Từ đầu những năm 1980, vì thiếu đất canh tác, điều kiện sinh hoạt thiếu thốn nên người dân phải thay đổi quan niệm canh tác bằng cách vác đất lên núi đá vôi để trồng thử nghiệm một số loại cây trồng, trong đó có cây na lấy giống từ Hoài Đức (Hà Nội).

Thử nghiệm lại trở thành "phát minh", cây na từ đó phát triển bền vững, tạo kế sinh nhai vững chắc cho nhân dân trên vùng núi đá lịch sử Chi Lăng, minh chứng cho sức sống mạnh mẽ của con người trước thiên nhiên khắc nghiệt.

Chăm sóc na cũng rất vất vả, để quả ra đúng vụ, bà con phải lên núi tỉa cành, làm cỏ, vun đất từ trong Tết Nguyên Đán. Thời gian này, na Chi Lăng chưa có thị trường lớn, người dân phải tự thu hoạch rồi đem ra chợ na Đồng Bành (thị trấn Chi Lăng) bán.

Trong những năm đầu, khi cây na mọc trên núi đá Chi Lăng, từ là giống cây thử nghiệm, nhiều hộ dân trong vùng đã chuyển hẳn từ trồng sắn sang trồng na. Dần dần, với chất lượng khác biệt, và nhờ tuyến Quốc lộ 1 đi qua địa bàn huyện được xây dựng nâng cấp rộng đẹp, na Chi Lăng đã được tới với thị trường cả nước và đem lại hiệu quả cho bà con.

Cây na theo chân đồng bào dân tộc Tày, Nùng lên những đỉnh núi có độ cao gần 800m rồi vào thung lũng. Nơi nào bước chân người dân đến được nơi đó có na.

Không phải tự nhiên mà na Chi Lăng lại trở thành sản phẩm nổi tiếng, đặc biệt. Hầu như na Chi Lăng đều được trồng trên những vách núi đá vôi cao chót vót.

Theo chân đồng bào, băng qua những mỏm đá hiểm trở, nhô ra như răng thú nhọn và sắc trên các triền núi, chúng tôi mới thấu hiểu sự nhọc nhằn của bà con.

Có lẽ bởi vậy mà na Chi Lăng ngọt và thơm đặc biệt vì ngoài yếu tố về thổ nhưỡng, ở đó còn đong chứa bao giọt mồ hôi tâm sức của nhiều thế hệ nông dân Chi Lăng đã biến núi đá khô cằn thành đất màu dinh dưỡng.

Ngày này vào mùa thu hoạch, na được bà con hái từ trên những triền núi đá vôi nhe nhở, gom thành từng sọt lớn và dùng tời ròng rọc để đưa na xuống chân núi.

Trước đây, điện sinh hoạt còn khó khăn bà con phải dùng tời kéo tay. Nhưng giờ việc kéo điện lên núi canh tác đã phổ biến, nhờ tời máy mà công việc chăm sóc và thu hoạch na đã giảm đi vất vả.

Những trái na thơm mọng theo hệ thống ròng rọc mà xuống núi, lên những chuyến xe đi khắp mọi miền Tổ quốc, gửi gắm vị ngọt thanh, ấm áp tình người xứ Lạng.

Na Chi Lăng có hương vị và đặc điểm khác biệt so với những giống na ở vùng khác.

Quả na Chi Lăng có vỏ mỏng mềm, mắt nở và phẳng, kẽ mắt trắng hồng, cùi dày, thịt trắng lại ít hạt. Loại na này có ưu điểm có vị ngọt thanh, thơm đặc trưng, để được lâu, không dễ nát, dễ bóc vỏ, khi ăn có cảm giác các múi cũng dai hơn.

Hiện mới vào vụ thu hoạch na gần nửa tháng nay, nhưng hằng ngày không khí tại các chợ nông sản của huyện Chi Lăng luôn tấp nập người mua, kẻ bán từ sáng đến trưa.

Những ngày này, bà con nông dân trên địa bàn huyện đã bắt đầu thu hoạch na. Hiện giá na đầu vụ được các thương nhân thu mua với giá từ 35-50 nghìn đồng/kg tùy loại.

Đặc biệt, giá bán lẻ na dai Chi Lăng loại quả mẫu mã đẹp đầu vụ có giá từ 55 – 60 nghìn đồng/kg, tăng 10-15 nghìn đồng/kg so với thời điểm cùng niên vụ năm 2022.

Tay thoăn thoắt xếp từng quả na vừa hái vào thùng xốp cho kịp chuyến xe ngày trưa nắng, anh Trịnh Quốc Huy, chủ kinh doanh hoa quả ở quận Hà Đông, Hà Nội hồ hởi chia sẻ, anh đã kinh doanh mặt hàng na Chi Lăng gần 20 năm nay vì sức hút thị trường với loại quả này luôn rất lớn.

Theo anh Huy, na Chi Lăng được lựa chọn vì chất lượng quả ngon ngọt tự nhiên, được bảo đảm chất lượng an toàn thực phẩm, mã quả bền, luôn tươi, to đẹp hơn sản phẩm cùng loại ở nhiều vùng khác.

Với khí hậu đặc trưng của vùng đất xứ Lạng kết hợp vùng núi đá vôi Cai Kinh giàu khoáng chất, cây na sinh trưởng, phát triển tốt, có hương vị thơm ngon đặc trưng.

Hiện nay, trên 2200ha diện tích trồng na của toàn huyện Chi Lăng đều được đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Từ những năm 2013, huyện Chi Lăng áp dụng quy trình sản xuất na đạt tiêu chuẩn VietGAP; và đến năm 2017 áp dụng theo bộ tiêu chuẩn quốc gia TCVN 11892-1:2017.

Việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật cũng khiến bà con nông dân bớt vất vả hơn trong cả khâu chăm sóc và tiêu thụ na, nhờ đó mà quả na Chi Lăng được cải thiện trọng lượng, chất lượng, không còn nhiều na nhỏ trên cây, thay vì thu 2 - 3 gánh na nhỏ như trước đây, hiện tại nông dân chỉ cần thu về một gánh na to được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP.

Rạng rỡ nụ cười vì được mùa, ông Mã Vă Lét, chủ vườn na mẫu thôn Quán Thanh, xã Chi Lăng cho biết: Na là giống quả sợ nắng ưa ẩm; nhờ áp dụng công nghệ tưới tiêu bằng phần mềm hiện đại, gia đình ông đã chủ động chăm sóc cho cây cũng như luôn bảo đảm độ ẩm cho đất mà không lo mưa nắng như trước đây.

"Vụ năm nay vườn nhà tôi chắc chắn thu hoạch được nhiều hơn năm ngoái. Nhất là từ khi áp dụng sáng kiến trồng na trái vụ, sản lượng thu hoạch của chúng tôi tăng gần gấp đôi, doanh thu đạt tới gần 400 triệu mỗi năm" - ông cho biết.

Anh Lăng Văn Thức, Bí thư Đoàn thanh niên xã Chi Lăng thông tin thêm : Đối với việc chăm sóc cây na, ruồi vàng là loại côn trùng có hại gây sâu bệnh và làm hỏng trái.

Cùng với phòng Nông nghiệp, lực lượng Đoàn thanh niên địa phương đã luôn tích cực tổ chức các lớp tập huấn, phổ biến kiến thức mới trong chăm sóc cây trồng, chống ruồi vàng có hại, cũng như hướng dẫn bà con nông dân áp dụng các công nghệ hiện đại giảm canh tác vất vả, tăng năng suất cũng như chất lượng cho na Chi Lăng.  

Ngoài ra, Đoàn thanh niên còn là đơn vị chủ lực trong việc hỗ trợ giúp tiêu thụ sản phẩm na nhờ nắm bắt kênh buôn bán quảng bá sản phảm thông qua mạng xã hội như Zalo, Facebook hay các sàn thương mại điện tử Vò sò (voso.vn), postmart.vn. Với việc mở rộng diện tích trồng na mang lại sản lượng lớn hơn trước, Hợp tác xã Thanh Niên của Huyện Đoàn Chi Lăng sẽ thành lập thêm các kênh bán hàng trực tuyến trên Tiktok để tiếp cận được sâu rộng hơn với khách hàng.