Chiến tranh đã qua đi gần nửa thế kỷ nhưng với nhiều gia đình liệt sĩ, nỗi đau chưa thể nguôi ngoai khi hài cốt của người thân vẫn còn nằm lặng lẽ ở đâu đó trên các chiến trường. Mong muốn được đồng hành cùng các thân nhân và tỏ lòng tri ân liệt sĩ, một nhóm tình nguyện viên đã kết nối với các cựu chiến binh Việt Nam và Mỹ để cùng làm một công việc thầm lặng mà vô cùng ý nghĩa: tìm kiếm thông tin mộ liệt sĩ.

Thủ lĩnh tìm mộ trên mạng

Cuối năm 2016, đại tá Mai Xuân Chiến, nguyên Phó Chính ủy Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh, Phó Trưởng Ban chỉ đạo khảo sát, tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ tỉnh Đồng Nai tiếp nhận bộ tư liệu vô cùng quý giá từ kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng về ngôi mộ tập thể tại sân bay Biên Hòa. Ông Chiến đã không kìm được xúc động vì sau mấy thập kỷ tìm kiếm không có kết quả, giờ đây ông có đủ cơ sở để tin tưởng về một cuộc “trở về” đặc biệt của các liệt sĩ.

Hơn 1 tháng triển khai việc tìm kiếm, mộ tập thể 150 cán bộ chiến sĩ thuộc Trung đoàn 4, Sư đoàn 5 và Đại đội đặc công Biên Hòa hy sinh trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968 đã được tìm thấy.

Kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng, người đã lặng lẽ sưu tầm hàng chục nghìn bức không ảnh, ảnh vệ tinh, bản đồ quân sự, người đã hỗ trợ hiệu quả các cơ quan chức năng trong công tác tìm kiếm hài cốt liệt sĩ, không thể nhớ hết có bao nhiêu liệt sĩ đã được tìm thấy trong các mộ tập thể. Anh chỉ nhớ rằng, có ngôi mộ từ lúc bắt đầu nghiên cứu tới khi có kết quả phải mất hơn 4 năm, trường hợp nào may mắn cũng phải mất vài tháng, có trường hợp phải tìm đi tìm lại nhiều lần mới thấy, mộ nào cũng từ mấy chục đến mấy trăm liệt sĩ.

Theo đại tá Mai Xuân Chiến, Đồng Nai là địa phương triển khai rất quyết liệt việc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ, tuy nhiên do nguồn thông tin chủ yếu từ tài liệu quân sự trong nước, lời kể của các cựu chiến binh và người dân, nên hiệu quả thấp. Từ khi một số tình nguyện viên kết nối được với các cựu chiến binh Mỹ, khai thác ảnh vệ tinh, bản đồ quân sự và tài liệu giải mật của Mỹ, công tác tìm kiếm hài cốt liệt sĩ đạt hiệu quả rất tốt. Sau khi hỗ trợ tìm kiếm hài cốt liệt sĩ ở sân bay Biên Hòa, anh Thắng tiếp tục cung cấp thông tin, tài liệu cho cơ quan chức năng về một số ngôi mộ tập thể ở sân bay Tân Sơn Nhất và các tỉnh: Bình Định, Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước, Đồng Nai với số lượng hàng nghìn liệt sĩ.

Kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng, sinh năm 1973, hiện sinh sống tại TP Hồ Chí Minh, có cậu ruột là liệt sĩ. Những năm qua, anh và gia đình nhiều lần đi tìm kiếm mộ người thân nhưng vẫn chưa thể tìm thấy. Thấu hiểu nỗi đau mất mát và sự chờ đợi mòn mỏi của các gia đình liệt sĩ, anh đã tình nguyện hỗ trợ các cơ quan chức năng và thân nhân tìm kiếm thông tin mộ liệt sĩ.

Đam mê lịch sử quân sự, quá trình tìm hiểu các trận đánh từ tài liệu cả hai phía ta và địch, anh Thắng nhận ra rằng nhiều trận đánh bộ đội ta hy sinh với số lượng lớn và thường được lính Mỹ thu gom, chôn chung trong hố chôn tập thể. Các tài liệu của quân đội Mỹ cũng ghi đầy đủ số lượng người hy sinh, phiên hiệu đơn vị, danh sách liệt sĩ.

“Do lệch múi giờ, nhiều đêm phải thức trắng để trao đổi với với các cựu chiến binh Mỹ về từng trận đánh, từng chiến dịch, rồi xem bản đồ vệ tinh, hình dung lại chiến sự đã xảy ra ở đâu, sau đó thế nào, các hố chôn bộ đội ta ở khu vực nào”, anh Thắng nói.

Những người đồng hành thầm lặng

Kỹ sư Lâm Hồng Tiên, sinh năm 1975, ở Hà Nội cũng bác ruột là liệt sĩ, cho đến nay vẫn chưa rõ thông tin về đơn vị, nơi hy sinh, ngày hy sinh.

Năm 2013, anh lập trang blog: http://www.kyvatkhangchien.com để đăng thông tin, tài liệu về các đơn vị quân đội trong chiến tranh, kỷ vật kháng chiến và hỗ trợ tìm kiếm thông tin liệt sĩ.

Anh còn dành nhiều thời gian nghiên cứu, tổng hợp từ các báo cáo của quân đội Mỹ đã được giải mật về các trận đánh, nơi an táng ban đầu của liệt sĩ, những ngôi mộ tập thể để cung cấp cho các đơn vị chính sách của quân đội, các đội quy tập hài cốt liệt sĩ, các hội cựu chiến binh. Năm 2018, anh đã tìm được một số tài liệu giải mật quan trọng, trong đó có bản danh sách báo tử 59 liệt sĩ thuộc Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 724, hy sinh năm 1966, do phía Mỹ thu giữ, hiện đang lưu bản chụp tại website Đại học Kỹ thuật Texas (Mỹ). Đây chính là cơ sở chứng minh ông Đặng Thành Tuấn, người từng dùng máu viết đơn tình nguyện tham gia chiến đấu và anh dũng hy sinh tại chiến trường miền nam, nhưng nhiều năm qua chưa được công nhận là liệt sĩ.

Cựu chiến binh Hồ Đại Đồng, Trưởng Ban liên lạc Cựu chiến binh tìm đồng đội Sư đoàn 1 kể: Năm 2018, bạn trẻ Lâm Hồng Tiên chuyển cho tôi hàng chục nghìn dữ liệu đã được giải mật của quân đội Mỹ và các tọa độ có hơn 10 nghìn liệt sĩ ở Quảng Trị, Huế, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, cùng trích lục liệt sĩ của các trung đoàn thuộc Sư đoàn 1. Nhận thấy đây là một vấn đề quan trọng phải bảo đảm sự nghiêm túc và tin cậy, Ban liên lạc chúng tôi đã tổ chức đi kiểm chứng một số tọa độ: Tại Quảng Trị, nhiều tọa độ đã có liệt sĩ được quy tập, có 2 tọa độ mộ tập thể ở Cồn Thiên và Khe Van trước đây đã khai quật sai vị trí. Ở Tây Nguyên có 6 tọa độ chúng tôi đã quy tập được liệt sĩ. Tại Đông Nam Bộ, các tọa độ ở: Lộc Ninh, Bình Long, Dầu Tiếng đều có dữ liệu trùng khớp với thực tế. Như vậy, các thông tin của quân đội Mỹ do Lâm Hồng Tiên dịch và chuyển cho chúng tôi là đáng tin cậy.

Mới đây, anh Lâm Hồng Tiên có văn bản gửi cơ quan chính sách quân đội cung cấp thông tin về 4 ngôi mộ tập thể liệt sĩ tại 2 tỉnh: Gia Lai và Kon Tum. Anh cũng đang cùng kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng, cựu chiến binh Đặng Hà Thụy và một số cựu chiến binh Mỹ tiến hành phân tích xác định mộ tập thể liệt sĩ Tiểu đoàn đặc công D40 hy sinh trong trận bãi cát Đồng Chu ngày 3/11/1969, tại Bình Định.

“Kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng và kỹ sư Lâm Hồng Tiên là những người rất tâm huyết, đã tình nguyện bỏ thời gian, công sức và cả tiền cá nhân để tìm kiếm, mua các tài liệu được giải mật phía Mỹ, tài liệu trên internet rồi phân tích, tổng hợp, xác định vị trí chôn cất hài cốt liệt sĩ, qua đó, kết nối được các cựu chiến binh Mỹ giúp đỡ chúng tôi trong việc tìm kiếm. Họ đã cung cấp cho chúng tôi nhiều thông tin, tài liệu, hồ sơ về các ngôi mộ tập thể ở nhiều nơi”, Đại tá Chiến chia sẻ.

Cùng là thành viên trong diễn đàn online Lịch sử quân sự Việt Nam (quansuvn.net), anh Nghiêm Văn Quang, sinh năm 1979, cũng là một tình nguyện viên rất tích cực hỗ trợ tìm mộ liệt sĩ. Anh kể: “Năm 2008, tôi một mình khoác ba-lô vào Bình Định tìm mộ bác ruột. Sau 2 tuần không tìm thấy mộ bác, tôi đã rút ra một số bài học và mong muốn chia sẻ với các gia đình liệt sĩ”.

Từ đó, anh dành phần lớn thời gian rảnh rỗi tìm kiếm các nguồn thông tin để giúp thân nhân liệt sĩ bớt tốn kém công sức, tiền bạc trong hành trình tìm kiếm người thân. Là một doanh nhân bận rộn với công việc kinh doanh nhưng anh chưa bao giờ từ chối các thân nhân nhờ tìm kiếm giúp thông tin về liệt sĩ.

Ngày nào cũng vậy, Đỗ Duy Sơn, sinh 1983, kỹ sư thiết kế một công ty của Nhật ở Hà Nội, cũng bận rộn với việc tìm kiếm tài liệu, trả lời các câu hỏi của thân nhân liệt sĩ. Là con trai cựu tù binh Phú Quốc Đỗ Duy San, Sơn kể: “Đọc tự truyện của bố em được biết trong trận Phước Quả 3, bố em là tù binh duy nhất, là người duy nhất địch tìm thấy còn sống, cùng với 134 thi thể liệt sĩ. Năm 2014, khi em chia sẻ thông tin lên mạng mới biết 134 liệt sĩ là đồng đội của bố vẫn chưa tìm thấy mộ. Từ đó, em bắt đầu công việc tìm kiếm và hỗ trợ thông tin các thân nhân liệt sĩ”.

Bác Nguyễn Như Thìn, em trai liệt sĩ Nguyễn Như Phong, nguyên pháo thủ Đại đội 17, Trung đoàn 88, hy sinh trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968. Sau nhiều năm tìm kiếm, tháng 7/2021, qua Sơn và anh Quang, bác Thìn đã liên lạc với đồng đội của anh trai và biết được đơn vị, ngày anh trai hy sinh.

Từ các nguồn tài liệu sưu tầm qua sách báo, hồi ký, tài liệu phía Mỹ thu giữ và giải mật, Sơn đã tập hợp được bản danh sách đầy đủ các liệt sĩ hy sinh tại kênh Ngang, huyện Tân Hưng, tỉnh Long An sáng mùng 1 Tết Canh Tuất 1970. Trong dịp khánh thành đền thờ các liệt sĩ Trung đoàn 88 hy sinh tại kênh Ngang, Ban chỉ huy trung đoàn đã gửi thư cảm ơn em.

Bác Nguyễn Văn Cung, ở Mỹ Đức, Hà Nội, là cựu chiến binh Trung đoàn 88, năm nay bước sang tuổi 83. Giọng bác vẫn hào sảng dù đã qua mấy lần đột quỵ. Bác kể rằng, nhờ có Sơn giúp, bác rất vui khi tìm được gia đình đại đội trưởng-người đã làm bia đỡ đạn cho bác rồi hy sinh để bác còn được sống đến hôm nay. Nhớ lại đêm 24/11/1967, đơn vị bác tấn công vào đồn Phước Lộc của địch. Đại đội trưởng Phạm Gia Đổng, quê ở Dân Chủ, Tứ Kỳ, Hải Dương đi đầu, hứng một loạt đạn rồi hy sinh, bác đi thứ 3 nên chỉ bị thương.

“4 năm sau khi nghe câu chuyện của bác Cung, em mới tìm được địa chỉ chính xác gia đình liệt sĩ Phạm Gia Đổng, giúp bác Cung liên lạc và đến thăm gia đình liệt sĩ”, Sơn nói.

Dù thuộc thế hệ trẻ, chưa từng trải qua các cuộc chiến, nhưng các anh đã tình nguyện đồng hành cùng các cựu chiến binh, thân nhân liệt sĩ trong hành trình tìm mộ liệt sĩ.