Độc đáo nghệ thuật cồng chiêng của
dân tộc Cor

Di sản cồng chiêng của dân tộc Cor tuy không đồ sộ nhưng vẫn có sự đa dạng, độc đáo riêng. Trong đó đấu chiêng là bộ môn nghệ thuật có giá trị đặc sắc nổi bật. Người Cor còn dựa vào hai bài chiêng chào khách, tiễn khách có tiết tấu rộn ràng vui tươi dùng trong lễ hội ăn trâu để phát triển thành bài đấu chiêng có tiết tấu dồn dập, sôi động, hùng tráng cùng với sự ngẫu hứng cao độ của người chơi vừa mang tính giải trí, sáng tạo cao vừa có khả năng gắn kết cộng đồng.

Theo các tài liệu nghiên cứu, nhạc cụ dùng trong lễ hội của đồng bào Cor thường là hai chiêng và một trống. Trong đó, chiêng lớn tiếng Cor gọi là Pô (chiêng đực); chiêng nhỏ hơn bỏ lọt lòng chiếc lớn, gọi là Pi (chiêng cái) và chiếc trống gọi là Agor.

Đấu chiêng chỉ dành cho những người đàn ông khỏe mạnh, dẻo dai và đánh chiêng giỏi. Mỗi trận đấu chiêng gồm 3 người, trong đó có hai người thách đấu chính sẽ dùng chiêng, trọng tài của trận đấu là người dùng trống. Người diễn tấu có thể ngồi, đứng, di chuyển thoải mái… Trong mỗi trận đấu chiêng, người vỗ trống không chỉ có vai trò là trọng tài mà còn là chủ công dẫn dắt trận đấu chiêng qua nhịp của trống.

Cuộc đấu chiêng được mở đầu bằng âm thanh của tiếng trống dẫn nhịp của trọng tài, liền sau đó người đánh chiêng trước (gọi là tok) luôn phải đánh chiêng theo nhịp trống, người đánh sau (gọi là tuk) cũng phải luôn đánh đáp trả với người đánh trước nhưng vẫn theo nhịp trống.

Theo đó, thường chiêng chồng xướng trước, chiêng vợ họa sau. Chiêng vợ họa đồng thời lại xướng cho chiêng chồng họa, khi nhanh khi chậm. Khi đánh chiêng chồng, người đánh dùng dùi tre có dập trên đầu dùi và không bịt âm nên âm vang ngân tự nhiên. Khi đánh chiêng vợ, người đánh dùng kỹ thuật bịt âm bằng tay mềm và kỹ thuật bịt âm ngắt tiếng, có âm sắc tương ứng với chiêng chồng. Người Cor gọi nghệ thuật đấu chiêng này là môn đấu chiêng đối đáp hoặc đấu chiêng đôi. Dù tên gọi khác nhau, nhưng tựu chung lại là một môn nghệ thuật với cách biểu diễn chiêng, đã được người Cor từ xưa sáng tạo ra mang đậm nét dấu ấn tộc người.

Hai người tham gia đấu chiêng đánh các bài chiêng như: chiêng chào khách; chiêng tiễn khách, chiêng hội và chiêng cúng thần linh để đối đáp/hay chiêng đôi liên tục với nhau. Hai bên đứng đối diện nhau, tay đeo nâng chiêng, tay cầm dùi gõ, di chuyển theo nhịp chiêng, khi tiến, khi lùi, khi lắc mông, khi ngéo chân vào nhau.

Theo truyền thống, đấu chiêng thường dùng nhịp chiêng nhanh, mạnh và dứt khoát. Âm điệu trong các cuộc đấu chiêng vang lên rất lớn để khiêu khích, thách đố đối phương cùng so tài cao thấp. Từ sự hòa quyện của chiêng vợ, chiêng chồng và trống, với sự phô diễn của hình thể của người thi đấu, mà người thưởng thức cảm thấy phấn hứng cao độ bởi sự tác động của thính giác và thị giác tràn đầy.

Trong mỗi trận đấu chiêng, người vỗ trống không chỉ có vai trò là trọng tài mà còn là người dẫn dắt trận đấu chiêng qua nhịp của trống nhằm giúp người xem hiểu được tiếng chiêng bên nào hay hơn. Người diễn thể hiện tinh thần thượng võ vừa mang dáng dấp của nghệ sĩ, làm cho người xem thán phục, cổ vũ để họ trổ tài diễn xuất hết mình. Bởi vì, lối đánh chiêng như đấu võ, thể hiện sức mạnh, sự dẻo dai, nhanh trí của người tham gia thi đấu. Với tiết mục đấu chiêng đối đáp/chiêng đôi, thì âm sắc nhạc điệu càng thêm độc đáo. Người diễn xướng vừa chơi nhạc cụ giỏi vừa có sức khỏe tốt để diễn tả những động tác mạnh mẽ giống như võ sĩ.

Đây có thể xem là một môn nghệ thuật được tổ tiên người Cor gìn giữ từ bao đời. Trận đấu diễn ra sôi động, hấp dẫn cho đến khi người đánh trước hoặc người đánh sau bị lỗi không theo nhịp của trống hoặc người đánh thua sút về giai điệu thì thua.