Nông nghiệp thuận tự nhiên

Phóng viên: Mùa đông năm ngoái, nhiều người biết đến quả cam HD với hương vị ngọt thơm rất đặc biệt, hơn nữa còn “ăn được cả vỏ” vì được biết quy trình trồng hoàn toàn tự nhiên không phun thuốc, không sử dụng đạm hoá học. Từ một người “ngoại đạo” trong lĩnh vực nông nghiệp, ông đã bắt đầu sự nghiệp trồng cam như thế nào?

Tiến sĩ Nguyễn Huyền Diệu: Tình cờ thôi, lúc đầu tôi cũng chỉ là nhà đầu tư. Có một số bạn bè rủ lên Hòa Bình trồng cam nên tôi tham gia. Trong đó một người là tiến sĩ nông nghiệp - tác giả của một giống cam. Nhưng trong quá trình thực hiện, thấy cứ “lệch dần” so với suy nghĩ của mình. Ngay từ hôm đầu tiên, tôi hỏi trồng cam như thế nào thì các ông bảo đào lỗ rồi cho các loại phân trộn với 2 kg vôi rồi trồng. Tôi thấy thế có gì đó sai sai, vì đất mỗi nơi mỗi khác. Tôi đành phải đi tìm hiểu, nhưng tìm hiểu rồi mới thấy, hình như người làm nông ở đất nước mình không có ai làm cải tạo đất trước khi canh tác, hoặc rất ít- hoàn toàn thiếu tài liệu và các hướng dẫn, hỗ trợ cơ bản về khoa học từ các viện nghiên cứu, các chuyên gia cho nông dân.

Phóng viên: Vâng, hẳn đó là một quá trình gian nan?

Tiến sĩ Nguyễn Huyền Diệu: Vì tài liệu tiếng Việt hầu như không có, nên tôi tìm đọc tiếng Anh. Mảng tư liệu nước ngoài họ làm rất kỹ. Theo hướng dẫn, chúng tôi tự nghiền đất, mua dụng cụ, hoá chất về để đo độ hiện tại và tiềm tàng rồi từ đó, viết phần mềm tính toán ra lượng vôi vừa để trung hòa độ chua. Mất mấy tuần nghiền đất đá và đo, tính thì ra bản chi tiết từng khu vực trong thung lũng mà chúng tôi định trồng cam. Xét nghiệm xong mới biết có những vùng không dùng cân vôi nào, nhưng có vùng phải dùng lên đến 25kg vôi cho một hố…

Phóng viên: Nghe nói ông còn mang đất sang Mỹ xét nghiệm?

Tiến sĩ Nguyễn Huyền Diệu: Đó là sau này. Ban đầu tôi tự làm hết. Việc chuyển sang Mỹ là bất đắc dĩ do các phòng xét nghiệm trong nước làm chậm, chất lượng thấp mà giá thì cao gấp nhiều lần. Không chỉ xét nghiệm đất, tôi còn xét nghiệm lá cây hàng năm để biết cây cần gì. Theo đúng nông nghiệp công nghệ cao, tôi trộn các loại phân hóa chất hoà tan rồi làm hệ thống phun tưới nhỏ giọt tận gốc, cung cấp dinh dưỡng trực tiếp. Tôi đã tốn không ít tiền để đầu tư theo hướng "công nghệ cao" này. Và dù có được một trang trại hiện đại, điều khiển tưới và bón phân từ xa nhưng kết quả không được như mong chờ. Trồng được một thời gian thì sinh ra sâu bệnh. Như mọi nông dân hiện đại, thuốc sâu được tìm hiểu, nghiên cứu và sử dụng ngay. Tuy nhiên với 30ha cam, sâu bệnh sinh trưởng nhanh, dẹp được góc này lại bùng góc kia, tốn kém vô cùng. Đặc biệt có những loại sâu bệnh không có cách gì diệt được hết như sâu bướm phượng, vẽ bùa, nhện đỏ, loét vi khuẩn. Sau này tôi mới biết, những sâu bệnh này đã miễn dịch với nhiều hoạt chất của thuốc, vì nó quá quen với hóa chất rồi, phun vào không ăn thua gì với nó cả. Bất lực, tôi thử bỏ không dùng hóa chất nữa, tự đọc thêm và mua chế phẩm vi sinh về pha chế phun thử thì mới được. Từ đó, tôi nghiên cứu sâu về vi sinh. Hóa ra vi sinh lại ổn, tự chế tạo, phun thấy diệt được nhện đỏ và các loại sâu bệnh.

Phóng viên: Những loại phân bón và thuốc trừ sâu vi sinh do ông tự chế biến có đủ đáp ứng cho diện tích canh tác lớn không?

Tiến sĩ Nguyễn Huyền Diệu: Thoải mái chứ. Vi sinh là sinh vật sống nên tự mình có thể nuôi cấy, nhân lên được. ban đầu mình mua giống, từ 1/2 kg mình nhân nuôi lên lên ngàn lít, phun thấy hiệu quả với các loại sâu ăn lá, nhện, các loại nấm bệnh. Đặc biệt, vi sinh có giá thành vô cùng rẻ khi sản xuất được.

Phóng viên: Vậy theo ông, làm cho đất đai màu mỡ, cây cỏ cộng sinh mới là bền vững lâu dài?

Tiến sĩ Nguyễn Huyền Diệu: Đúng vậy. Cái này lâu nay nông dân mình không chú trọng. Thực tế sau một thời gian bón phân hóa học, phun thuốc trừ sâu hóa học thì nhiều vùng đất màu mỡ trở nên thoái hóa, và sâu bệnh càng phát triển nặng nề. Nguyên nhân là khi bạn ném hạt đạm hoá học lên mặt đất, nó tan ra và ngấm vào đất thì toàn bộ một vùng trở thành đất chết - không có vi khuẩn/nấm nào sống sót và không có con giun con dế nào chịu được. Trong canh tác cây ngắn ngày, diệt cỏ còn có thể hiểu được. Tuy nhiên, với cây lâu năm, cây công nghiệp người ta cũng diệt cỏ không thương tiếc thì là sai lầm. Người ta nghĩ rằng như vậy mới là tốt, bởi cỏ ăn hết phân của cây.

Với thung lũng Cam HD, tôi để cây cỏ dại mọc um tùm chung quanh gốc cam, cho phép chúng tận dụng năng lượng mặt trời còn dư để biến thành thức ăn cho vô số côn trùng, giun dế, vi khuẩn, nấm, các loại thiên địch để diệt trừ sâu hại. Khi chúng tôi cắt cỏ cũng cắt xen kẽ để không làm mất đi môi trường sống của các loài côn trùng này, chúng thực sự vô cùng quý giá với hệ sinh thái đất đai, mùa màng. Cỏ dại mục nát trở thành thức ăn cho vi sinh trong đất, làm cho đất ngày càng phì nhiêu. Chúng cũng đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc giữ nước lại trong vườn, nhờ đó, việc tưới nước cho cây được giảm thiểu.

Phóng viên: Có lẽ, chưa ai nói với người nông dân điều này?

Tiến sĩ Nguyễn Huyền Diệu: Truyền thông và giáo dục đóng vai trò hết sức quan trọng. Từ nhỏ, con người đã hình thành một ý thức cố hữu là căm thù cỏ, ghét cỏ. Bạn thử kiểm tra lại xem, khi còn học sinh, sách vở cũng ghi làm vườn là nhổ cỏ, làm cỏ, từ vườn tược đồng áng cho đến cái đường đi, không cơn cớ gì cũng phải đi “cuốc cỏ”. Không ai nói rằng, thảm thực vật tự nhiên ấy vô cùng quan trọng. Nó còn liên quan đến việc bảo vệ mặt đất khỏi những trận xói mòn, sạt lở diện rộng. Ngồi trên máy bay nhìn thấy những vùng đất trọc bạc màu đó thật sự đau lòng. Hàng năm mỗi khi có lũ quét mọi người chỉ biết đổ tội cho thiên nhiên mà quên đi rằng thực ra thuốc diệt cỏ trong tay người nông dân thiếu hiểu biết mới là nguyên nhân chính. Tôi đánh giá rất cao thông điệp của Thủ tướng Chính phủ đầu năm trước khi kêu gọi trồng 1 tỷ cây xanh. Tuy nhiên môi trường có thể được bảo vệ nhanh hơn nhiều nếu thảm cỏ được để phát triển tự nhiên. Thật sự tôi muốn nói rằng, nhà nông, xin đừng ghét cỏ. Hãy để cỏ mọi nơi có thể. Bởi, giảm phát thải về 0 như cam kết của Chính phủ tại Hội nghị Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu COP26 vừa rồi phải bắt đầu từ những hành động nhỏ của mỗi người dân như vậy!

Phóng viên: Vâng, xin cảm ơn ông vì những chia sẻ rất thú vị và bổ ích.