Người Việt trẻ đam mê sáng tạo,
làm chủ công nghệ

Không cần khẩu hiệu rầm rộ, nhiều bạn trẻ Việt Nam ngày nay tiếp nối và phát huy tinh thần Cách mạng Tháng Tám thể hiện qua những dòng mã lệnh, công nghệ tái chế chất thải, pin làm từ cát và các sản phẩm phục vụ người Việt, dựa trên ngôn ngữ, văn hóa và nhu cầu thực tế của chính họ. Họ hiểu độc lập theo cách rộng hơn: làm chủ công nghệ, làm chủ tương lai số và tự chủ trong hành trình phát triển...

ELCOM ITS - “Hệ thần kinh” giao thông thông minh do người Việt làm chủ

Tại tầng làm việc của Trung tâm R&D của Công ty cổ phần Công nghệ - Viễn thông ELCOM, không khí yên tĩnh nhưng đầy năng lượng sáng tạo. Gần 70 kỹ sư trẻ, phần lớn sinh năm 1995-1996, tốt nghiệp từ các trường kỹ thuật hàng đầu như Bách Khoa, Quốc gia, Bưu chính Viễn thông, đang ngày ngày vùi mình trong những thuật toán, sơ đồ kiến trúc hệ thống, dòng mã và thiết bị nguyên mẫu.
Kỹ sư Trần Huy Tùng, với 19 năm gắn bó cùng ELCOM gọi đây là vòng tròn sáng tạo của những điều mới mẻ. Anh tâm sự: “Niềm hạnh phúc lớn nhất của tôi là mỗi ngày được chứng kiến các bạn trẻ đầy nhiệt huyết từng bước hoàn thiện, cho ra đời những sản phẩm làm chủ công nghệ lõi”.

Mỗi nhóm kỹ sư tập trung giải quyết các bài toán chuyên sâu: nhóm AI Vision tinh chỉnh thuật toán nhận diện, nhóm dữ liệu lớn phát triển mô hình phân tích hành vi phương tiện...

Từ nền tảng tri thức và không gian sáng tạo ấy, Trung tâm R&D của ELCOM đã phát triển nên những giải pháp thực chiến - vận hành ngoài hiện trường, trong điều kiện hạ tầng giao thông phức tạp và đầy biến động. Một trong những thí dụ tiêu biểu là dự án cao tốc Cam Lâm - Nha Trang, nơi hệ thống ITS và eWIM do ELCOM phát triển đang hoạt động ổn định. Tại dự án này, từ phần mềm phân tích vi phạm, camera, trạm cân tải trọng xe tự động, biển báo điện tử đến hệ thống trung tâm đều được thiết kế và triển khai bởi kỹ sư Việt Nam. Không còn phụ thuộc vào thiết bị hay phần mềm nước ngoài, ELCOM có thể chủ động hiệu chỉnh hệ thống phù hợp với điều kiện thực tế, thậm chí cả văn hóa đi đường của người Việt.

Kỹ sư Vũ Quang Trường, Trưởng phòng sản phẩm của Trung tâm, chỉ tay vào màn hình điều khiển, thuyết minh: “Giữa dòng xe dày đặc trên cao tốc, hệ thống ITS của ELCOM vận hành như một “bộ não số”. Một xe container chuyển làn sai quy định - chỉ vài giây sau, AI phát hiện, ghi hình, nhận diện biển số và gửi cảnh báo. Không cần cảnh sát, không cần trạm chốt - tất cả xử lý tự động, chính xác. Đó là sức mạnh của ba lớp công nghệ lõi: AI (trí tuệ nhân tạo) - nhận diện, phân loại phương tiện, phát hiện hành vi bất thường theo thời gian thực; IoT (Internet vạn vật) - kết nối camera, trạm cân, tủ điện, pin mặt trời... thành mạng lưới thiết bị phản ứng liên tục; Big Data - lưu trữ, phân tích và trích xuất dữ liệu phục vụ điều hành và hậu kiểm”.

Hệ sinh thái ITS của ELCOM còn bao gồm: trung tâm điều hành thông minh, hệ thống thu phí không dừng ETC Free-Flow, iTMON xử lý vi phạm tự động và eWIM cân tải trọng xe tự động. Tất cả được tích hợp liền mạch trong một kiến trúc mở, vận hành thống nhất - điều mà nhiều hệ thống ngoại nhập triển khai tại Việt Nam còn chưa làm được”.

Chính những công nghệ lõi do ELCOM làm chủ đã được vinh danh tại Giải thưởng Sản phẩm số Make in Vietnam - Giải thưởng quốc gia uy tín tôn vinh các sản phẩm do người Việt thiết kế và phát triển. Năm 2023, eWIM - hệ thống kiểm soát tải trọng xe tự động - đoạt cúp Bạc ở hạng mục Sản phẩm Chính phủ số xuất sắc - đây là thứ hạng cao nhất ở hạng mục này do không có cúp Vàng được trao. Năm 2024, ELCOM ITS xuất sắc giành cúp Vàng hạng mục Giao thông vận tải, bưu chính và logistics, trở thành một trong những giải pháp được đánh giá cao nhất về hiệu quả thực tiễn và mức độ làm chủ công nghệ.

Những giải thưởng này không chỉ là sự ghi nhận mà còn là bằng chứng cho thấy Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển những hệ thống công nghệ cao, quy mô lớn, mang tầm vóc quốc gia - bằng chính trí tuệ và nội lực của thế hệ trẻ.
Không chỉ tập trung cho thị trường trong nước, ELCOM đang mở rộng xuất khẩu công nghệ lõi sang các thị trường quốc tế, đặc biệt tại châu Âu và Đông Nam Á. Một số giải pháp phần mềm giám sát và phân tích đã được ký kết với đối tác nước ngoài, cho thấy năng lực cạnh tranh toàn cầu của sản phẩm Make in Vietnam.

Mới đây, trong diễn đàn “Tầm nhìn & Chiến lược trong kỷ nguyên công nghệ”, ông Phạm Minh Thắng - Tổng Giám đốc ELCOM khẳng định, công ty đang tập trung vào nghiên cứu, làm chủ công nghệ theo xu hướng phát triển trên thế giới, tự phát triển và dẫn đầu thị trường nhiều sản phẩm thông minh, giải quyết các bài toán thực tế ở Việt Nam, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. ELCOM đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển, hình thành hệ sinh thái “Make by ELCOM” và những sản phẩm này đang đóng vai trò quan trọng trong hệ thống điều hành của các ngành trọng yếu như giao thông thông minh, an ninh quốc phòng, viễn thông và chuyển đổi số.

AI Hay: Khi trí tuệ nhân tạo nói tiếng mẹ đẻ

Trong một căn phòng nhỏ ở Hà Nội, Nguyễn Hoàng Hiệp, cùng với Trần Quang Đức, TS Nguyễn Thọ Chương ngồi viết từng dòng mã để AI trả lời câu hỏi bằng tiếng Việt để một đứa trẻ vùng quê có thể hỏi bài tập, một người cha có thể tìm hiểu về bảo hiểm y tế, và một cán bộ xã không cần Google dịch khi tra văn bản pháp luật.

Nguyễn Hoàng Hiệp, đồng sáng lập AI Hay chia sẻ: “Tôi muốn xây AI không phải cho thế giới, mà cho 100 triệu người Việt Nam. Đầu năm 2024, công nghệ AI tạo sinh nở rộ toàn cầu. Trong lúc các doanh nghiệp Việt đổ xô tích hợp ChatGPT vào sản phẩm, chúng tôi quyết định đi ngược lại: tự xây một nền tảng riêng. Chúng tôi thấy người Việt dùng AI bằng tiếng Anh, hoặc nếu có tiếng Việt thì dịch ngược, nhiều khi vô nghĩa. Trong khi tiếng Việt là một ngôn ngữ phức tạp, có thanh điệu, có ngữ cảnh, có hàm ý văn hóa. Nếu không dạy AI hiểu được điều đó, thì nó sẽ mãi là máy trả lời chứ không phải người bạn đồng hành”.
Và thế là AI Hay ra đời - một nền tảng hỏi đáp AI được đào tạo riêng cho tiếng Việt, được thiết kế không chỉ để đưa ra câu trả lời, mà còn để người Việt cùng học, chia sẻ và tạo ra tri thức.

Tháng 5/2024, khi AI Hay vừa chính thức ra mắt, nhóm sáng lập không chạy quảng cáo rầm rộ. Họ chỉ đưa ứng dụng lên chợ App Store và Google Play và dành phần lớn thời gian trả lời... chính người dùng. Chỉ sau ba tháng, AI Hay đã đạt hơn 15 triệu lượt tải, xử lý hơn 100 triệu câu hỏi mỗi tháng - phần lớn là các truy vấn phổ biến: cách đăng ký bảo hiểm y tế, lịch thi vào 10, cách viết đơn xin nghỉ việc, cách phân biệt thì quá khứ đơn và quá khứ hoàn thành. Trong đó có hàng trăm nghìn câu hỏi liên quan đến pháp luật, giáo dục, y tế, tuyển sinh... Những thứ ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người Việt, nhưng người ta tra Google không ra câu rõ ràng, hoặc đọc không hiểu vì ngôn ngữ quá học thuật.

AI Hay xử lý vấn đề ấy bằng một giao diện hỏi-đáp gần như mạng xã hội: người dùng đặt câu hỏi, AI trả lời, cộng đồng góp ý, gắn thêm trích dẫn, đánh giá độ tin cậy. Tất cả đều bằng tiếng Việt, với độ tinh chỉnh ngôn ngữ cao - chính nhóm phát triển phải dạy AI hiểu từ “cục súc”, “nghiệp quật”, hay cả “xù kèo”.
Hiệp cười: “Không dễ dạy đâu. AI không biết rằng ở Việt Nam, khi người ta hỏi “nghỉ học có cần đơn không?”, thì ngữ cảnh có thể là học sinh trốn tiết. Chúng tôi phải thêm dữ liệu, thêm ngữ cảnh, dạy máy học như cách thầy cô từng dạy mình. Chúng tôi không cạnh tranh với OpenAI. Mục tiêu của AI Hay là phụng sự cộng đồng Việt, bằng dữ liệu, cách hỏi, ngôn ngữ, hành vi rất Việt Nam”.
Từng câu trả lời của AI Hay đều có dẫn nguồn, thường là từ các văn bản pháp lý, cổng thông tin Chính phủ, hoặc tài liệu sư phạm. Người dùng có thể phản biện, sửa lại, đề xuất cách diễn đạt dễ hiểu hơn. Những đóng góp ấy được học ngược để AI cải thiện - không chỉ “trả lời đúng”, mà còn trả lời phù hợp với người Việt đại chúng.

Hiện nay, AI Hay đã huy động được hơn 18 triệu USD, trong đó có 10 triệu từ vòng Series A do Argor Capital dẫn đầu. Họ là 1 trong 3 startup Đông Nam Á được chọn vào chương trình AI tạo sinh toàn cầu của Amazon. Nhưng nhóm sáng lập không hứng thú mở rộng quốc tế. Họ muốn đào sâu thị trường trong nước, tích hợp vào giáo dục, hành chính công, giải trí phổ thông - bất cứ nơi nào người Việt cần được hỏi, được hiểu, được giải đáp. Với nhóm sáng lập AI Hay, đó mới chính là một kiểu độc lập đáng giá trong thời đại số.

Không chỉ AI Hay, những dự án công nghệ sau cũng đang chứng minh người trẻ Việt không chọn con đường làm thuê số, mà dấn thân vào các lĩnh vực then chốt để chủ động giải bài toán trong nước - bằng giải pháp nội sinh.

Nhiều bạn trẻ Việt đang chọn một con đường làm chủ công nghệ để giải quyết vấn đề của chính người Việt. Trịnh Ella - trở về từ Anh - cùng đồng sự sáng lập Vulcan Augmetics, phát triển tay robot in 3D giá chỉ 23 triệu đồng cho người khuyết tật. Không chỉ là thiết bị phục hồi, sản phẩm của họ còn được thiết kế để người dùng tự lắp ráp, sử dụng trong lao động - mở ra cơ hội tái hòa nhập cho hàng nghìn người.

Ở miền tây, Dương Anh và Lê Thanh không tìm kiếm nguyên liệu cao cấp, mà thu gom bã cà-phê, trấu, vỏ dừa để ép thành pallet sinh học - sản phẩm vừa thay thế gỗ, vừa giữ carbon lại trong lòng đất. Với thương hiệu AirX Carbon, họ đã xuất khẩu được pallet sang các hệ thống kho của Nestlé, Uniqlo.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Nguyễn Đỗ Dũng và Tiến sĩ Hồ Long Phi sáng lập Enfarm, chế tạo cảm biến dinh dưỡng đất chỉ với 600 nghìn đồng - một công cụ phổ cập công nghệ tới cả những người trồng cà-phê ở Đắk Lắk. Trong khi đó, Đỗ Hạnh và nhóm BUYO lại tạo ra nhựa sinh học từ rác hữu cơ - 100% tự phân hủy, không phụ thuộc vào nhựa hóa dầu nhập khẩu.
Nhưng mỗi dòng mã, mỗi sản phẩm họ phát triển đều góp phần lặng lẽ củng cố chủ quyền công nghệ bằng trí tuệ Việt.

Tổ chức thực hiện :
Ban Nhân Dân hằng tháng
Nội dung :
TS Đinh Thắng-Mi Sol-Hồng Hạnh-Đại Đồng-Phùng Nguyên
Trình bày mỹ thuật :
Duy Thanh
Ảnh :
Tư liệu, Thành Đạt, Nguyễn Chung, nguồn internet.