NHỮNG DẤU ẤN CỦA MỘT CUỘC ĐỜI

ÊRÊMAY PÁCNỐP
Nhà nghiên cứu văn học Liên Xô

Đồng chí Hồ Chí Minh - nhà cách mạng chân chính, nhà báo sâu sắc và nhà thơ trữ tình tinh tế có viết trong Di chúc của Người: “Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân”. Điều đó đã thể hiện rõ trong tập văn chọn lọc của vị lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Việt Nam.

Tập văn gồm những bài thơ, những truyện ngắn, những bài chính luận và những bài phát biểu xung quanh các vấn đề văn học nghệ thuật. Các bài được viết bằng những thứ chữ khác nhau: chữ Việt, chữ Pháp, chữ Hán và đã đi vào kho tàng văn hóa quý giá của đất nước Việt Nam anh hùng. Đây là những dấu ấn của cuộc đời một con người vĩ đại và quên mình. Đây là bằng chứng sinh động của một tinh thần cương nghị thanh cao. Và hơn nữa, đây là những tư liệu lịch sử rất hiếm có, vì đồng chí Hồ Chí Minh đã lãnh đạo cuộc đấu tranh vũ trang trong mấy chục năm của nhân dân mình chống xâm lược.

Rời Việt Nam vào năm 1911 khi đất nước còn bị thực dân Pháp chia cắt làm ba phần Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ, chẳng bao lâu đồng chí Hồ Chí Minh đã trở thành một nhà cách mạng dày dạn.

“Tôi hoàn toàn tin theo Lênin, tin theo Quốc tế thứ ba”. Sau này, Người đã viết như vậy. Người không những là người cộng sản Việt Nam đầu tiên, mà còn là một trong những người sáng lập Đảng Cộng sản Pháp, là người hoạt động cách mạng ở Trung Quốc và một số nước vùng Đông Nam châu Á. Được sự giúp đỡ của những người cộng sản ở Pari và Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa Pháp, năm 1922, đồng chí Hồ Chí Minh ra báo Người cùng khổ, trên đó đăng những bài, truyện đả kích, và tranh châm biếm đầu tiên của mình.

Bị cảnh sát nhiều nơi truy nã về hoạt động chính trị, Người phải đi khắp nơi, có khi trốn trong buồng thủy thủ trên tàu, hay ngủ cùng với những người nghèo khổ. Vốn quen chịu đựng gian khố từ nhỏ, nhà cách mạng rất dễ hòa hợp với những người vô sản và chia sẻ cùng họ mọi nỗi gian nan. Người làm bất cứ việc gì: xén cây, quét tuyết trên đường phố Pari, giúp việc trong tiệm cà phê, làm thợ ảnh, đốt bếp lò hay rửa chén bát trên tàu thủy. Người phải giữ bí mật bằng cách luôn luôn thay đổi chỗ ở và Người làm việc để sống, sống để đấu tranh.

Kẻ thù sợ giọng văn “sắc như dao” của Người. Ngay từ đầu câu chuyện đã đi vào điểm chính, đó là văn phong của nhà báo Hồ Chí Minh. Chẳng hạn mở đầu chuyện đả kích Về câu chuyện Xiki: “Từ khi có chủ nghĩa thực dân, nhiều người da trắng đã được thuê tiền để đấm vỡ m... những người da đen”.

Đồng chí Hồ Chí Minh đã phải vượt qua nhiều khó khăn lớn để đến Mátxcơva. Lúc bấy giờ, Thủ đô nước Nga đang vĩnh biệt vị lãnh tụ vĩ đại V I. Lênin. Rét buốt, bỡ ngỡ, khó nhọc không cản được bước chân người phái viên Đông Dương. Bão tuyết làm cho con đường trắng xoá, dải băng tang rũ xuống im lặng, trong nhà khách của Quốc tế Cộng sản, mực đông lại, đồng chí Hồ Chí Minh viết bằng bút chì: “Khi còn sống, Người là người cha, thầy học, đồng chí, và cố vấn của chúng ta. Ngày nay, Người là ngôi sao sáng chỉ đường cho chúng ta đi tới cuộc cách mạng xã hội”².

Đầu năm 1941, khi châu Âu rên xiết dưới gót sắt của bọn phát xít Hítle, phát xít Nhật hoành hành ở Trung Quốc, đồng chí Hồ Chí Minh bí mật trở về nước. Qua biên giới Trung Quốc, Người đến ở trong một cái hang thuộc một vùng núi vắng vẻ của tỉnh Cao Bằng. Từ trong hang, có thể nhìn thấy những vách đá và những màn cây che kín khu rừng. Bên trên hang, chỉ có một khe hẹp màu xanh đưa vào một ít ánh sáng nhưng đó là ánh sáng trên bầu trời Tổ quốc thân yêu.

Cái hang ẩm thấp ấy ở huyện Hà Quảng đã trở thành trung tâm của vùng tự do sau này. Đây là nơi làm việc yên tĩnh và có một ý nghĩa đặc biệt thiêng liêng từ khi Người đến ở. Cái hang nhỏ bé này đã trở thành nơi xuất phát của cuộc hành quân giải phóng vĩ đại, đánh dấu năm 1945 lịch sử. Những năm tháng không quên ấy ở vùng núi Việt Nam đọng lại trong kỷ niệm của nhà thơ:

“Đường non khách tới hoa đầy, Rừng sâu quân đến, tung bay chim ngàn”. Đồng chí Hồ Chí Minh làm việc không biết mỏi mệt. Sáng sớm, Người ra cửa hang ngồi dịch tác phẩm kinh điển của Mác - Lênin. Buổi chiều, Người dành cho công việc hằng ngày: chuẩn bị Hội nghị thường kỳ của Ban Chấp hành Trung ương, viết thư, gặp những cán bộ hoạt động bí mật. Và chỉ đến đêm tối, khi không gian tràn ngập những hơi thở dịu dàng của cây lá, khi những tiếng chim đêm bắt đầu gọi nhau, Người mới có thể làm thơ. Dưới ánh sáng chập chờn của cây đèn dầu, Người giãi bày tình cảm vốn tràn trề trong lòng. Khuôn khổ chật hẹp, ngôn ngữ ước lệ ở lối thơ Nho giáo cổ điển đã không ngăn cản nổi những xúc động mãnh liệt trong tâm hồn Người. Bằng một nghệ thuật cô đọng, Người đã để lại nhiều bài thơ súc tích, tinh tế.

Sau khi bọn phát xít Nhật chiếm đóng nhiều nơi trên đất nước Việt Nam, đồng chí Hồ Chí Minh lại đi Trung Quốc, nơi bấy giờ đang có nhiều nhà cách mạng Việt Nam hoạt động. Tại thị trấn Túc Vĩnh, Người trú chân trong quán trọ. Đêm đêm, những tên cảnh sát mật lảng vảng quanh phòng Người. Và liền đó, Người bị chúng bắt giam trong một nhà lao tồi tàm lạnh lẽo. Sau nhiều tháng trời, qua mười tám nhà tù hôi hám, ẩm thấp, như những hang chuột ở Nam Ninh, Quê Lâm, Liễu Châu... và những nhà tù khác thuộc tỉnh Quảng Tây, Người gầy rạc đi.

Trong những ngày ấy, bọn phát xít Hítle đã tiến đến gần sông Vonga, còn ở Viễn Đông, những tên lính Nhật Bản hằng ngày tiến vào Việt Nam. Với nguồn cảm hứng thi ca dồi dào sẵn có và bằng tư duy hình tượng, đồng chí Hồ Chí Minh đã thấy sự giống nhau giữa cái lạnh của Người trong vùng rừng có tuyết với cái lạnh của những người yêu nước ở Lạng Sơn đang bị quân thù tiến đánh.

Người nghĩ đến những điều lớn lao vốn xuyên suốt đời mình. Và những vần thơ châm biếm một cách nhẹ nhàng xuất hiện:

“Hôm nay xiềng sắt thay dây trói,
Mỗi bước leng keng tiếng ngọc rung;
Tuy bị tình nghi là gián điệp,
Mà như khanh tướng vẻ ung dung".

Rồi trên những mảnh báo cũ đã bỏ đi dần dần hiện lên những bài thơ trong tập thơ Nhật ký trong tù - những bài thơ đã trở thành bất hủ trong thi ca cách mạng thế giới.

Suốt đời mình, đồng chí Hồ Chí Minh không xa rời cây bút. Người viết không lâu trước khi qua đời: “Điều mong muốn cuối cùng của tôi là: Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới”. Lời Di chúc ấy đã trở thành cương lĩnh chiến đấu của những người cộng sản Việt Nam.