Lan tỏa thông điệp,
chuyển biến hành vi

Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, sáng tạo nội dung truyền thông ấn tượng, phong phú, hấp dẫn giúp tạo bước chuyển nhận thức, thay đổi hành vi đối tượng tiếp cận, nhất là giới trẻ.

“Mưa dầm thấm lâu”

Quận Ba Đình (Hà Nội) có mức sinh rất thấp, nhất là sau dịch Covid, từ năm 2022 cho đến 2024, mức sinh càng giảm nhanh, giảm sâu, chỉ còn 1,2 - 1,4. Bốn năm trước, Trung tâm Y tế tham mưu UBND quận triển khai các mô hình câu lạc bộ thanh niên không nên kết hôn muộn và sinh con muộn; phát huy vai trò người cao tuổi dựa vào cộng đồng để truyền thông chính sách dân số. Với chủ đề các buổi sinh hoạt câu lạc bộ phong phú, thiết thực về gia đình hạt nhân, sống thử, làm dâu, làm rể, sức khỏe sinh sản..., các bạn trẻ nắm bắt kiến thức, kỹ năng, thấy rõ lợi ích sinh đủ 2 con, hệ lụy sinh muộn, sinh ít. Nhiều buổi sinh hoạt còn mời các cặp vợ chồng sinh đủ hai con, người cao tuổi giao lưu, tương tác và chia sẻ; đối tượng tuyên truyền cũng thường xuyên thay đổi để diện bao phủ rộng. Các cụ mong muốn nhà đông con nhiều cháu, khỏe mạnh, thành đạt, đó là niềm hạnh phúc, viên mãn. Có cụ hào hứng bảo “có cháu, ông bà mừng, khỏe ra, sẵn sàng chăm sóc”. Trong không khí cởi mở, nhiều bạn thẳng thắn bộc bạch lý do lười yêu, ngại cưới, chậm sinh là chưa tìm được đúng người, công việc bấp bênh, lương thấp, ám ảnh bố mẹ ly hôn, thích sống độc thân vui vẻ, mọi chuyện tùy duyên. Báo cáo viên đóng vai trò trung gian gợi mở, đưa ra những tình huống, tạo môi trường để mọi người bày tỏ quan điểm, chia sẻ, thảo luận sôi nổi, qua đó mỗi người thấu hiểu, tự cảm nhận, thay đổi nhận thức, hành vi.

Phó Giám đốc Trung tâm Y tế quận Ba Đình Nguyễn Thanh Hiếu chia sẻ: thay đổi ngay lập tức rất khó, đôi khi người trong cuộc từng trải qua mới thấm thía hết hậu quả của nó. Đến các trường học, chị thẳng thắn đề cập “nếu các cô giáo không sinh con thì tương lai trường phải chuyển đổi mô hình”. Đoán được vẻ ngạc nhiên, chị phân tích, khi đó trẻ con ít, người già nhiều, phải chuyển đổi công năng cơ sở vật chất sang chăm sóc, dạy người già. Lúc ấy, các cô mới vỡ lẽ, thấu hiểu vấn đề. Bí quyết lôi cuốn người nghe là kể những câu chuyện thực tế xảy ra chung quanh, dùng thơ để nội dung truyền tải mềm mại, nhẹ nhàng hơn. Cán bộ trung tâm còn dày công xuống các phường, tổ dân phố ghi hình minh họa, người dân địa bàn thấy có hình ảnh của mình chiếu lên màn hình rất hào hứng, chăm chú lắng nghe. Hình ảnh sinh động cùng những con số ấn tượng giúp người nghe nhớ sâu hơn lời nói, thậm chí họ còn dùng điện thoại chụp lại để ghi nhớ và trao đổi cùng nhau.

Những cộng tác viên dân số ở cơ sở là “cánh tay nối dài”, nắm rõ hoàn cảnh từng gia đình, lăn lộn, nhiệt tình “đi từng ngõ, gõ từng nhà” vận động, tuyên truyền. Hỏi thăm, tâm sự tạo đồng cảm, trong không khí vui vẻ, họ mới bắt đầu khuyên nhủ các bạn thanh niên lớn tuổi lập gia đình, sinh con để bố mẹ vui lúc tuổi già, ông bà động viên thêm, nhà đông con đủ dâu rể sum họp ấm cúng. Chị Nguyễn Thị Cẩm Thúy, xã Bình Lãng (Tân Trụ, Long An) tranh thủ buổi tối, ngày nghỉ thường xuyên đi tuyên truyền, thuyết phục. Thấu hiểu sinh một đứa con, nuôi dạy tốn kém, trước tiên chị đến những gia đình kinh tế khá giả hơn để gợi chuyện. Thấy họ ngần ngại, chị giải thích giờ chế độ của Nhà nước hỗ trợ miễn phí cho trẻ nhiều như tiêm ngừa, cấp thẻ bảo hiểm y tế, học phí cũng đỡ phần nào chi phí nuôi con và khích lệ ráng sinh thêm đứa nữa, chịu khó làm ăn, lo cho con có tương lai, tuổi già có chỗ dựa. Nhanh nhẹn, cởi mở, hòa đồng chưa đủ, phải chai lì, chịu đi, chịu nói, nỗ lực hết sức để “mưa dầm, thấm lâu”, chị Thúy bộc bạch. Đáng mừng là một số chị em bớt lo lắng hơn, chủ động lên kế hoạch sinh thêm con.

Chị Phan Thị Thảo, cán bộ phụ nữ khu vực 2, phường An Thới (Bình Thủy, Cần Thơ) cho biết, nhiều người chịu mở lòng thổ lộ nhưng có người chỉ lặng thinh lắng nghe. Tiếp xúc với thanh niên khó khăn hơn vì bận đi làm, ngại bộc bạch, chị trò chuyện nhiều với bố mẹ để động viên các con lập gia đình, sinh con. Nghe phụ huynh than thở, hối thúc nhiều chẳng ăn thua, hễ nói đến chuyện dựng vợ, gả chồng là con lảng tránh, chị tư vấn họ khéo léo lựa lời khuyên bảo, không nói quá, gây mặc cảm, lại phản tác dụng.

Có ngàn lẻ câu chuyện, tình huống mà các cộng tác viên dân số phải linh hoạt ứng biến, phân tích thấu đáo. Khi vừa đặt vấn đề, nhiều người đáp trả luôn là: “Đẻ thêm thì tiền đâu nuôi, giá cả đắt đỏ?”, “Tại sao phải lấy chồng, ở vậy để dành nhiều tiền khi về già vào trại dưỡng lão”. Cán bộ từ tốn hỏi “Nếu ai cũng như bạn thì sau này viện dưỡng lão cũng không có đủ nhân viên để chăm sóc?”, bạn đó cười trừ bảo “để mai tính”. Lắng nghe dẫn chứng thực tế ngay trong khu phố có ông bà gần 70 tuổi sinh con trai độc nhất, 30 tuổi không may bị tai nạn, nay nương tựa cháu ruột hay câu chuyện một tỷ phú nước ngoài mải lo làm giàu, không lấy vợ, sinh con, đến khi về già hối hận thì đã muộn, nhiều người thấm thía, thay đổi suy nghĩ. Thực tế, nhiều cộng tác viên dân số tâm huyết nhưng tuổi cao, không rành công nghệ, còn người trẻ không tham gia vì phụ cấp thấp, không đủ tiền mua xăng.

Hiệu quả mô hình truyền thông mới

Đẩy mạnh truyền thông, mở rộng các hình thức cung cấp thông tin góp phần giải quyết tình trạng mức sinh thấp ở TP Hồ Chí Minh. Nhiều mô hình truyền thông mới được mạnh dạn áp dụng: Sáng tác kịch bản truyền hình, game show, tranh cổ động, hội thi ảnh “Gia đình hai con, vẹn tròn hạnh phúc”, thơ, ca khúc tuyên truyền, vẽ tranh cổ động, diễu hành tại các tuyến đường trung tâm. Các cặp nam, nữ thanh niên ra đăng ký kết hôn ở phường, xã đều nhận được bốn lời khuyên thiết thực là: tầm quan trọng của việc tham gia tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn; không lựa chọn giới tính thai nhi; tham gia chương trình Sàng lọc trước sinh - Sàng lọc sơ sinh; thực hiện sinh đủ hai con. Đặc biệt, trình chiếu các tranh ảnh, thông điệp cổ động trên bảng LED điện tử quảng cáo, màn hình tại các trung tâm thương mại, thang máy các khu căn hộ cao cấp, xe buýt, các siêu thị, dọc bờ sông, khu vực tập trung đông người qua lại. Hình ảnh lớn, dễ nhìn, dễ thấy, lặp đi lặp lại dễ dàng ghi sâu vào ý thức của người dân, từ đó thay đổi hành vi và thói quen liên quan đến vấn đề sinh đẻ.

Sau buổi xem phim tại Rạp CGV Cinemas - Liberty ở 415 đường Hoàng Văn Thụ, Phường 2, quận Tân Bình, Nguyễn Thùy Linh bày tỏ bất ngờ thú vị khi được xem trailer “Chung tay giải quyết tình trạng mức sinh thấp tại thành phố” ấn tượng cuốn hút. Cô bảo, không chỉ riêng em, nhiều bạn trẻ cũng chung suy nghĩ là sinh đẻ không chỉ là chuyện của mỗi cá nhân, mỗi gia đình mà còn là trách nhiệm đóng góp cho cộng đồng, cho tương lai. Hàng chục nghìn khán giả cũng đã xem 4 Video clip (mức sinh thấp; khám sức khỏe trước khi kết hôn; già hóa dân số; sàng lọc trước sinh và sơ sinh) trình chiếu đầu giờ trước mỗi suất chiếu tại nhiều rạp trên địa bàn TP Hồ Chí Minh. Chi phí trình chiếu trailer đắt đỏ, kinh phí tài trợ hạn chế, trong hoàn cảnh khó khăn ấy, Chi cục Dân số TP Hồ Chí Minh nỗ lực liên hệ với Tập đoàn của Hàn Quốc và các rạp ủng hộ, hỗ trợ, ưu tiên chiếu vào thời điểm có nhiều bộ phim hấp dẫn, thu hút đông đảo khán giả đến xem.

Gần một nửa dân số là người Hoa, quận 5 triển khai tờ rơi song ngữ tiếng Việt và tiếng Hoa tuyên truyền về công tác dân số. Chị Lê Thị Ánh Tuyết, cán bộ Phòng Y tế nhờ thầy giáo tiếng Hoa dịch, dựng ma-ket, in màu bắt mắt dán khổ to tại các bảng tin khu phố các phường, cán bộ dân số các phường cùng đội ngũ cộng tác viên đến từng hộ gia đình phát tờ rơi cho các đối tượng nam nữ thanh niên, các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, bà mẹ mang thai, mới sinh; người Hoa, người cao tuổi... Phó Chủ tịch UBND phường 14 Dương Thị Khánh Thư cho biết, tâm lý người Hoa thích sinh nhiều con, nhưng sau dịch bắt đầu hạn chế. Nhiều cặp vợ chồng chủ động sinh theo nhu cầu, số trẻ chào đời càng ít. Người Hoa rất thích tiếng của họ, ai không đọc được, những người có uy tín, cộng tác viên trao đổi, tuyên truyền bằng tiếng Hoa để họ thấu hiểu, nắm rõ nội dung.

Phó phòng Truyền thông giáo dục, Chi cục Dân số TP Hồ Chí Minh Ngô Thanh Thảo cho biết, quy định mô hình truyền thông mới mỗi năm một khác, không trùng lặp và quận, huyện nào xây dựng, triển khai đạt hiệu quả cao, có sức lan tỏa sẽ được công nhận và cộng điểm thi đua. Tuy nhiên do không có kinh phí, tất cả phụ thuộc vận dụng, xoay xở vận động xã hội hóa, năm qua chỉ hơn 10 quận, huyện được công nhận.

Thời đại công nghệ tư duy, cách thức truyền thông cũng thay đổi để người trẻ dễ tiếp cận. Ưu thế công nghệ số giúp thông tin truyền tải qua tiktok, zalo, trang fanpage, facebook... được chia sẻ nhanh chóng. Muốn tạo sức hút và hiệu ứng sâu rộng đòi hỏi đầu tư chiều sâu, sáng tạo nội dung sinh động, hấp dẫn, tuy nhiên rào cản là kinh phí băn bó, hạn hẹp. Chuyện mời ca sĩ nổi tiếng tới biểu diễn tại sự kiện lồng ghép lan tỏa thông điệp tới đông đảo bạn trẻ vẫn chỉ là giấc mơ vì thiếu tiền.

Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức là giải pháp căn bản và lâu dài, phù hợp từng vùng, đối tượng theo từng giai đoạn, tuy nhiên có nơi vẫn chưa thật sự quan tâm đúng mức bởi cho rằng hiệu quả không rõ nét, tốn tiền nên đầu tư nhỏ giọt; kinh phí cấp muộn, lại phải qua đấu thầu công khai, nên có độ trễ. Ở góc độ chuyên gia, Thạc sĩ Nguyễn Quang Việt Ngân, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu dân số và phát triển (Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) lưu ý, cần xác định đúng nhóm đối tượng để tuyên truyền: không có ý định kết hôn mà sinh con, đã kết hôn nhưng trì hoãn sinh con, đã kết hôn nhưng chỉ sinh 1 con, chưa hoặc không có ý định sinh con. Hình thức trẻ trung, hiện đại phù hợp xu hướng tiếp cận của giới trẻ, lồng ghép những hình ảnh của chính bản thân họ trong những câu chuyện truyền thông nhằm thay đổi cách nhìn nhận, không xem sinh con là gánh nặng mà là trách nhiệm và đóng góp cho tương lai đất nước.

Tổ chức thực hiện :
Ban Nhân Dân hằng tháng
Nội dung :
Ngọc Dung-Công Vinh-Ái Minh- Gia Khánh-TS Phạm Vũ Hoàng-Hoài Thu
Trình bày mỹ thuật :
Duy Thanh
Ảnh :
Duy Linh, Duy Thanh, internet.