ĐỐT HÌNH NỘM ĐÓN NĂM MỚI

Vào ngày 31/12, khi 12 tiếng chuông báo hiệu năm mới đến, các vỉa hè trên khắp mọi nẻo đường ở nhiều nước Mỹ Latinh rực cháy với những hình nộm của năm cũ được người dân tự tay làm và mang ra đốt. Đây là một trong những truyền thống lâu đời của người dân các nước châu Mỹ Latinh.

Những hình nộm có kích thước khác nhau phỏng theo các nhân vật, từ chính trị gia, cầu thủ bóng đá, các nhân vật hoạt hình cho đến các ngôi sao điện ảnh…

Trong tiếng Tây Ban Nha, phong tục này có tên là “Año viejo” - nghĩa là “Năm cũ”. Các hình nộm được người dân làm bằng quần áo cũ, bìa cứng hoặc giấy, nhồi rơm, mùn cưa hoặc pháo hoa bên trong, và sẽ được đem ra đốt vào đúng đêm giao thừa tại các nước Mỹ Latinh, từ Mexico cho đến Uruguay. Phong tục này bắt nguồn từ Ecuador và Colombia.

Những hình nộm có thể tượng trưng cho các sự kiện hoặc nhân vật quan trọng, thường mang sắc thái tiêu cực, đã diễn ra trong năm cũ. Việc hỏa thiêu chúng vào thời khắc chuyển giao thể hiện mong muốn xua đuổi những điều xui xẻo, cũng như đón chào năm mới với những điều tốt đẹp hơn. Ở nhiều nơi, sau khi đốt, người ta đọc “di chúc” của "người quá cố", kể lại những sự việc tiêu cực đã diễn ra trong năm cũ với lời lẽ và giọng điệu châm biếm, mỉa mai, và đưa ra lời khuyên, răn dạy cho các nhân vật chính trong từng câu chuyện.

Trước thời khắc giao thừa, thông thường mỗi gia đình Colombia đặt một hình nộm được nhồi bằng mùn cưa hoặc giấy ngoài hiên nhà, họ sẽ ngồi quây quần bên chiếc bàn nhỏ đã được đặt sẵn một chai rượu.

Tại “xứ sở cà-phê”, một số địa phương còn tổ chức cuộc thi hoành tráng dành cho các hình nộm Ngài năm cũ “Año Viejo” trên các khu phố, các hình nộm được trưng bày thường mô tả một cách hài hước, châm biếm, giễu cợt về các sự kiện chính trị trong nước hoặc quốc tế như một cách để người dân bỏ lại những điều tồi tệ làm ảnh hưởng đến họ trước khi năm mới đến.

Trên các nẻo đường của đất nước Colombia, vào đêm giao thừa, chúng ta cũng có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh các thanh niên hóa trang thành “góa phụ” than khóc vì sự ra đi (bị đốt) của những “ông chồng năm cũ” và xin tiền mua nguyên liệu làm hình nộm.

Tại Colombia, nghi thức đốt hình nộm năm mới có nét riêng là chúng thường được nhồi pháo hoa, với niềm tin rằng lửa và pháo hoa không chỉ xua đuổi những điều không may trong năm cũ, mà còn mang đến may mắn, nhiệt huyết cho năm mới. Colombia cũng là nước chuộng bắn pháo hoa để chào năm mới nhất tại Mỹ Latinh. Đúng vào thời điểm của những màn trình diễn pháo hoa rực rỡ đêm giao thừa, người dân nơi đây thường thực hiện nghi thức cầu nguyện cho một năm mới an lành, rực rỡ.

Tại Venezuela, phong tục đốt hình nộm diễn ra chủ yếu ở các bang Lara, Táchira, Mérida và Zulia. Vào ngày 31/12, người dân địa phương đốt hình nộm để tiễn năm cũ, mong chờ năm mới nhiều hạnh phúc và may mắn.

Trước kia, người dân Venezuela quan niệm, đốt hình nộm năm cũ “Año Viejo” chính là “đốt cháy” mọi điều tồi tệ, xui xẻo của năm cũ. Tuy nhiên, qua nhiều năm, hòa vào niềm vui, sự háo hức đón giao thừa, người dân nơi đây làm những hình nộm, những con búp bê khổng lồ, chỉ đơn giản để đại diện cho các nhân vật hoặc sự kiện đánh dấu năm. Các nhân vật hình nộm được nhồi thuốc súng và đốt cháy đúng vào thời khắc 12 tiếng chuông báo hiệu năm mới ngân vang.

Mỗi khu phố đều có 1 hình nộm khổng lồ với sự chung tay của đông đảo người dân địa phương. Khi hình nộm được hoàn thiện, người dân đặt nó vào vị trí nổi bật nhất trong khu, đồng thời họ yêu cầu những người qua đường mua pháo hoa thả vào ruột hình nộm. Một vài phút trước 12 giờ đêm, người dân sẽ ra đứng trước cửa nhà để chiêm ngưỡng màn đốt hình nộm Ngài năm cũ “Año Viejo” sáng rực rỡ và lấp lánh bởi thuốc súng kết hợp với pháo hoa. Và trong thời khắc giao thừa, họ sẽ trao nhau những cái ôm thắm thiết, chúc nhau năm mới may mắn, an lành, hạnh phúc.

Người dân Uruguay cũng làm hình nộm Ngài năm cũ, nhưng thay vì đốt vào đêm giao thừa như các nước Mỹ Latinh khác thì tại đất nước này, hình nộm được đốt vào dịp lễ Giáng sinh, lúc 12 giờ đêm ngày 24/12.

Tuy nhiên, hiện nay, tục này cũng có thể diễn ra vào ngày 31/12, tùy địa phương và gia chủ, không giống trước đây, khi mà người dân chỉ đốt hình nộm “Año Viejo” vào đêm Giáng sinh.

Tại đất nước Bắc Mỹ này, nghi lễ này bắt đầu từ 2-3 ngày trước năm mới, những hình nộm được đặt trước cửa nhà cùng với thùng đựng tiền ủng hộ. Số tiền người qua đường bỏ vào sẽ được sử dụng để mua pháo hoa tên lửa và kẹo ngọt.

Ở Veracruz, thành phố cảng lớn nằm bên vịnh Mexico, những ngày này, người bản địa Mixe-popoluca biểu diễn điệu nhảy "El Chenu", chính là tên mà họ đặt cho hình nộm “Ngài năm cũ”, trong khi các vũ công là trẻ em và thanh niên hóa trang thành ác quỷ với những bộ trang phục màu đỏ, đeo mặt nạ có sừng, gắn đuôi và cầm chạc gỗ. Một số khác cải trang thành “góa phụ” mặc đồ đen và các bà bầu, họ than khóc vào lúc các “El Chenu” bị đốt cháy.

Tục đốt hình nộm năm cũ ở Argentina tượng trưng cho sự thanh lọc của ngọn lửa, mong muốn bỏ lại tất cả những tiêu cực trong năm cũ và đón nhận một năm mới đầy hy vọng.

Trước kia, những hình nộm năm cũ xuất hiện trên khắp các con phố của quê hương vũ điệu Tango mê hoặc, nhưng ngày nay, phong tục này chủ yếu diễn ra tại thành phố La Plata, thủ phủ của tỉnh Buenos Aires. Những ngày cuối năm, tại mỗi khu phố, người dân địa phương cùng nhau xắn tay, mỗi người mỗi việc, ngày đêm hăng say, háo hức hoàn thành “Ngài năm cũ” khổng lồ bằng gỗ, dây thép dẻo và giấy; các hình nộm được vẽ tay và nhồi trong ruột hàng nghìn quả pháo.

Sau khi nâng ly, mọi người rời khỏi nhà và tụ tập tại khu vực trưng bày hình nộm để chứng kiến màn đốt “Ngài năm cũ” vào thời khắc giao thừa. Trong khi đốt hình nộm, các chương trình biểu diễn, nhảy múa, gõ trống điệu batucada và trình diễn bắn pháo hoa cũng diễn ra song song, tạo nên một không khí đón năm mới đầy màu sắc, sôi động, mang đậm dấu ấn văn hóa Mỹ Latinh. Tại đây, người dân sẽ đốt lần lượt từng hình nộm để mọi người có thể chiêm ngưỡng và thưởng thức nghi lễ chào năm mới lâu hơn, chi tiết hơn.

Chỉ đạo thực hiện: Hồng Minh
Nội dung và trình bày: Ngọc Bích
Nguồn, ảnh: Veracruz, El País