PGS, TS NGUYỄN THIỆN NAM

Hành trình đưa tiếng Việt ra thế giới

Đến với tiếng Việt từ những năm 1980, khi Nguyễn Thiện Nam vừa tốt nghiệp chuyên ngành Ngôn ngữ học của Đại học Tổng hợp Hà Nội. Anh đã bắt đầu sự nghiệp của mình bằng những chuyến đi...

Campuchia-đất nước đầu tiên anh đặt chân đến, với biết bao hoài bão của sức trẻ. Những năm tháng ấy, Campuchia đang ngập chìm trong sự đói nghèo và di chứng của nạn diệt chủng Pol Pot. Nguyễn Thiện Nam thuộc những thế hệ giáo viên đầu tiên đặt chân đến Campuchia để giảng dạy tiếng Việt và văn hóa Việt Nam sau khi chế độ Pol Pot sụp đổ. Thời ấy, tài liệu dạy tiếng Việt cho người nước ngoài còn rất thiếu thốn, cũng không có nhiều kinh nghiệm của các thế hệ đi trước cho đối tượng sinh viên là người Campuchia.

Nguyễn Thiện Nam tự mày mò nghiên cứu cách dạy làm sao để người học dễ hiểu, dễ tiếp thu nhất. Điều đặc biệt là người trí thức mới 22 tuổi ngày ấy đã không chỉ dừng lại ở việc gieo chữ. Anh còn nghiên cứu, cho ra đời những cuốn giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước ngoài, viết bằng cả hai thứ tiếng, tiếng Việt và tiếng Khmer. Đó cũng là những giáo trình song ngữ Việt-Khmer dạy tiếng Việt cho người nước ngoài đầu tiên của Việt Nam.

Hoàn thành nhiệm vụ tại Campuchia với hành trang của tuổi 20 là những kỷ niệm đau đáu về xứ sở Angkor. Ít ai biết được trong hành lý trở về của ông có hẳn một thùng gồm hàng nghìn bài kiểm tra, tập làm văn tiếng Việt của sinh viên Campuchia vì ông mường tượng rằng, trong sự nghiệp của mình, chắc sẽ có lúc cần đến chúng.

Sau đó, ông được sang Nhật Bản làm thực tập sinh sau đại học, rồi về nước giảng dạy và cơ duyên mới lại đưa ông trở lại Nhật Bản làm Phó Giáo sư thỉnh giảng. Cộng tác cùng các giáo sư Nhật Bản, Nguyễn Thiện Nam biên soạn sách học tiếng Việt, đồng thời thực hiện chương trình dạy tiếng Việt trên internet qua các video bài giảng bằng hình ảnh.

Mỗi video là một tình huống thực tế thường diễn ra trong cuộc sống hằng ngày của người Việt để học sinh Nhật Bản dễ hình dung và nắm bắt ngôn ngữ, phong tục, văn hóa của người Việt. Sau hàng chục năm, hiện những bài giảng đó vẫn được sử dụng trên trang mạng của Đại học Ngoại ngữ Tokyo: http://www.coelang.tufs.ac.jp/modules/vi/

Cũng những năm tháng ấy, anh được Đài Truyền hình NHK-kênh truyền hình lớn nhất Nhật Bản mời làm nhân vật, giới thiệu về văn hóa Việt Nam trong một chương trình nhiều kỳ phát sóng.

Trên đất nước có sự phát triển vượt bậc về văn hóa, kinh tế-xã hội, được truyền dạy tiếng Việt, lan tỏa văn hóa Việt Nam đến những tâm hồn Nhật Bản đầy lòng tự tôn dân tộc là một niềm vinh dự và thôi thúc anh tiếp tục sáng tạo, nghiên cứu khoa học về Ngôn ngữ.

Ông cùng với một nhóm đồng nghiệp trở thành chuyên gia giúp Chính phủ Việt Nam xây dựng chương trình và huấn luyện cho giáo viên người Việt ở nước ngoài dạy tiếng Việt. Đến nay, ông đã tham gia huấn luyện cho hơn 300 giáo viên người Việt ở nước ngoài trong các khóa học hằng năm. Sau Nhật Bản, Nguyễn Thiện Nam đã đặt chân đến rất nhiều nước trên thế giới để giảng dạy, trao đổi hợp tác và tham dự nhiều hội thảo tầm cỡ về tiếng Việt và văn hóa Việt như: Mỹ, Pháp, Đức, Italy, Bỉ, Thụy Sĩ, Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan, Malaysia… Ở đâu, bằng kiến thức kinh nghiệm ngày càng phong phú của mình, ông cũng nỗ lực quảng bá về tiếng Việt, văn hóa Việt Nam, chia sẻ kinh nghiệm về dạy học tiếng Việt cho người nước ngoài một cách bền bỉ, với tinh thần hợp tác thân thiện và hiệu quả nhất có thể.

Đại sứ Palestine Saadi Salama, từng là sinh viên được Phó Giáo sư Nguyễn Thiện Nam giảng dạy tiếng Việt đầu những năm 1980 chia sẻ: “Tôi là một chàng trai Palestine may mắn khi được đến và học tập tại Việt Nam, tại Khoa Việt Nam học và Tiếng Việt. Tôi tự hào vì có thể nói tiếng Việt như tiếng mẹ đẻ”. Học tiếng Việt muốn sâu phải gắn với hiểu văn hóa Việt Nam, kiên trì không bỏ cuộc khi gặp khó khăn-đó là bí quyết của Đại sứ Saadi Salama.

Chắp cánh cho tiếng Việt bay xa

Khi còn trên cương vị là Trưởng khoa Việt Nam học và Tiếng Việt-Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn-Đại học Quốc gia Hà Nội, PGS, TS Nguyễn Thiện Nam luôn trăn trở, tìm tòi để phát triển và đổi mới phương pháp giảng dạy, hướng đến thu hút ngày càng nhiều du học sinh các nước đến Việt Nam theo học. Từ sự năng động, sáng tạo trên nền tảng của tri thức, Nguyễn Thiện Nam như người thuyền trưởng bền bỉ, đưa con tàu chở văn hóa Việt vươn khơi tới bến bờ nhiều đại dương như hôm nay.

Giờ đây, tiếng Việt đã trở thành một ngoại ngữ được đưa vào giảng dạy trong nhiều trường đại học nổi tiếng thế giới và khu vực như: Mỹ, Pháp, được công nhận là môn thi đại học ở Hàn Quốc, là môn “chuyên ngữ” trong một số trường phổ thông ở Nhật Bản, là ngoại ngữ tự chọn trong trường phổ thông từ lớp 1 đến 12 ở Đài Loan (Trung Quốc)… Đây là niềm vui lớn của những người dành cả một đời cho tiếng Việt như ông. Ông luôn trăn trở làm thế nào để có thể vừa đưa tiếng Việt ra với các nước, nhưng đồng thời cũng phải tạo được những giáo trình chuẩn làm nền tảng để dạy tiếng Việt cho người nước ngoài và dạy cho người Việt ở nước ngoài. Bởi người Việt Nam sinh sống, làm việc trên khắp thế giới, là nguồn lực quan trọng, là hiện thân sống động và có sức hấp dẫn nhất của văn hóa Việt. Họ chính là cầu nối quan trọng gắn kết quê hương, đất nước với bạn bè quốc tế.

Luận án Tiến sĩ “Khảo sát lỗi ngữ pháp tiếng Việt của người nước ngoài và những vấn đề liên quan” của ông bảo vệ đầu năm 2001 đã tạo một dấu mốc trong lĩnh vực giảng dạy tiếng Việt như một ngoại ngữ. Ông đã so sánh 4 hệ thống ngữ pháp Việt-Khmer-Anh-Nhật, dựa vào lý thuyết phân tích lỗi để từ đó, lý giải những nguyên nhân gây ra lỗi tiếng Việt của sinh viên nước ngoài mà ông đặt tên tiếng Việt là lỗi giao thoa (Interlingual Errors-lỗi do người học “mượn” tri thức tiếng mẹ đẻ) và lỗi tự ngữ đích (Intralingual Errors-lỗi do người học “mượn” những tri thức mới từ ngôn ngữ đích để tạo lập những kinh nghiệm mới nhưng không phù hợp nên gây ra lỗi). Thùng hàng chứa đầy những bài thi giấy đã ố màu của hàng nghìn sinh viên Campuchia mà ông lọ mọ mang về khi kết thúc hành trình nghĩa vụ quốc tế đã là những ví dụ sống động cho những khám phá khoa học trong lĩnh vực còn mới mẻ ở Việt Nam.