Đợt hoạt động kỷ niệm 81 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/1971) và 76 năm ngày mất của Anh hùng dân tộc Cuba José Martí (19/5/1895 - 19/5/1971) với chủ đề: “Un Aniversario, Dos Forjadores: Ho Chi Minh y José Martí” (Tạm dịch "Một ngày kỷ niệm, hai nhà cách mạng vĩ đại: Hồ Chí Minh và José Martí") được Cuba tổ chức rầm rộ trong cả nước, mà trọng tâm là ở tỉnh Oriente. Từ hoạt động này đã hình thành bao tình bạn, tình hữu nghị và cả tình yêu giữa các bạn Cuba với anh em Việt Nam chúng tôi.

Ông Nguyễn Thanh Hải, nguyên Chánh Thanh tra Bộ Thông tin và Truyền thông, du học sinh ngành Viễn thông, Đại học Oriente, Cuba, khóa 1968-1974. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Ông Nguyễn Thanh Hải, nguyên Chánh Thanh tra Bộ Thông tin và Truyền thông, du học sinh ngành Viễn thông, Đại học Oriente, Cuba, khóa 1968-1974. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

DỒN DẬP CÁC HOẠT ĐỘNG "MỘT NGÀY KỶ NIỆM, HAI NHÀ CÁCH MẠNG VĨ ĐẠI: HỒ CHÍ MINH VÀ JOSÉ MARTÍ”

Hàng loạt hoạt động diễn ra từ ngày 14 đến 20/5/1971 gồm: Triển lãm lớn và chiếu phim về Chủ tịch Hồ Chí Minh và Anh hùng dân tộc Cuba José Martí do Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Cuba, Ủy ban Đoàn kết Cuba với Việt Nam-Lào-Campuchia; Thành ủy Oriente phối hợp với Đại sứ quán Việt Nam tại Cuba tổ chức.

Đoàn tuần hành "Hồ Chí Minh, José Martí" (Brigada Ho Chi Minh, José Martí) gồm 100 đại biểu là những học sinh, sinh viên xuất sắc được lựa chọn từ tất cả các tỉnh trong nước Cuba và đảo Thông (ngày ấy Cuba có sáu tỉnh và một đảo lớn Isla de Pinos), chưa kể khoảng 50 đại biểu đi cùng gồm các nhà báo, đại diện Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Cuba, Ủy ban Đoàn kết Cuba với Việt Nam, Tỉnh ủy Oriente... Đoàn sinh viên Việt Nam được Đại sứ quán đề cử gồm 15 người đến từ tỉnh Oriente, Cuba.

Ông Nguyễn Thanh Hải thời sinh viên (thứ hai từ phải sang), cùng Aida, Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Cuba và Maria Luisa, Ủy viên Ủy ban Đoàn kết Việt Nam- Lào- Campuchia, 16/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Ông Nguyễn Thanh Hải thời sinh viên (thứ hai từ phải sang), cùng Aida, Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Cuba và Maria Luisa, Ủy viên Ủy ban Đoàn kết Việt Nam- Lào- Campuchia, 16/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Trọng tâm của đợt hoạt động này là tái diễn lại cuộc đổ bộ tượng trưng bằng thuyền của Anh hùng José Martí tại Playitas ở Baracoa, cuộc hành trình bằng đường bộ của José Martí từ làng Altagracia, Laguna Blanca đến Dos Ríos và cuộc mít-tinh lớn ngày 19/5 tại Quảng trường và Đài tưởng niệm José Martí ở Dos Ríos, nơi ông đã hy sinh. Đi cùng đoàn về phía Đại sứ quán Việt Nam có anh Đỗ Minh Châu, Bí thư thứ ba phụ trách Văn hóa và anh Nguyễn Duy Cương, phóng viên thường trú của Thông tấn xã Việt Nam tại Cuba.

Chiều tối 15/5/1971, các đoàn miền Đông và miền Tây tập trung về Guantánamo và dự buổi tọa đàm đầu tiên về Bác Hồ và José Martí, tổ chức từ 19h30 đến 23h30. Ba giờ kém 5 phút sáng 16/5/1971 kèn nổi lên, tất cả chúng tôi bật dậy. Chúng tôi chỉ có 15 phút rửa mặt, đánh răng, chuẩn bị hành lý rồi ra ăn sáng và lên xe.

Chúng tôi được phát áo phông đồng phục màu trắng có in cờ Cuba lồng vào trong cờ Việt Nam hình sao bốn cánh, giữa có dòng chữ: “Un Aniversario - Dos Forjadores”. Ngoài ra chúng tôi còn được phát bút bi, sổ tay ghi nhật ký hành trình, huy hiệu Bác Hồ, tài liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh và José Martí.

Bốn giờ 15 phút sáng, xe khởi hành, đi đầu là xe cảnh sát dẫn đường. Đoàn tuần hành "Hồ Chí Minh, José Martí" chọn ra sáu người tái diễn cuộc đổ bộ bằng thuyền của José Marti và Máximo Gómez năm xưa. Đoàn sinh viên Việt Nam chúng tôi chọn Phan Công Hồng tham gia vì Hồng to cao lực lưỡng.

Chúng tôi đi xe đến Cajon Babo, xuống xe đi bộ thêm 4 km tới bãi biển nhỏ Playitas của Baracoa, nơi ngày 11/4/1895 José Martí và Máximo Gómez từ Santo Domingo đổ bộ về Cuba làm Cách mạng. Đường đi đầy cát, đá và dốc, cả đi và về 8 km, dù mệt nhưng ai cũng tươi cười, vui vẻ.

11h45 chúng tôi quay về Cajon Babo tổ chức mít-tinh với nhân dân và học sinh các trường trong vùng với khẩu hiệu: “La Juventud por el mismo camino” (Tuổi trẻ sẽ theo cùng một con đường). Tiếp sau đó là chương trình văn nghệ biểu diễn về thân thế, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Anh hùng José Martí. Khoảng 13h00 chúng tôi tới một khách sạn sát biển ăn trưa và sau đó trở về Santiago de Cuba.

Huy hiệu trên áo, trong sổ của đợt hoạt động “Một ngày kỷ niệm, hai nhà cách mạng vĩ đại: Hồ Chí Minh và José Martí". (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Huy hiệu trên áo, trong sổ của đợt hoạt động “Một ngày kỷ niệm, hai nhà cách mạng vĩ đại: Hồ Chí Minh và José Martí". (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Ngày 17/5/1971 là một ngày rất đáng nhớ, chúng tôi được đi thăm viếng nghĩa trang nơi chôn cất các nhà cách mạng hy sinh trong trận tập kích trại lính Moncada ngày 26/7/1953 và các mặt trận thứ nhất, thứ hai; thăm trang trại Siboney, nơi Fidel Castro và quân khởi nghĩa tập kết chuẩn bị và rút về sau trận đánh vào trại lính Moncada; tham quan Nhà triển lãm, Trường học 26/7 và pháo đài Morro; buổi tối dự tọa đàm với các nhà cách mạng lão thành của Cuba và Việt Nam với chủ để “Encuentro del pasado” (Gặp gỡ trong quá khứ) và xem bộ phim “79 mùa xuân” về cuộc đời của Bác Hồ.

Đêm lửa trại trong rừng Altagarcia, 18/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Đêm lửa trại trong rừng Altagarcia, 18/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Ngày 18/5/1971 chúng tôi tham quan nhà Frank Pais- một người anh hùng và nhà lãnh đạo phong trào Cách mạng Cuba hy sinh khi mới 23 tuổi được lãnh tụ Fidel dành cho nhiều lời khen ngợi. 14h00 chúng tôi lên xe tiếp tục cuộc hành trình. Xe du lịch chỉ đi được khoảng 70km, toàn bộ đội quân phải xuống xe du lịch để chuyển qua xe tải. Mỗi người chỉ được mang theo võng và những thứ cần thiết để ngủ đêm trong rừng. Ngồi xe tải khoảng 30 km, đường khó đi, ổ gà, ổ voi nên mặc dầu là thanh niên lực lưỡng, ai cũng rất mệt.

Chúng tôi đến một khu vực gọi là Laguna Blanca, làng Altagracia, nơi đây từ ngày 9 đến 18/5/1895, José Martí cùng Máximo Gómez và đội quân khởi nghĩa của ông đã đồn trú. Vùng này rất nhiều cây cối. Chúng tôi được Ban tổ chức phổ biến kế hoạch và phân ra từng khu, nghỉ ở một khu vườn rộng, cây thưa. Khu vực nơi tôi ở được đặt lên là Khách sạn Habana Libre. Từng người phải tự tìm cây mắc võng. Gần như tất cả các phóng viên báo, đài, tạp chí ảnh, cán bộ đoàn, Ủy ban Đoàn kết đều ở khu này.

Hành quân đi bộ sáng 19/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Hành quân đi bộ sáng 19/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Các hoạt động giao lưu, chuyện trò, gặp gỡ bắt đầu giữa các nhóm sinh viên, học sinh, giữa các đoàn với thanh niên và nhân dân địa phương. Những đống lửa trại được đốt lên trong khu vườn, sau ăn tối là mít-tinh quanh đống lửa và chiếu phim...

Đêm ấy là một đêm gần như không ngủ. Ai ngủ tốt cũng chỉ được khoảng 2 tiếng. 2h05 sáng hôm sau, kèn nổi lên, tất cả bật dậy, xếp võng, ăn sáng.

Đoàn hành quân đi bộ 30 km từ Altagracia đến Dos Rios theo đúng giờ xuất phát và hành trình mà José Marti và đội quân của ông đã đi vào sáng 19/5/1895. Từng đoàn, từng tốp, từng cặp vừa đi vừa chuyện trò, cười nói vui vẻ. Cứ 2-3 tiếng là đến một điểm dừng chân, uống nước. Các phóng viên, nhà báo thì được đi bằng ngựa. Khi còn 3 km cuối cùng thì đã nhìn thấy cờ bay phấp phới ở Dos Rios.

Chúng tôi đi thành hai hàng. Đi sau là khoảng 60 người cưỡi ngựa cũng xếp thành hàng đôi, tượng trưng cho cuộc hành quân của José Martí ngày 19/5/1895. Mỗi người được phát 2-3 bông hồng trắng hoặc đỏ. Hơn 10 giờ sáng chúng tôi tới nơi. Mặc dù khá mệt nhưng ai cũng tươi cười vui vẻ. Quảng trường lớn nơi diễn ra cuộc mít-tinh đã chật ních người. Đoàn Chủ tịch đã đứng trên Lễ đài chờ đoàn tới. Chúng tôi tiến vào trong tiếng nhạc cách mạng hùng tráng và những tràng vỗ tay vang dậy.

Cuộc mít-tinh bắt đầu. Quốc ca Cuba, quốc ca Việt Nam và Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam do Đội quân nhạc cử hành vang lên. Sau các diễn văn phát biểu của các đại biểu thay mặt nhà nước Việt Nam, Cuba..., chúng tôi được thưởng thức một số tiết mục văn nghệ gồm thơ và hợp xướng về Cuba và Việt Nam.

TÌNH BẠN VÀ TÌNH YÊU NẢY NỞ TRONG ĐỢT HOẠT ĐỘNG “MỘT NGÀY KỶ NIỆM, HAI NHÀ CÁCH MẠNG VĨ ĐẠI: HỒ CHÍ MINH VÀ JOSÉ MARTÍ”

Là những thanh niên Việt Nam có mặt tham gia đoàn tuần hành"Hồ Chí Minh, José Martí", lại là những người thành thạo ngôn ngữ nên chúng tôi trở thành trung tâm của cả đoàn, ai cũng muốn giao lưu, kết bạn, chuyện trò, các phóng viên báo, đài thì phỏng vấn, chụp ảnh.

Mỗi người trong nhóm sinh viên Việt Nam chúng tôi có những nhóm bạn thân riêng ở các địa phương khác nhau. Riêng tôi ngay từ đầu đã quen biết và thân thiết với các bạn đến từ chuyến xe miền Tây đầu tiên như René, Mariela, Justina (Justy), Cristina, Carmen, Rosa (Rosita), Adela...

Những ngày ở Santiago de Cuba, chúng tôi thường mời các bạn về thăm trường Đại học Oriente và ký túc xá sinh viên để giao lưu với các bạn trong đoàn không tham gia đợt hoạt động này. Tại đây, chúng tôi giới thiệu cho các bạn về nơi ăn, ở, học tập, sinh hoạt, chơi thể thao và cho các bạn xem sách, các tạp chí ảnh Việt Nam rồi trao tặng nhau ảnh và các kỷ vật mà mỗi bên có được. Ngoài ảnh cá nhân, ảnh của cả đoàn, tạp chí ảnh Việt Nam là một món quà tặng rất ý nghĩa lúc đó. Chỉ vài hoạt động như thế mà các bạn Cuba và Việt Nam đã thân thiết như đã quen biết từ lâu.

Chúng tôi đi đến đâu cũng được thanh thiếu niên, học sinh các trường và nhân dân, ban chấp hành đảng bộ, đoàn thanh niên các địa phương đón tiếp nồng nhiệt, đọc lời chào mừng. Các em thiếu niên thì hô khẩu hiệu: “Pionero por comunismo, seremos como el Che” (Thiếu niên vì chủ nghĩa cộng sản, chúng cháu sẽ noi gương Che).

Ngày 19/5/1971 là ngày cuối của đợt hoạt động “Một ngày kỷ niệm, hai nhà cách mạng vĩ đại: Hồ Chí Minh và José Martí”. Cuộc hành trình đã kết thúc thắng lợi. Tình anh em, tình bạn và có lẽ cả tình yêu thương mà bạn bè Cuba dành cho tôi càng thêm gắn bó.

Sau mít tinh, tôi nán lại chào Đại sứ Nguyễn Ngọc Sơn, chào các đại biểu, chụp chung vài kiểu ảnh. Sau đó tôi cùng Justina, Rosa và Marta ra xe. Justina bắt đầu khóc. Tôi bắt tay chào các bạn Cuba rồi dẫn Justina và Rosa về xe của đoàn Oriente. Anh em Việt Nam xuống bắt bắt tay từng người. Sau khi lên xe, chúng tôi mới biết là cả đoàn còn được ăn chung một bữa cơm chia tay ở thành phố Bayamo.

Đài tưởng niệm Anh hùng dân tộc Cuba José Martí ở Dos Ríos, thành phố Jiguaní, tỉnh Granma, Cuba. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Đài tưởng niệm Anh hùng dân tộc Cuba José Martí ở Dos Ríos, thành phố Jiguaní, tỉnh Granma, Cuba. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Đó là đợt hoạt động không bao giờ quên trong cuộc đời sinh viên của tôi ở Cuba. Tình bạn, tình anh em và cả tình yêu nảy nở trong đợt hoạt động “Một ngày kỷ niệm, hai nhà cách mạng vĩ đại: Hồ Chí Minh và José Martí”

Đến Bayamo khoảng 2 giờ chiều, chúng tôi được phát khăn, xà phòng thơm, thay quần áo. Bữa cơm chiêu đãi cuối cùng có đủ các loại món ăn mà mọi người yêu thích. Đang đói nên ai cũng ăn ngon miệng.

Tôi ngồi cùng mâm với một nhà báo và một người bạn Cuba vừa sang thăm Việt Nam về. Các bạn bảo sẽ gửi ảnh cho tôi qua anh Cương, phóng viên thường trú của Thông tấn xã Việt Nam tại Cuba. Nói chuyện, họ phục lăn các anh hùng miền Nam khi được nghe các mẩu chuyện do các anh hùng của ta kể. Họ bảo tài giỏi và hay hơn tiểu thuyết.

Ông Nguyễn Thanh Hải thời sinh viên (ở giữa) cùng các bạn Justina và Fanny đến thăm Ký túc xá sinh viên Việt Nam tại Đại học Oriente, Cuba, 18/05/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Ông Nguyễn Thanh Hải thời sinh viên (ở giữa) cùng các bạn Justina và Fanny đến thăm Ký túc xá sinh viên Việt Nam tại Đại học Oriente, Cuba, 18/05/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Ông Nguyễn Thanh Hải thời sinh viên (hàng đầu, thứ 3 từ phải sang), cùng bạn bè Việt Nam và Cuba chụp ảnh kỷ niệm tại sân vận động Ciudad Deportiva, thủ đô Habana, Cuba, 19/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Ông Nguyễn Thanh Hải thời sinh viên (hàng đầu, thứ 3 từ phải sang), cùng bạn bè Việt Nam và Cuba chụp ảnh kỷ niệm tại sân vận động Ciudad Deportiva, thủ đô Habana, Cuba, 19/5/1971. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Chúng tôi chia tay nhau trong tiếng khóc nghẹn ngào. Cuộc đời mỗi người cho đến nay đã có hàng trăm cuộc gặp mặt, chia tay, nhưng chưa bao giờ có cuộc chia tay nào nhiều nước mắt và cảm động như lần chia tay đó.

Xe nổ máy và từ từ lăn bánh. Tôi nhìn René, nhìn Justina. Đôi mắt xanh và đôi mắt đen nhìn nhau cho đến lúc mất hút trong khoảng không bao la tràn đầy ánh sáng. Từ ngày hôm sau, chúng tôi lại lao vào học tập, công tác. Đó là một đợt hoạt động không bao giờ quên trong cuộc đời sinh viên của tôi ở Cuba.

Ngày xuất bản: Tháng 4/2025
Tổ chức thực hiện: Quang Thiều, Trường Sơn
Nội dung: Trích hồi ký của Nguyễn Thanh Hải
Trình bày: Thanh Hằng
Ảnh: Nhân vật cung cấp