Những dòng chảy văn hóa, lịch sử trên Vịnh Hạ Long

Những dấu vết thời tiền sử

Vịnh Hạ Long và các khu vực xung quanh là nơi lưu giữ nhiều di tích khảo cổ học có giá trị, đặc biệt là di chỉ văn hóa Hạ Long, một trong những nền văn hóa cổ nhất của người Việt. Với những dấu tích có niên đại hàng chục nghìn năm đã được khai quật, phát lộ, Vịnh Hạ Long còn được ví như một bảo tàng khổng lồ, chứa đựng nhiều thông tin giá trị về lịch sử hình thành nên vùng đất này.

Vịnh Hạ Long gắn liền với Di chỉ Văn hóa Hạ Long, một trong những nền văn hóa khảo cổ học thuộc thời kỳ đồ đá mới (khoảng 3.000 – 5.000 năm trước), được phát hiện tại nhiều khu vực ở Vịnh, bao gồm các hang động, bãi cát và các đảo đá vôi. Những dấu tích của nền văn hóa này chứng minh rằng đây là khu vực sinh sống của các cộng đồng người tiền sử trong thời kỳ săn bắt, hái lượm và sau đó chuyển sang chế độ sản xuất nông nghiệp sơ khai.

Các giá trị tiêu biểu của văn hóa biển đảo Hạ Long nổi bật ở hệ thống các di tích khảo cổ đa dạng, được phân bố trong một không gian rộng trên 1553 km2 với tính chất văn hóa biển được thể hiện sâu sắc. Hiện đã thống kê được 26 di tích khảo cổ thuộc về 3 văn hoá khảo cổ nối tiếp nhau: Soi Nhụ, Cái Bèo, Hạ Long cách ngày nay từ 18.000 năm đến 3.500 năm, phân bố chủ yếu trong khu vực các đảo đá vôi thuộc vịnh Hạ Long, vịnh Bái Tử Long, quần đảo Cát Bà. Các di tích điển hình như: động Mê Cung, Hang Trống, Hang Tiên Ông, Động Thiên Long, Hang Soi Nhụ, Hòn Đông Trong, di chỉ Hòn Hai - Cô Tiên, Hang Trinh Nữ, di chỉ Cái Bèo trên đảo Cát Bà, các di chỉ trên đảo Ngọc Vừng, Tuần Châu...

Tại một số di chỉ khảo cổ, đồng thời cũng là điểm du lịch nổi tiếng ở Vịnh Hạ Long như động Mê Cung, động Thiên Cung, hang Sửng Sốt, hang Tiên Ông, hang Trống, hang Trinh Nữ, hang Bồ Nâu, động Mê Cung, động Thiên Long …, các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều công cụ đá, đồ gốm, xương động vật và vỏ sò. Các công cụ đá như dao, rìu, chày đá... cho thấy người cổ đại ở khu vực này đã có trình độ chế tác công cụ khá cao, phục vụ cho cuộc sống săn bắt, thu thập thực phẩm và các hoạt động đời sống khác.

Ngoài ra, hang Tiên Ông đang lưu giữ, bảo tồn những hố thám sát, hố khai quật khảo cổ với những trầm tích là vỏ ốc suối (Melania), ốc núi (Cyclophorus), là một trong những bằng chứng sinh động về phương thức cư trú, sinh sống trong hang động của người tiền sử Hạ Long thuộc văn hóa Soi Nhụ.

Các nhà khoa học còn tìm thấy những chứng tích sinh hoạt về các loại đồ gốm, đặc biệt là các mảnh gốm có hoa văn tinh xảo, là một trong những chứng cứ quan trọng giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về đời sống và nghệ thuật của cư dân cổ đại. Những mảnh gốm này đã được tìm thấy trong các hang động như Động Thiên Cung và Động Sửng Sốt.

Ở Vịnh Hạ Long, động Thiên Cung không chỉ nổi tiếng với cảnh quan tuyệt đẹp mà còn là một trong những khu vực khảo cổ quan trọng của Vịnh Hạ Long. Tại đây, các nhà khảo cổ đã phát hiện ra nhiều di vật từ văn hóa Hạ Long, bao gồm các công cụ đá và mảnh gốm, cho thấy đây là một nơi cư trú của người tiền sử. Động Thiên Cung nằm trên một hòn đảo khá cao và dễ dàng quan sát xung quanh, cho thấy khả năng người cổ đại đã lựa chọn những nơi như vậy để cư trú nhằm tránh các nguy hiểm từ động vật hoang dã hay các nhóm người khác.

Tương tự như động Thiên Cung, hang Sửng Sốt cũng là một địa điểm khảo cổ quan trọng. Ở đây các nhà khảo cổ đã tìm thấy những công cụ đá, xương động vật và các di vật liên quan đến đời sống người xưa. Ngay ngoài cửa động Mê Cung là dấu tích của nơi cư trú, cũng như các loại vỏ ốc… Các dấu vết này cung cấp thông tin về chế độ ăn uống, sinh hoạt, và những hoạt động săn bắn, hái lượm của người cổ đại.

Các công cụ và vật dụng được tìm thấy tại Vịnh Hạ Long chủ yếu là các công cụ đá, bao gồm dao đá, rìu đá… dùng để chặt cây, săn bắt và chế biến thức ăn; chày đá, cối đá… có thể được sử dụng để nghiền nát các loại hạt hoặc thức ăn.

Các công cụ còn gồm có dấu vết của đồ gốm thông qua những mảnh gốm tìm thấy trong các hang động và di chỉ khảo cổ, chứng tỏ người dân nơi đây đã biết chế tác đồ gốm từ rất sớm. Những mảnh gốm này thường có hoa văn tinh xảo, cho thấy trình độ sản xuất cao của cư dân cổ đại.

Một số di chỉ khảo cổ học ở Vịnh Hạ Long còn cho thấy người cổ đại tại đây có những hình thức chôn cất khá đặc biệt. Các nhà khảo cổ đã phát hiện những mộ táng cổ xưa, và nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng người cổ đại ở khu vực này có những tín ngưỡng tâm linh nhất định, có thể liên quan đến các thần linh hoặc các yếu tố thiên nhiên như biển cả, núi rừng.

Vịnh Hạ Long không chỉ nổi bật về cảnh quan thiên nhiên mà còn là một kho tàng về lịch sử, khảo cổ học và văn hóa. Từ những di chỉ, di vật được tìm thấy, các nhà khoa học đã nhận định vịnh Hạ Long là nơi cư trú của người Việt cổ có niên đại cách ngày nay từ 18.000 - 3.500 năm. Việc phát hiện các di chỉ khảo cổ học đã giúp các nhà nghiên cứu xây dựng một bức tranh hoàn chỉnh về quá trình phát triển của con người từ thời kỳ đồ đá đến những nền văn hóa sau này.

Các di chỉ khảo cổ học ở Vịnh Hạ Long không chỉ giúp làm sáng tỏ quá trình hình thành và phát triển của nền văn minh người Việt, mà còn đóng góp vào việc hiểu rõ hơn về quá trình định cư và sinh sống của các cộng đồng người tiền sử tại khu vực này. Chúng chứng minh rằng Vịnh Hạ Long là một khu vực cư trú lâu dài, nơi các nền văn hóa phát triển mạnh mẽ trong lịch sử sơ khai của dân tộc Việt.

Ngoài ra, việc bảo tồn các di chỉ khảo cổ học này cũng góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản văn hóa của đất nước, đồng thời phục vụ cho công tác nghiên cứu khoa học và du lịch học.