sẽ phải làm gì để vượt lên mạng xã hội?
Nhà báo Phạm Hữu Quang: Mạng xã hội cũng được coi là một kênh thông tin để báo chí tham khảo, tuy nhiên nó tiềm ẩn nhiều nguồn thông tin giả, sai sự thật. Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2023, hơn 60% người dùng internet Việt Nam đã từng tiếp xúc với thông tin giả mạo trên mạng xã hội, trong khi chỉ có khoảng 35% người dùng có khả năng nhận biết.
Mạng xã hội đặt ra rất nhiều thách thức cho báo chí hiện nay nhưng thách thức lớn nhất của các tòa soạn vẫn là việc làm sao phải đổi mới sáng tạo, thu hút sự quan tâm của độc giả. Nếu không thu hút được độc giả, những thông tin đúng, phục vụ lợi ích mà các cơ quan báo chí muốn tuyên truyền từ đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước, Chính phủ… sẽ không đến được người đọc.
Tự thân các cơ quan báo chí phải thay đổi, phải đổi mới về nội dung, phương thức chuyển tải để thu hút độc giả. Ngoài ra, các nhà báo cũng cần sử dụng mạng xã hội để lan tỏa các nội dung báo chí của mình, thể hiện vai trò, chính kiến của mình trong xã hội. Nhà báo đóng vai trò quan trọng nhất trong việc đưa thông tin khách quan, xây dựng, đẩy lùi thông tin giả, không chính xác, thông tin tiêu cực làm ảnh hưởng lợi ích phát triển xã hội.
Phóng viên: Xin cảm ơn anh!
Ngày xuất bản: 20/6/2025
Nội dung: BÌNH NGUYÊN TRANG
Trình bày: HẠNH VŨ
Ảnh: Nhân Dân
Built with Shorthand