Thuật ngữ dự báo được sử dụng để biểu thị việc nghiên cứu xã hội học cụ thể mà mục đích của nó là thu nhận được những thông tin đầy đủ, cụ thể về trạng thái trong tương lai của một khách thể xã hội nào đó. Dự báo tình hình tệ nạn xã hội về thực chất là phán đoán khả năng của tình hình tệ nạn xã hội trong tương lai. Nó chính là cơ sở của việc xây dựng các chương trình và kế hoạch phòng, chống tệ nạn xã hội trong phạm vi cả nước hay từng khu vực địa lý nhất định; là cơ sở hình thành nhiệm vụ, phương hướng, giải pháp phòng, chống tệ nạn xã hội.

1.1.   Dự báo tình hình tệ nạn xã hội ở quốc tế và khu vực

Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là trí tuệ nhân tạo AI, công nghệ số phát triển mạnh mẽ đã tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, tạo ra cả thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia, dân tộc. Những vấn đề toàn cầu, như bảo vệ hòa bình, an ninh con người, thiên tai, dịch bệnh, an sinh xã hội và an ninh phi truyền thống, nhất là an ninh mạng..., tiếp tục diễn biến phức tạp. Khu vực châu Á-Thái Bình Dương, trong đó Đông Nam Á có vị trí chiến lược ngày càng quan trọng, là khu vực cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc, tiềm ẩn nhiều bất ổn và nảy sinh các tệ nạn xã hội phức tạp.

Dưới sự tác động của tiến trình toàn cầu hóa, tệ nạn xã hội đã nhanh chóng trở thành một vấn đề toàn cầu mang tính cấp bách và là mối de dọa an ninh phi truyền thống. Sự phát triển của khoa học-công nghệ đã bị các tổ chức tội phạm lợi dụng vào việc sản xuất ra các loại ma túy tổng hợp mới, Internet, xa lộ thông tin toàn cầu, bị sử dụng vào việc quảng bá, mua bán các loại ma túy, lan truyền các tệ nạn xã hội. Quá trình đơn giản hóa thủ tục trong giao lưu hàng hóa và con người giữa các nước bị lợi dụng vào việc mua bán, vận chuyển ma túy, mua bán mại dâm, mua bán trẻ em và phụ nữ, cá độ, đánh bạc, lừa đảo... xuyên quốc gia. Các tổ chức tội phạm không còn dừng lại ở quy mô khu vực mà còn liên khu vực, thậm chí liên châu lục.

Một trong những vấn đề rất quan ngại hiện nay là sự hình thành và phát triển mạnh mẽ của tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia. Trước sự tấn công trấn áp tội phạm triệt để của những chiến dịch do lực lượng cảnh sát thực hiện, ví dụ các chiến dịch do Interpol và Mỹ trợ giúp trấn áp tấn công các tập đoàn ma túy ở khu vực thì bọn buôn lậu ma túy lại có xu hướng chuyển hướng sang khu vực “Tam giác vàng” và Việt Nam. Do vậy, các hoạt động phối hợp cần phải được thực hiện đồng bộ và trên bình diện quốc tế, tránh triển khai đơn phương, đơn lẻ, dẫn đến việc một số quốc gia nào đó tình hình tội phạm lắng dịu nhưng ở các nơi khác lại có chiều hướng gia tăng.

Hiện nay, các tổ chức tội phạm quốc tế lớn ngoài việc có cơ cấu tổ chức chặt chẽ mà còn hoạt động rất cơ động và mềm dẻo. Đã và đang có xu hướng đẩy mạnh sáp nhập các băng nhóm, thành lập nhiều tổ chức hội nhánh hoặc “chân rết” ở nước ngoài, hình thành những tập đoàn tội phạm xuyên quốc gia, thao túng mọi mặt đời sống xã hội toàn thế giới. Cũng như các công ty đa quốc gia, các tổ chức tội phạm lớn trên thế giới thường đặt trụ sở ở nước ngoài để điều hành các hoạt động phạm tội; tội phạm xuyên quốc gia lợi dụng triệt để tiến bộ của khoa học - công nghệ để thực hiện hành vi phạm tội.

Theo đánh giá của Cơ quan phòng, chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC), tình hình tội phạm ma túy sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều yếu tố khó lường. Cùng với sự xuất hiện của nhiều loại ma túy mới, tình hình sản xuất, mua bán, vận chuyển và sử dụng các loại ma túy tổng hợp, các chất hướng thần gia tăng ở hầu hết các quốc gia, xu hướng này có thể rất khó kiểm soát. Châu Á đã là thị trường tiêu thụ các loại ma túy tổng hợp, các chất hướng thần. Tại Đông Nam Á, diện tích và sản lượng thuốc phiện liên tục tăng; vùng Tam giác vàng trở thành trung tâm sản xuất ma túy tổng hợp của thế giới. Các đường dây vận chuyển cocaine từ các nước Mỹ La-tinh được phát hiện, bắt giữ gần đây cho thấy loại tội phạm này đang nhằm vào thị trường khu vực Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Sự hình thành cộng đồng ASEAN với những chính sách thông thoáng sẽ là điều kiện để tội phạm ma túy triệt để lợi dụng hoạt động tội phạm. Đáng chú ý, tại một số nước xuất hiện khuynh hướng muốn hợp pháp hóa việc sử dụng và lưu hành một số loại ma túy cũng sẽ tác động trái chiều đến tư tưởng và việc đề ra quyết sách về phòng, chống ma túy tại nước ta.

Hoạt động tội phạm mang lại nhiều lợi nhuận lớn đứng thứ hai sau ma túy là buôn người. Sự gia tăng của các tổ chức buôn người và tính chất phức tạp của nó cho thấy đây là hoạt động kinh doanh chi phí ít tốn kém và đem lại lợi nhuận cao.

Hiện nay, các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia tăng cường đầu tư kinh doanh ra nước ngoài thông qua hình thức viện trợ kinh tế, cho vay, chuyển giao công nghệ nhằm rửa tiền... Ngoài việc tăng cường các hoạt động tội phạm truyền thống như cờ bạc, mại dâm, bảo kê, các tổ chức tội phạm đang mở rộng quy mô hoạt động ra các lĩnh vực khác và hình thành, phát triển các tội phạm phi truyền thống như buôn bán các loại ma túy tổng hợp dạng mới, các loại thú quý hiếm, thuốc tân dược, hàng giả, tiền giả, đánh cắp các tác phẩm nghệ thuật giá trị, xử lý chất thải độc hại, buôn bán nguyên liệu hạt nhân và các hoạt động lừa đảo, đánh bạc, cá độ trên Internet....

Năm 2024, tình hình thế giới, khu vực tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp, xung đột quân sự Nga - Ucraina, Hamas - Israel..., cạnh tranh chiến lược gay gắt giữa các nước lớn, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống, nhất là dịch bệnh truyền nhiễm, tác động mạnh mẽ đến cục diện thế giới. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nhất là Đông Nam Á tiếp tục là trọng điểm cạnh tranh chiến lược nước lớn khiến môi trường an ninh khu vực tiềm ẩn nhiều rủi ro.

1.2.   Dự báo tình hình tệ nạn xã hội trong nước

Tình hình tệ nạn xã hội ở Việt Nam hiện nay đang có những diễn biến ngày càng phức tạp dưới nhiều hình thức khác nhau, công tác đấu tranh phòng, chống tệ nạn xã hội cần phải tăng cường và tập trung cao độ, đổi mới phương pháp đấu tranh nhằm đẩy lùi các vấn nạn ra khỏi đời sống xã hội.

Báo cáo chính trị đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016 - 2020 và phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025 của Đại hội XIII đã chỉ rõ: “Tình trạng tội phạm, tệ nạn xã hội, an ninh, trật tự ở một số địa bàn có thời điểm chưa được kiểm soát, quản lý chặt chẽ. Một số vụ việc chưa được phát hiện kịp thời; xử lý, giải quyết ở giai đoạn đầu có nơi còn lúng túng. Tình hình tội phạm, nhất là tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia, tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm ma túy có vũ trang diễn biến phức tạp”^[5].

Trong thời gian qua, không chỉ những tội phạm truyền thống mà còn xuất hiện những loại tội phạm mới gây ảnh hưởng đến tư tưởng, sức khỏe, tính mạng và trật tự xã hội. Tội phạm và tệ nạn xã hội đang có xu hướng lợi dụng ứng dụng công nghệ cao để hoạt động, nhất là hoạt động qua không gian mạng (tuyên truyền lôi kéo, tổ chức, trao đổi, liên lạc...). Qua số vụ bắt giữ về ma túy, mại dâm cho thấy hoạt động của tệ nạn xã hội này vẫn diễn ra phức tạp, khó lường.

Tình hình tội phạm ma túy: Do tác động của tình hình tội phạm về ma túy trên thế giới và trong khu vực, tình hình tội phạm và tệ nạn ma túy trong thời gian tới được dự báo vẫn diễn biến phức tạp trên các mặt: Phương thức, thủ đoạn hoạt động của tội phạm về ma túy sẽ ngày càng tinh vi, xảo quyệt, manh động và thường xuyên thay đổi. Chúng sử dụng phương tiện giao thông, liên lạc hiện đại, vũ khí quân dụng; sẵn sàng, thậm chí chủ động chống trả quyết liệt khi bị phát hiện, truy đuổi, bắt giữ; triệt để lợi dụng những kẽ hở mà cơ sở hạ tầng chưa có điều kiện kiểm soát của chính sách thông thoáng về giao thông, thương mại trong nước và khu vực để thực hiện hành vi phạm tội. Do ảnh hưởng bởi vị trí địa lý, tác động của nhu cầu trong nước và siêu lợi nhuận từ mua bán, vận chuyển ma túy nên các đường dây mua bán, vận chuyển ma túy xuyên quốc gia và quốc tế tiếp tục hoạt động nhằm biến nước ta thành thị trường tiêu thụ và trung chuyển. Tình hình phức tạp trên tất cả các tuyến (đường bộ, đường hàng không, đường biển) và trên nhiều địa bàn. Số lượng người nghiện ma túy trong nước lớn; thành phần người nghiện đa dạng; tỷ lệ người nghiện, sử dụng ma túy phạm các tội hình sự khác cao, đặc biệt là số người nghiện, sử dụng ma túy tổng hợp có xu hướng gia tăng, thường phạm những tội đặc biệt nghiêm trọng, gây hoang mang, bất ổn trong xã hội; phạm vi tác động của tệ nạn ma túy rộng và chưa có xu hướng giảm sẽ tác động đến tình hình quốc phòng - an ninh, trật tự, an toàn xã hội và các chính sách kinh tế - xã hội theo chiều hướng tiêu cực. Tình trạng trồng cây thuốc phiện có chứa chất ma túy, sản xuất trái phép chất ma túy tuy đã được kiểm soát và ở mức thấp nhưng luôn tiềm ẩn những quy cơ và diễn biến phức tạp do các yếu tố kinh tế, xã hội, như: Yếu kém trong quản lý nhà nước trong một số lĩnh vực; di dân tự do; những khó khăn về kinh tế; truyền thống và kinh nghiệm canh tác của đồng bào; tội phạm lợi dụng khoa học - kỹ thuật và sự yếu kém hiểu biết của nhân dân;...

Tình hình vi phạm pháp luật và tội phạm về ma túy vẫn diễn biến rất phức tạp, nhất là các hành vi buôn bán, tổ chức sử dụng ma túy, gây mất an ninh trật tự, một số vụ việc do người sử dụng ma túy bị “ảo giác” thực hiện đã gây bức xúc trong dư luận. Tình hình tội phạm tổ chức, chứa chấp, lôi kéo người khác sử dụng trái phép ma túy tiếp tục diễn biến phức tạp, nhất là tại các cơ sở kinh doanh có điều kiện về an ninh trật tự bất chấp các biện pháp giãn cách xã hội, phòng chống dịch tại nhiều địa phương và có xu hướng chuyển địa điểm sang nhà nghỉ, khách sạn, chung cư, khu nghỉ dưỡng... Về cai nghiện ma túy, công tác thông tin, tuyên truyền còn chưa thật sự hiệu quả, dẫn đến sự thiếu hiểu biết về tác hại của ma túy, nhiều người cho rằng sử dụng ma túy tổng hợp không gây nghiện; nhiều người nghiện, gia đình không tự giác tham gia do ngại bị xã hội kỳ thị. Hầu hết tâm lý người nghiện, gia đình thường bao che, không hợp tác, không tự nguyện tham gia cai nghiện tại gia đình, cộng đồng, gây khó khăn cho công tác hỗ trợ, giúp đỡ họ.

Tình hình tệ nạn mại dâm: thời gian tới, tại nhiều địa phương trên cả nước vẫn còn phức tạp với những hiện tượng như: mại dâm sử dụng ứng dụng công nghệ thông tin, mại dâm tại khu vực biên giới vẫn tiếp tục gia tăng; đối tượng và hình thức hoạt động mại dâm dưới dạng gái gọi, du lịch tình dục, người nước ngoài bán dâm, mại dâm nam, mại dâm đồng tính, người chuyển giới bán dâm, môi giới mại dâm thông qua mạng Internet (facebook, zalo...), mại dâm thông qua việc biến tướng “hợp đồng” nhận “con nuôi - bố nuôi” với giá hàng chục triệu đồng mỗi tháng.

Tình trạng người mại dâm sử dụng ma túy vẫn có xu hướng gia tăng; số người mại dâm sử dụng ma túy tổng hợp (ATS) tăng cao. Đối tượng mua dâm là người nước ngoài có xu hướng tăng, xuất hiện nhiều đường dây bán dâm có sự tham gia của các thành phần như: sinh viên, người mẫu, doanh nghiệp. Thông qua các ứng dụng xã hội như facebook, zalo..., các đối tượng tuyển dụng người Việt Nam sang Campuchia làm việc, sau đó các đối tượng sẽ đưa sang Campuchia. Nạn nhân là nữ sẽ bị bán cho các đường dây mại dâm hoặc môi giới kết hôn với người nước ngoài. Nhiều tỉnh, thành phố đã ghi nhận các nạn nhân liên lạc về nước cầu cứu, thông báo bị đánh đập, hành hạ và đe dọa tính mạng do không chịu làm việc, bị chủ người Trung Quốc.. bán từ công ty này sang công ty khác và yêu cầu người thân mang tiền đến chuộc người.

Công tác nắm tình hình của các cơ quan chức năng ở một số địa phương trọng điểm còn chậm, chưa đề xuất, tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các cấp trong việc giải quyết, đấu tranh ngăn chặn kịp thời, triệt để đối với những địa bàn có tụ điểm phức tạp về mại dâm. Việc triển khai mô hình thí điểm chưa đảm bảo khẳng định được kết quả, hiệu quả theo định hướng mục tiêu do các nội dung thực hiện chủ yếu tập trung cho hoạt động tuyên truyền, tập huấn, chưa thực hiện được việc kết nối, cung cấp, chuyển gửi các dịch vụ hỗ trợ hoà nhập cộng đồng, đặc biệt các hoạt động về vay vốn, dạy nghề, tìm việc làm cho người bán dâm.

Tình hình tội phạm, tệ nạn liên quan đến cờ bạc: tình hình tội phạm và các vi phạm pháp luật về cờ bạc đã giảm đáng kể, nhất là hình thức cờ bạc “truyền thống” như xóc đĩa, chọi gà, lắc tài xỉu... và các sới bạc hoạt động chuyên nghiệp, dài ngày, quy mô hàng trăm đối tượng. Tuy nhiên, việc phát hiện, bắt giữ các vụ cờ bạc hiện nay mới chủ yếu là giải quyết phần ngọn, đánh mạnh chỗ này, các đối tượng lại dạt sang chỗ khác nên địa phương nào cũng có, vẫn tồn tại khá phổ biến, chuyển sang hình thức “chộp giật” với quy mô nhỏ hơn, lưu động trong thời gian ngắn. Riêng hoạt động đánh bạc bằng ghi số lô, số đề vẫn diễn ra phổ biến ở nhiều địa phương, chưa giảm và có xu hướng chuyển sang lợi dụng công nghệ để hoạt động trên không gian mạng; hoạt động cá độ bóng đá, cá cược thể thao, các hình thức đánh bạc sử dụng công nghệ cao trên không gian mạng diễn ra với quy mô rất lớn, thủ đoạn ngày càng tinh vi, sử dụng thiết bị 4G, 5G, kết nối mạng Internet để điều hành, quản lý trên mạng tổng (máy chủ đặt ở nước ngoài).

Hiện nay, ngoài các hoạt động đánh bạc truyền thống, xuất hiện nhiều hình thức đánh bạc mới trên không gian mạng, các đối tượng thành lập nhiều trang web, app có hình thức đánh bạc theo hình thức sóc đĩa, tú lơ khơ, số đề, cá cược, bóng đá, giao dịch nhị phân... làm phát sinh nhiều vấn đề phức tạp trong xã hội và gây khó khăn cho quá trình điều tra, xác minh của cơ quan công an các cấp. Đáng lo ngại, tại một số thành phố lớn đã xuất hiện tình trạng các điểm kinh doanh trò chơi điện tử có thưởng móc nối với các đối tượng “xã hội đen” dẫn người Việt Nam vào chơi và tiến hành các hoạt động cho vay nặng lãi. Hành vi này có dấu hiệu vi phạm Điều 321, Điều 322 của Bộ Luật Hình sự, nếu không kịp thời xử lý và chấn chỉnh sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ phức tạp liên quan đến an ninh trật tự.

Trong thời gian gần đây và thời gian tới xuất hiện nhiều hoạt động lừa đảo qua mạng Internet (đầu tư ngoại hối, chứng khoán, bảo hiểm vốn, huy động vốn đa cấp, giả danh cơ quan tổ chức,...); thủ đoạn của các đối tượng chủ yếu đánh vào lòng tham, tâm lý của các cá nhân để thực hiện các hành vi lừa đảo. Ví dụ: hoạt động có dấu hiệu lừa đảo liên quan ứng dụng Coolcat (sàn giao dịch bảo hiểm 100% vốn).

Hiện nay, tại Việt Nam có hàng trăm sàn forex trên không gian mạng hoạt động chưa được cấp phép như: GKFX, Lite Forex, FxPro, FBS, Natureforex, Axitrader, Hotforex, Binomo, Olymptrade, IQ Option, FiboGroup... với tổng số tiền giao dịch lên hàng trăm nghìn tỷ VNĐ/tháng. Các sàn forex này tự xưng là đại diện của các công ty, tổ chức tài chính lớn trên thế giới, sử dụng các ứng dụng trên mạng xã hội (như Whatapp, Telegram, Messenger, Zalo...) lập các diễn đàn lên hàng chục nghìn thành viên để trao đổi thông tin, giao lưu giữa người tham gia và quản lý hệ thống; thuê máy chủ đặt tại nước ngoài để quản lý cơ sở dữ liệu kinh doanh; quảng cáo khuếch trương rầm rộ trên mạng xã hội, viễn thông, báo điện tử; gần đây xuất hiện mô hình sàn forex sử dụng phương thức kinh doanh đa cấp, trong thời gian ngắn đã lôi kéo số lượng lớn người tham gia... tiềm ẩn lớn nhiều nguy cơ lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

Dự báo tình hình tội phạm tệ nạn xã hội sẽ ngày càng diễn biến phức tạp hơn. Những năm tới, xu thế “quốc tế hóa tội phạm” ngày càng rõ hơn và tình trạng người nước ngoài phạm tội, vi phạm pháp luật ở nước ta tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp. Bối cảnh mới và với những cải cách thủ tục hành chính trong đầu tư, xuất nhập cảnh... sẽ tạo thuận lợi cho nhà đầu tư, doanh nghiệp và người nước ngoài nhập cảnh Việt Nam. Nhưng công tác quản lý nhập cảnh, cư trú, đi lại, hoạt động của người nước ngoài ở Việt Nam vẫn còn những sơ hở nhất định nên đây là điều kiện thuận lợi cho người nước ngoài, kể cả đối tượng hình sự, tội phạm đang bị truy nã, lợi dụng vào nước ta móc nối, liên kết hình thành các đường dây hoạt động phạm tội xuyên biên giới, gây khó khăn cho công tác phòng ngừa, đấu tranh của các lực lượng chức năng. Trong đó, phải đặc biệt chú ý tới những hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng, mua bán trái phép chất ma túy....