Để Việt Nam là nước đi đầu về tiết kiệm năng lượng

Tiết kiệm năng lượng đôi khi chỉ cần một cải tiến nhỏ trong kỹ thuật, song có khi lại cần cả sự đầu tư “khủng” và dài hạn về công nghệ, máy móc. Nhưng trên tất cả, tiết kiệm năng lượng cần đến sự thay đổi trong ý thức của người sử dụng, cả trong các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, nông nghiệp hay điện sinh hoạt. Dù đã có những mô hình tốt để nhân rộng, những dự án tốt để vay tiền triển khai, tiết kiệm năng lượng ở Việt Nam vẫn đang cần một cú hích trước yêu cầu phát triển xanh.

Chuyện tiết kiệm năng lượng ở vựa tôm miền Tây

Đến ấp Nhà Thờ, xã Trung Bình, huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng hỏi nhà anh Huỳnh Khánh Lượng ai cũng biết. Có tiếng là ông chủ mát tay, các vựa tôm đều thắng lớn nhiều năm qua, anh Lượng luôn là người tiên phong mạnh dạn ứng dụng những kỹ thuật tiên tiến nhất vào nuôi tôm. Anh Lượng kể, việc nuôi tôm gặp nhiều thách thức trong sự đầu tư về vật chất và trang bị kỹ thuật nuôi khá hoàn thiện. Quá trình nuôi có sử dụng quạt nước để tạo oxy, là khâu chủ yếu sử dụng điện trong nuôi tôm. Thế nhưng những năm trước, điện rất phập phù, chi phí tiền điện cũng cao vì chưa tìm ra giải pháp tiết kiệm được năng lượng điện vào nuôi tôm công nghiệp.

Năm 2017, anh cùng các chủ vựa tôm đã có một bước đột phá trong tiết kiệm năng lượng bằng việc tham gia đề án của Tổng công ty Điện lực miền Nam chuyển đổi mô hình con lăn trong quạt nước, sử dụng điện khoa học, tiết kiệm và an toàn hơn. Quan trọng nhất, nhờ việc mỗi người tiết kiệm điện, bức tranh cung cấp điện tại một số địa bàn Sóc Trăng không bị quá tải, góp phần giảm áp lực về cung cấp điện, giảm chi phí đầu vào cho các hộ dân nuôi tôm, nâng cao sức cạnh tranh sản phẩm.

Trường hợp của anh Lượng cũng như anh Nguyễn Văn Khởi hay 26 hộ dân tại hợp tác xã Hòa Nghĩa, thị xã Vĩnh Châu đều đã mạnh dạn vứt bỏ hết dàn công nghệ quạt nước kiểu truyền thống (sử dụng ma sát trượt) để chuyển sang đầu tư mô hình mới là “Thay thế gối đỡ trục dàn quạt chữ U bằng con lăn trục quay” và “Đồng trục hóa mô-tơ với trục dẫn dàn quạt, kết hợp sử dụng con lăn đỡ trục quay thay thế con lăn gối đỡ chữ U” do Tập đoàn Điện lực Việt Nam hỗ trợ.

Những ngày đầu tiên mang mô hình về hỗ trợ bà con Sóc Trăng, nhiều người bán tín, bán nghi, thắc mắc câu chuyện “ngược đời” vì sao đơn vị bán điện lại quay sang hỗ trợ cho người dân sử dụng điện một cách tiết kiệm nhất. Tuy nhiên, đại diện Công ty Điện lực Sóc Trăng lý giải, với khoảng 60% hộ trong tổng số hộ nuôi tôm hiện đang sử dụng công nghệ quạt nước kiểu truyền thống gây tổn thất điện năng và hao phí điện lớn. Muốn phát triển, cần phải thay đổi mô hình, ban đầu làm mô hình thí điểm. Để quảng bá rộng rãi mô hình tiết kiệm điện trong nuôi tôm đến người dân mang tính trực quan sinh động và thực tế, Công ty Điện lực Sóc Trăng đã triển khai điểm trình diễn mô hình trong nuôi tôm tại phường Khánh Hòa, thị xã Vĩnh Châu; giới thiệu đến các hộ nuôi tôm 2 giải pháp này.

Chị Nguyễn Thị Lệ Khanh, Phó phòng Viễn thông – Công nghệ Thông tin, Công ty Điện lực Sóc Trăng đồng hành với hàng trăm hộ dân suốt 2 năm triển khai đề án kể lại, tháng 12/2016, đề án bắt đầu triển khai và thí điểm tại 161 hộ dân nuôi tôm ở thị xã Vĩnh Châu, huyện Trần Đề, Cù Lao Dung và huyện Mỹ Xuyên (tỉnh Sóc Trăng). Ban đầu người dân chưa mạnh dạn chuyển đổi vì chưa nhìn thấy hiệu quả khả thi của việc tiết kiệm. “Tại sao phải phá bỏ dàn công nghệ quạt nước cũ, tại sao phải bỏ ra khoản tiền đầu tư mới mà không biết có tiết kiệm điện thật sự hay không?”, nhiều người dân tâm tư. Chưa kể tới là các chủ tôm không cảm thấy chi phí điện cho nuôi đầm tôm quá cao so với chi phí sản xuất. Nhưng ngành điện đã tìm cách vừa hỗ trợ tiền, kỹ thuật, vừa triển khai mô hình thí điểm điển hình để bà con thay đổi tư duy, thay đổi thiết bị hỗ trợ nuôi tôm, giảm chi phí điện xuống thấp.

Hiệu quả được trả lại bằng những con số mà bà con nông dân vô cùng khấp khởi. Nhờ mô hình mới, ghi nhận tại các hộ nuôi tôm tại ấp Cảng Buối, xã Hòa Đông, thị xã Vĩnh Châu thuộc Chương trình thí điểm cho thấy, trước khi áp dụng giải pháp tiết kiệm điện hộ này phải trả chi phí điện hơn 84 triệu đồng/vụ, sau khi được ngành điện hỗ trợ (vật tư và nhân công) để thực hiện giải pháp tiết kiệm điện, chi phí tiền điện đã giảm được gần 11 triệu đồng trong vụ tôm, chiếm 13,1% so với chi phí điện và chiếm tỷ trọng 0,98% so với tổng chi phí sản xuất trong vụ nuôi tôm.

Sau một năm thí điểm áp dụng mô hình tiết kiệm điện tại các vùng nuôi tôm trọng điểm tại tỉnh Sóc Trăng, EVN đã thực hiện hỗ trợ được 833 hộ (161 hộ trong giai đoạn 1 và 672 hộ cho giai đoạn 2) với tổng diện tích được hỗ trợ là 543,67 ha và số gối đỡ lăn hỗ trợ là 26.378 cái.

Việc thay thế gối đỡ trục dàn quạt (tạo khí ô-xy) chữ U bằng con lăn trục quay đã giúp các hộ nuôi tôm tiết kiệm được 15,2% điện năng tiêu thụ. Khi lắp đặt trục quay của động cơ đồng trục với trục quay của dàn quạt kết hợp sử dụng con lăn để thay thế dàn quạt không đồng trục, sử dụng gối đỡ chữ U tiết kiệm điện được 38,7%.

“Với kết quả nêu trên, các hộ nuôi tôm sẽ tiết kiệm được 572.004 kWh/năm khi sử dụng giải pháp 1 (mức tiết kiệm là 15,2%),tương ứng với số tiền tiết kiệm hơn 951 triệu đồng/năm và 1.456.351 kWh/năm nếu áp dụng giải pháp 2 (mức tiết kiệm là 38,7%), tương ứng số tiền tiết kiệm gần 2,5 tỷ đồng/năm”, chị Khanh cho hay.

Giải pháp đặt ra là gì, theo ông Nguyên, muốn nhân rộng mô hình rất cần có sự vào cuộc của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Hội nông dân tại các tỉnh, thông qua kênh nào đó hỗ trợ người dân. Đặc biệt, Chính phủ và UBND tỉnh, thành phố cần có giải pháp tổng thể, trong đó cần dành ngân sách nhà nước hoặc có mô hình hỗ trợ cho bà con chưa đủ vốn đầu tư vay với lãi suất ưu đãi. Một giải pháp nữa cũng khả thi cao là việc xã hội hóa, có sự vào cuộc của doanh nghiệp tư nhân đầu tư vốn và họ sẽ thu lại khoản tiền đầu tư sau này theo mô hình Công ty dịch vụ năng lượng - ESCO.

“Nếu triển khai được mô hình này tại vựa tôm ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long có diện tích hơn 630 nghìn ha sẽ có giá trị lớn trong tiết kiệm đầu tư cho người dân và tiết kiệm năng lượng điện. Chúng ta chỉ cần 1 trong 3 giải pháp được triển khai đã mang lại lợi ích cực kỳ to lớn cho nuôi tôm công nghiệp, giảm áp lực cho chúng tôi cấp điện cho khu vực này”, ông Trần Viết Nguyên cho hay.

Các doanh nghiệp cần một cú hích để tiết kiệm năng lượng

Giải pháp cải tiến dàn quạt oxy để tiết kiệm trong nuôi tôm là một trong những mô hình triển khai rất thành công của Tập đoàn Điện lực Việt Nam trong việc hỗ trợ bà con tiết kiệm được chi phí đầu vào và tạo lưới điện an toàn, ổn định, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng. Thế nhưng, để nhân rộng, bà con cần thêm một cú hích sự hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước. Đây là bài toán mà ngành công nghiệp Việt Nam cũng đang loay hoay đi tìm lời giải.

Thực tế, trong những thập kỷ qua, nhu cầu về năng lượng trong khối công nghiệp ngày càng cao. Đặc biệt, nhu cầu sử dụng điện trong lĩnh vực này tăng trung bình 13%/năm trong giai đoạn 2001-2010, và 10,5%/năm trong giai đoạn 2011-2019.Việt Nam đã chuyển từ nước xuất siêu về năng lượng sang nhập siêu từ năm 2015. Điều này đặt ra áp lực rất lớn cho việc phát triển nguồn cung năng lượng, đồng thời ảnh hưởng không nhỏ tới sự phát triển ổn định của các ngành kinh tế nói chung, trong đó có ngành công nghiệp.

Theo các chuyên gia, hiện nay phần lớn các doanh nghiệp chưa nhận thức được lợi ích của đổi mới công nghệ để tiết kiệm năng lượng so với việc phải bỏ ra một khoản vốn đầu tư ban đầu cho tiết kiệm năng lượng mà nguyên nhân chính được cho là sự thiếu vốn chuyển đổi công nghệ. Các giải pháp dù đồng bộ hay một phần cũng quá sức với tiềm lực tài chính của phần lớn các doanh nghiệp trong nước.

Theo ông Trịnh Quốc Vũ, để giảm cường độ sử dụng năng lượng, để giải quyết bài toán phát triển công nghiệp bền vững chính là các doanh nghiệp phải tiết kiệm năng lượng. Thời gian qua, Bộ Công thương đã tích cực triển khai nhiều chương trình thúc đẩy sử dụng năng lượng hiệu quả trong lĩnh vực công nghiệp. Trong đó, mô hình hỗ trợ vốn thực hiện dự án tiết kiệm năng lượng thông qua các tổ chức tài chính được nhiều doanh nghiệp quan tâm.

Chương trình cho vay đầu tư tiết kiệm năng lượng, một hợp phần của dự án “Tiết kiệm năng lượng trong ngành công nghiệp Việt Nam” do Bộ Công thương phối hợp cùng World Bank (WB), được triển khai với tổng nguồn vốn 156 triệu USD. Trong đó, đặc biệt có sự tham gia đóng góp từ các doanh nghiệp công nghiệp với số vốn là 31 triệu USD.

Theo ông Vũ, với việc hỗ trợ bằng khoản vay ưu đãi, các doanh nghiệp có nhiều cơ hội hơn để nâng cao năng lực tài chính, sẵn sàng cho việc chuyển đổi các công nghệ tiết kiệm năng lượng hiện đại. Điều này vừa giúp tiết giảm chi phí sản xuất, tăng hiệu quả kinh tế và sức cạnh tranh, vừa đóng góp đáng kể cho các mục tiêu giảm phát thải chung của cả nền kinh tế.

Ông Trịnh Quốc Vũ cho biết, dự án tài trợ khoản vay mới triển khai từ năm 2018 đến nay có rất nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp trong lĩnh vực tiêu thụ năng lượng trọng điểm như lĩnh vực sản xuất mía đường, xi măng, giấy, phân bón… đã mạnh dạn vay vốn để đầu tư cho chuyển đổi công nghệ tiết kiệm năng lượng.

Là một trong những doanh nghiệp đầu ngành trong lĩnh vực sản xuất mía đường, Công ty Thành Thành Công - Biên Hòa luôn đặt mục tiêu tiết kiệm năng lượng lên hàng đầu, đặc biệt trong bối cảnh thế giới đang thừa đường cần phải có sự cạnh tranh về giá. Việc tiết kiệm năng lượng để giảm giá thành sản phẩm là vấn đề sống còn. Kể từ năm 2018 khi trở thành đơn vị đầu tiên tham gia dự án VEEIE, công ty đã nhận được 2,6 triệu USD từ dự án để nâng cấp trung tâm nhiệt điện thông qua việc nâng cấp bộ hâm nước và hệ thống xé bã mía. Nhờ đó, công ty đã tiết kiệm được nhiều năng lượng đầu tư cho sản xuất.

Công nghiệp xi măng là một trong những ngành công nghiệp tiêu thụ than và điện lớn nhất, nhiệt lượng dư thừa khí thải trong khâu sản xuất được sử dụng một phần cho khâu nghiền sấy nguyên liệu và than, nhưng lượng nhiệt dư theo khí thải phát tán ra môi trường chưa được khai thác triệt để. Điều đó dẫn tới tiêu hao điện năng cho một đơn vị sản phẩm xi măng ở Việt Nam còn lớn.

Với ngành xi măng, công nghệ thu hồi nhiệt khí thải để phát điện có hiệu quả rất cao giảm phát thải bụi, nhiệt lượng ra môi trường và cung cấp đến 30% điện năng sử dụng trong các nhà máy xi măng.

Hiện nay, Việt Nam mới chỉ có một số nhà máy lắp công nghệ này trong đó có Công ty cổ phần Vissai Ninh Bình. Với mục tiêu tiết kiệm tối đa nguyên liệu, năng lượng cho sản xuất, hạn chế tối đa phát thải khí gây ô nhiễm môi trường, hướng đến giảm giá thành sản phẩm tăng sức cạnh tranh, Công ty cổ phần Vissai Ninh Bình đã tham gia dự án vay vốn để đầu tư đồng bộ hệ thống thiết bị tận dụng nhiệt khí thải nhà máy phục vụ phát điện. Trên cơ sở sử dụng nhiệt khí thải của hai dây chuyền sản xuất xi măng công suất 2.500 tấn clinker/ngày và 6.000 tấn clinker/ngày. Qua quá trình nung luyện và làm nguội clinker, khí thải thoát ra có nhiệt độ cao mang theo lượng nhiệt dư lớn sử dụng làm nguồn nhiệt chính cung cấp cho tổ máy tận dụng nhiệt khí thải, tham gia cung cấp điện trực tiếp cho dây chuyền sản xuất xi măng của nhà máy.

Theo ông Đỗ Đức Thắng, Giám đốc sản xuất Công ty Cổ phần xi măng Vissai Ninh Bình, từ năm 2018 khi đầu tư hai hệ thống tận dụng nhiệt dư khí thải để phát điện với tổng dây chuyền 10 MW, bảo đảm cả về kỹ thuật và kinh tế. Về kỹ thuật, việc phát thải ra nhiệt và bụi giảm được tuyệt đối. Về kinh tế, công ty giảm 1/3 giá thành điện trên sản phẩm. Hằng tháng, việc tiết kiệm năng lượng giúp công ty giảm được 10 tỷ tiền điện.

Lợi ích kinh tế đã rõ ràng, việc đầu tư hệ thống để tiết kiệm năng lượng còn giúp các doanh nghiệp sản xuất hướng tới giảm phát thải khí ra môi trường. Việc được vay vốn ưu đãi là cú hích lớn với các doanh nghiệp để mạnh dạn thay đổi.

Tổ chức thực hiện: PHẠM TRƯỜNG SƠN
Thực hiện: THẢO LÊ, THIÊN LAM, MINH DUY
Ảnh và đồ họa: Minh Duy, TTCsugar, Ximang, Reply.