Kiểm soát xung đột lợi ích
Trong chính trị học và hành chính công, sự liêm chính gắn với bổn phận phụng sự cộng đồng. Bởi lẽ, các nhà lãnh đạo và quản lý khu vực công được tuyển dụng để phục vụ cộng đồng. Họ nắm trong tay quyền lực và các nguồn lực công với sứ mệnh được mong đợi là sẽ phục vụ lợi ích công. Tuy nhiên, ngay từ thời cổ đại, Aristotle đã cảnh báo về nguy cơ các nhà lãnh đạo và quản lý sử dụng quyền lực vị trí trong hệ thống công quyền để phục vụ lợi ích vị kỷ của bản thân họ.
Ở nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người luôn coi trọng vấn đề xây dựng đội ngũ cán bộ liêm chính. Theo Bác, chữ “Liêm” nghĩa là “trong sạch, không tham lam”, là không tham địa vị, không tham tiền tài, không tham sung sướng, không ham người tâng bốc mình. Còn chữ “Chính” nghĩa là “không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn”. Người có đức “Liêm chính” là người trung thực, chính trực, không a dua theo cái xấu để mưu cầu lợi ích vị kỷ, coi sự liêm chính như là nguyên tắc đạo đức bất di bất dịch trong suốt sự nghiệp phục vụ nhân dân, phụng sự đất nước.
Khi đảm nhiệm các vị trí công quyền, mỗi cá nhân đều phải đối diện với mâu thuẫn giữa những lợi ích riêng tư của họ và những lợi ích công mà họ phải bảo vệ. Trên thực tế, sự mâu thuẫn đó dẫn đến nhiều tình huống xung đột lợi ích – đó là khi cán bộ công quyền có thể ban hành những quyết định theo hướng có lợi cho bản thân cá nhân họ (hoặc liên quan đến họ) nhưng lại xâm hại, gây thiệt hại nhất định cho lợi ích công. Khi để cho lợi ích riêng tư chi phối quan điểm và hành động công quyền, người cán bộ cũng đã từng bước xâm phạm giá trị liêm chính vốn được mong đợi nơi họ.
Trên thực tế, xung đột lợi ích trong khu vực công được xác định là một vấn đề phổ biến ở mọi quốc gia, đe dọa nghiêm trọng đến sự liêm chính của cả hệ thống chính quyền. Nếu không được kiểm soát, tình trạng xung đột lợi ích có thể gia tăng cơ hội tham nhũng, giảm chất lượng của chính sách, giảm hiệu quả hoạt động của chính quyền, và trên hết là giảm lòng tin của người dân vào khu vực công. Như vậy, điểm then chốt trong việc bảo vệ sự liêm chính là thực hiện các biện pháp kiểm soát xung đột lợi ích - đó là những tác động nhằm ngăn chặn, phát hiện, và xử lý các tình huống mà ở đó lợi ích của các chủ thể công - tư có biểu hiện xung đột lẫn nhau.
Việc thiết kế các biện pháp kiểm soát xung đột lợi ích có thể dựa trên hai hướng tiếp cận: Kiểm soát thể chế được thực hiện thông qua các nguyên tắc và quy định do nhà nước ban hành. Kiểm soát xã hội thông qua các phản ứng và áp lực từ các chủ thể ngoài nhà nước như: báo chí, các tổ chức xã hội, hay các tổ chức giáo dục và vận động chính sách. Sự tham gia của các chủ thể ngoài nhà nước sẽ có vai trò giám sát và gia tăng sức ép về trách nhiệm giải trình của chính quyền liên quan đến các tình huống xung đột lợi ích.
Ở cấp độ tổ chức, việc cần thiết đầu tiên để bảo vệ sự liêm chính là nhận diện những lĩnh vực, vị trí, và tình huống tiềm ẩn xảy ra xung đột lợi ích. Điều này giúp chúng ta biết được các nguy cơ, từ đó thiết kế những hình thức phản ứng phù hợp. Những yếu tố điển hình cần chú ý là đặc điểm nhân thân của cá nhân cán bộ, những lợi ích của cá nhân cũng như người thân của họ, các mối quan hệ với khu vực tư nhân, mức độ tương tác với các đối tác ngoài khu vực công cũng như tính chất của các quyết định mà họ có thể ban hành.
Thứ hai, thiết lập các nguyên tắc và chuẩn mực rõ ràng về những mong đợi đối với cán bộ công quyền. Họ, bao gồm cả nhân viên và cán bộ quản lý, cần phải hiểu và phân biệt được giữa lợi ích cá nhân và lợi ích công; trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm của tổ chức. Mỗi thành viên tổ chức công cũng phải được trang bị sự hiểu biết đầy đủ về các biểu hiện đa dạng của xung đột lợi ích cũng như những quy định, quy tắc xử lý nếu các biểu hiện đó xuất hiện.
Thứ ba, thường xuyên giáo dục, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng cho mọi thành viên của tổ chức công, giúp họ vững vàng về kiến thức và kỹ năng, nhờ đó có thể sớm nhận biết các tình huống xung đột lợi ích cũng như cách thức xử lý. Các chương trình đào tạo thường xuyên còn là nơi trao đổi, thảo luận về các biểu hiện mới cũng như khả năng điều chỉnh các nguyên tắc, quy trình, hay quy định quản lý xung đột lợi ích.
Thứ tư, sự liêm chính của tổ chức công sẽ khó được thiết lập nếu thiếu sự nỗ lực nêu gương từ các cán bộ lãnh đạo và quản lý cấp cao. Các nhà lãnh đạo và quản lý cần phải thường xuyên thể hiện và khẳng định sự nhất quán với cam kết về liêm chính. Họ không chỉ cần phải thể hiện điều đó qua ý thức, thái độ, và phát ngôn mà còn phải chứng minh qua hành động nhất quán với các giá trị đạo đức công vụ.
Hệ thống chính trị hình thành từ những tế bào là người đảng viên và chi bộ cơ sở. Một hệ thống trong sạch, vững mạnh toàn diện được xây dựng từ những tế bào khỏe mạnh, trong đó có cả những đảng viên giữ trọng trách đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Việc thực hiện những chủ trương, đường lối, nghị quyết Đại hội XIII và gần đây là Hội nghị Trung ương 4 về xây dựng, chỉnh đốn Đảng chính là để hiện thực hóa mục tiêu này, có như vậy khu vực doanh nghiệp nhà nước mới tiếp tục được đổi mới và phát triển bền vững, đảm đương được sứ mệnh lịch sử của doanh nghiệp nhà nước trong thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Ngày xuất bản: 31/10/2021
Tổ chức thực hiện: VŨ MAI HOÀNG
Nội dung: BẮC VĂN, NGÔ PHƯƠNG THẢO, LƯU HƯƠNG GIANG, KHÚC HỒNG THIỆN
Trình bày: PHAN ANH, DUY LONG, NGUYỄN HÀ
Ảnh, Video: ĐĂNG KHOA, DUY LINH, TRUNG HIẾU, TTXVN, CTV
Built with Shorthand