HÀ LAN

Ở phía bắc Hà Lan, thuộc tỉnh Groningen, có một vùng đất được gọi là “De Veenkoloniën” (vùng than bùn). Đúng như tên gọi của nó, khu vực này từng là nơi cung cấp chính than bùn - nguồn năng lượng cho cả Thời kỳ hoàng kim - một giai đoạn phát triển rực rỡ trong lịch sử Hà Lan.

Trong khoảng thời gian từ đầu thế kỷ 16 đến đầu thế kỷ 20, các mỏ than bùn đã dần cạn kiệt và bị bỏ hoang. Những gì còn lại ở Veenkoloniën là những cánh đồng khổng lồ và những con kênh dài bị bỏ lại sau hàng thế kỷ khai thác than bùn. Chính điều này đã góp phần hình thành nền tảng cho ngành nông nghiệp bùng nổ vào nửa sau của thế kỷ 19, với các sản phẩm chủ yếu của thời kỳ này là tinh bột khoai tây và ván tấm làm từ rơm rạ.

Nhưng kèm theo sự phát triển của ngành nông nghiệp ở Veenkoloniën là một vấn đề khá nghiêm trọng, đó là nước thải từ các nhà máy sản xuất tinh bột khoai tây và ván rơm đổ ra môi trường, dẫn đến một trong những thảm họa ô nhiễm nước thải công nghiệp tồi tệ nhất trong lịch sử Hà Lan. Hình ảnh những con kênh bẩn thỉu và hôi thối đã gắn liền với Veenkoloniën ở thời điểm đó, khiến chính phủ và người dân phải đau đầu tìm lời giải cho vấn nạn ô nhiễm nước ròng rã trong suốt hơn một thế kỷ.

Tình trạng ô nhiễm nước ở Groningen rất trầm trọng, đến mức mà Anthony Winkler Prins, nhà biên soạn bách khoa toàn thư kiêm nhà văn nổi tiếng của Hà Lan đã mô tả về tình trạng của các con kênh chết tại Veenkoloniën trong một bài báo vào năm 1872 như sau:

Sau cùng, vấn đề chỉ được giải quyết vào những năm 1980 của thế kỷ trước. Điều gì đã khiến cuộc hồi sinh của “vùng đất chết” Veenkoloniën kéo dài đến như vậy?

Vấn đề đáng báo động

Khoảng năm 1850, chính quyền địa phương và cơ quan quản lý cấp quốc gia đã đứng trước tình trạng gia tăng ô nhiễm đáng báo động tại Veenkoloniën. Đến năm 1859, bác sĩ Ali Cohen được chính quyền tỉnh yêu cầu tiến hành khảo sát về nguyên nhân và ảnh hưởng của ô nhiễm nước.

Báo cáo thu được từ cuộc khảo sát này là cơ sở cho những hoạt động pháp lý đầu tiên được thực hiện để ngăn chặn những tác động tiêu cực của ô nhiễm nước ở Veenkoloniën. 10 năm sau, Cohen xuất bản báo cáo thứ hai, bổ sung khảo sát khả năng lọc nước thải của các nhà máy sản xuất tinh bột khoai tây và ván rơm, cho thấy mối lo ngại lớn về những ảnh hưởng nghiêm trọng của ô nhiễm đối với sức khỏe người dân địa phương.

Mối lo ngại này được các cơ quan y tế tỉnh Groningen hết sức quan tâm. Họ đã nhiều lần thúc giục chính quyền địa phương thực hiện các biện pháp để giải quyết tình trạng ô nhiễm nguồn nước. Nhưng ngành công nghiệp ở Veenkoloniën không sẵn sàng đầu tư vào các công nghệ làm sạch nước thải. Các nhà máy chỉ quan tâm đến phần nước thải mà họ thực sự gọi là "chất thải có ích”, tức có thể được chiết xuất theo cách hợp lý và tận dụng vào các mục đích khác để thu lợi.

Vào khoảng năm 1870, các ngành công nghiệp này chỉ tập trung vào giá trị của những chất có thể tận dụng làm thức ăn chăn nuôi hoặc phân bón đã bị mất đi khi xả nước thải không được lọc sạch.

Năm 1908, Chính phủ Hà Lan thành lập một ủy ban chuyên giải quyết tình trạng ô nhiễm nước do các nhà máy sản xuất ván rơm và bột khoai tây gây ra. Nhưng ủy ban này cũng không giải quyết được vấn đề ô nhiễm nước ở Veenkoloniën. Báo cáo và khuyến nghị của họ chỉ nằm trong ngăn kéo bàn và không bao giờ được sử dụng đến nữa. Lợi ích kinh tế của các ngành công nghiệp ở Veenkoloniën vẫn được coi là quan trọng hơn nước sạch.

Trong những năm giữa hai cuộc Chiến tranh thế giới, việc giải quyết vấn đề nước thải ở Veenkoloniën rất ít được quan tâm. Nhưng ít nhất đã có hy vọng. Năm 1919, Hợp tác xã kinh doanh bột khoai tây (AVB), được thành lập. Ngay sau đó, hợp tác xã này đã mở một phòng thí nghiệm để phân tích và kiểm soát chất lượng các sản phẩm của AVB.

Sau vài năm, phòng thí nghiệm AVB bắt đầu nghiên cứu khả năng giảm lượng nước sử dụng trong quá trình sản xuất. Họ cũng phát triển các kỹ thuật mới để tách protein từ nước thải. Nghiên cứu và thử nghiệm thành công đến mức vào năm 1936, chính phủ quyết định trợ cấp cho nghiên cứu của AVB. Mặc dù khoản hỗ trợ này đã bị cắt vào năm 1940, nghiên cứu vẫn tiếp tục trong suốt thời kỳ chiến tranh và đặt nền tảng rất quan trọng cho việc giải quyết vấn đề nước thải của Veenkoloniën sau này.

Vào những năm đầu của thập niên 1950, Viện Quốc gia về Lọc nước thải đã đưa ra một ý tưởng mới để giải quyết vấn đề nước thải của Veenkoloniën. Đó là xây dựng một đường ống dẫn đến cửa sông Eems-Dollard để đổ nước thải vào đây. Việc nghiên cứu kỹ hơn ý tưởng này dẫn đến một kế hoạch cụ thể ra đời vào năm 1960. Kế hoạch ban đầu là xây dựng một đường ống với ba nhánh dẫn toàn bộ nước thải do các nhà máy sản xuất tinh bột khoai tây và ván rơm đến Waddenzee.

Tuy nhiên, kế hoạch này đã không bao giờ được thực hiện. Trong những năm sau đó khi kế hoạch được đưa ra giới thiệu, sự phản đối của người dân và phong trào bảo vệ môi trường ngày càng gia tăng khiến ngay cả chính phủ cũng phải đặt câu hỏi về ý tưởng này.

Luật chống ô nhiễm nước ra đời

Năm 1969, Chính phủ Hà Lan công bố luật mới về chống ô nhiễm nước. Ý tưởng cốt lõi của luật này là “người gây ô nhiễm trả tiền”. Luật cho phép những cơ quan giám sát nước mặt có thể áp đặt các khoản đánh thuế đối với những người làm ô nhiễm nước. Đây được chứng minh là một công cụ hữu hiệu để buộc các cơ sở công nghiệp phải lọc nước thải trước khi xả.

Gần như ngay lập tức, luật mới đã có tác động tức thì đến ngành công nghiệp tinh bột khoai tây, dù vào thời điểm luật mới có hiệu lực, hầu hết các nhà máy sản xuất ván rơm ở Veenkoloniën đều đã bị đóng cửa do các khó khăn về tài chính, hoặc đã chuyển sang sử dụng nguyên liệu thô ít ô nhiễm hơn như giấy tái chế.

Luật chống ô nhiễm nước đã tỏ ra hiệu quả trong việc kiềm chế ô nhiễm nước do các nhà máy tinh bột khoai tây xả thải. Luật bắt buộc các nhà máy phải đầu tư để lọc nước thải, và các khoản này gần như là một gánh nặng không thể kham nổi đối với hai công ty sản xuất tinh bột khoai tây lớn nhất khi đó là AVEBE (AVB trước đây) và Koninklijke Scholten-Honing (KSH).

Ngoài ra, chính phủ cũng công bố thêm một quy định mới vào năm 1973 để đánh thuế rất cao đối với việc xả nước thải chưa lọc ra môi trường, trong khi đường ống dẫn nước thải đến Waddenzee đã bị giảm công suất để phân chia nước thải qua các nhánh thoát khác. Cả hai yếu tố này đã góp phần buộc ngành công nghiệp tinh bột khoai tây phải lọc phần lớn nước thải trước khi xả, và đây là một nhiệm vụ gần như bất khả thi đối với các công ty có liên quan. Cả khoản đầu tư vào công nghệ lọc và thuế môi trường cao đều vượt xa khả năng tài chính của họ.

Những khó khăn về tài chính kể trên cộng với suy thoái kinh tế từ những năm 1973 khiến AVEBE và KSH lâm vào khủng hoảng, buộc phải tái cơ cấu để tồn tại, dẫn đến việc KSH phá sản vào năm 1977 và AVEBE tiếp quản hoạt động sản xuất tinh bột của KSH. Đây chính là một bước quan trọng trong việc giải quyết ô nhiễm nước ở Veenkoloniën.

Việc tiếp quản, sáp nhập đã được chính quyền địa phương và trung ương hỗ trợ trước những lợi ích về kinh tế - xã hội và môi trường mà nó mang lại. Trước hết, hàng ngàn công việc liên quan đến người nông dân trồng khoai tây cung cấp cho nhà máy đã không bị mất đi.

Thứ hai, toàn bộ ngành công nghiệp tinh bột khoai tây của Hà Lan được tập trung vào một công ty duy nhất, tạo điều kiện cho việc kiểm soát dễ dàng hơn, cũng như áp dụng các biện pháp hiệu quả hơn để giảm thiểu và làm sạch nước thải - mục tiêu chính của việc tổ chức lại AVEBE sau khi tiếp quản KSH. Việc tái cơ cấu này đã chính thức khép lại thành công vào giữa những năm 1980.

Với việc ra đời của đạo luật chống ô nhiễm nước mới, quy định mức thuế cao đối với việc xả thải nước chưa qua xử lý vào môi trường và việc tổ chức lại quy mô lớn các ngành liên quan, chính phủ đã buộc các ngành công nghiệp ở Veenkoloniën phải giải quyết vấn đề nước thải của họ. Chính sách này tỏ ra rất thành công, và vào giữa những năm 1980, vấn đề ô nhiễm nước ở Veenkoloniën đã chính thức lùi vào dĩ vãng sau ngót 130 năm. Hành trình hồi sinh Veenkoloniën vắt qua hai thế kỷ cuối cùng cũng đã được hưởng trái ngọt.

Như vậy, có thể nói, trong bài học của Veenkoloniën, các quy định bảo vệ nguồn nước được đưa vào luật đã giúp giải quyết vấn đề tồn tại dai dẳng, đóng vai trò là mấu chốt cho lời giải bài toán ô nhiễm nước.