NHỮNG TRẬN ĐÁNH Ở PHÍA ĐÔNG

1

Vào khoảng trung tuần tháng 10 năm 1953, Đại đoàn tôi đã hoàn thành tốt đẹp cuộc chỉnh quân chính trị và huấn luyện quân sự. Tôi nhận thấy đơn vị tôi đang có một sức mạnh mới, sức mạnh bắt nguồn từ lòng căm thù sâu sắc đế quốc và phong kiến địa chủ. Ai cũng mong được đi chiến đấu ngay để trả thù cho giai cấp mình. Vả lại, Thu Đông đến rồi, Thu Đông là mùa giết giặc lập công của bộ đội.

Giữa lúc đó thì địch cho quân đánh thọc ra vùng tây nam Ninh Bình. Cán bộ và chiến sĩ tưởng như được đi chiến đấu ngay, nên có vẻ vui mừng chờ đợi. Một số cán bộ tiểu, trung đoàn ra chiều sốt ruột, mỗi khi gặp tôi, lại hỏi:

- Thế nào, anh?

Tuy chưa được phổ biến nhiệm vụ quân sự Đông Xuân, nhưng tôi cũng phỏng đoán rằng: nhiệm vụ đại đoàn tôi không phải ở phía đó, vì vậy tôi chỉ trả lời:

-  Thế nào nữa. Cứ chuẩn bị sẵn sàng, đợi lệnh Bộ Tổng tư lệnh. Hướng chuẩn bị vẫn như mọi năm. Mũ, lưới ngụy trang, ống bương đựng nước, gậy chống... tất cả là hướng lên miền rừng núi.

Quả nhiên, đầu tháng 11-1953, chúng tôi nhận được lệnh tiến quân vào Tây Bắc lần thứ hai để giải phóng thị xã Lai Châu. Ngày 3 - 11 - 1953, đồng chí Vũ Lập, Tham mưu trưởng Đại đoàn dẫn một số cán bộ cùng với đội quân báo đi trước để chuẩn bị chiến trường. Mấy hôm sau, tôi chỉ huy Đại đoàn hành quân, còn anh Chu Huy Mân - Chính ủy Đại đoàn - về Bộ nhận nhiệm vụ quân sự Đông Xuân.

Tây Bắc đối với chúng tôi không xa lạ gì. Từ tháng 10-1952 tới giờ, đơn vị tôi chiến đấu liên tục, giải phóng Mộc Châu, Quang Huy, Ba Khe... sau bao vây Nà Sản và hồi tháng 9 vừa qua tiêu diệt 3.000 thổ phỉ ở Mường Lẩm, Thuận Châu, bây giờ toàn Đại đoàn lại tiến quân theo con đường cũ. Để giữ bí mật Đại đoàn cứ ngày nghỉ, đêm đi. Riêng đoàn cán bộ được đi trước, nên đều đi ban ngày. Con đường 41 hồi đó cỏ vẫn mọc rậm rạp, vả lại máy bay địch ít tuần tiễu nên chúng tôi không gặp trở ngại gì mấy.

Một hôm, đang trên đường hành quân, tôi bỗng nghe tiếng máy bay địch bay lên phía Lai Châu rất nhiều. Tôi nghĩ bụng: chúng đánh hơi thấy mình lên Tây Bắc và chúng tăng cường quân chăng?

Tối hôm đó, tới Mộc Châu, tôi nhận được điện của Bộ báo cho biết địch đã nhảy dù xuống Điện Biên Phủ. Tôi phán đoán rằng có thể địch xuống đó để tiếp ứng cho Lai Châu đang bị cô lập, nhưng cũng có thể chúng rút từ Lai Châu về Điện Biên Phủ để thành lập tập đoàn cứ điểm như ở Nà Sản năm 1952, tránh bị quân ta tiêu diệt đây. Trước tình hình đó, một mặt tôi hội ý cán bộ, một mặt cho bộ đội tranh thủ hành quân thật nhanh lên Lai Châu.

2

Bọn địch nhảy dù thêm xuống Điện Biên Phủ. Chúng đóng thành tập đoàn cứ điểm. Lúc đầu chủ trương của Bộ chỉ huy mặt trận là “Đánh nhanh giải quyết nhanh” nên đưa quân vào sát Điện Biên Phủ. Nhưng sau đó, Bộ chỉ huy mặt trận nhận định “Đánh chắc tiến chắc” có lợi hơn, nên hạ lệnh cho các đơn vị rút quân ra để đi mở đường đưa pháo vào trận địa.

Nhận được lệnh, hôm đó tôi ra dốc Tà Lèng để chỉ huy đơn vị quay về. Sau đó tôi trèo lên mấy quả núi tìm địa hình để bố trí một đơn vị nhỏ bám sát địch. Nhiệm vụ của chúng tôi là bảo vệ khu rừng phía Đông này, không được để địch tiến ra chiếm các cao điểm. Ngoài ra chúng tôi còn nhiệm vụ bảo vệ hầm pháo 75 để sắp tới bắn kiềm chế địch.

Ngày 31 - 1 - 1954, hai đại đội địch kéo ra dốc Tà Lèng. Gặp tiểu đội của đồng chí Niết thuộc Đại đội 925 chặn đánh, chúng bỏ chạy. Lập tức, Niết cho anh em truy kích. Dũng sĩ Hoàng Văn Nô một mình dùng lưỡi lê đâm chết 5 tên địch và đâm đến tên thứ 5, Nô chưa kịp rút lưỡi lê ra thì bị một tên địch dùng tiểu liên bắn trúng. Nô ngã xuống, nhưng mắt anh quắc lên, đỏ ngầu, hai tay vẫn giữ tư thế đâm lê rất mãnh liệt. Sau Bế Văn Đàn, tinh thần dũng cảm của Hoàng Văn Nô lại đẩy cao thêm nữa khí thế thi đua giết giặc lập công trong Đại đoàn.

Ngày mồng một Tết, khoảng 8 giờ sáng, anh Văn trực tiếp gọi điện chúc Tết chung đơn vị và riêng tôi. Chúc xong, anh Vãn hỏi:
- Có “làm gì” để mừng năm mới không đây?
Chả là chúng tôi đã đào xong hầm pháo 75 rồi. Theo lệnh của anh Văn, hôm nay pháo của ta bắt đầu bắn vào sân bay Mường Thanh. Tôi báo cáo:
- Anh em đã chuẩn bị sẵn sàng rồi. Đợi tan sương mới bắn được.
Thỉnh thoảng anh Văn lại hỏi:
- Sương tan chưa?

Sương mù ở Điện Biên Phủ thường phủ kín cánh đồng cho đến 10 giờ mới tan dần. Tôi lên đài quan sát trông xuống. Sương mênh mông như mặt biển. Và phải đợi mãi tới mười một giờ sương mới tan dần. Sân bay Mường Thanh ngày một hiện rõ. Theo báo cáo của đài quan sát thì sân bay lúc đó có 8 chiếc Hen-cát, 2 chiếc “bà già” và một số Đacôta. Tôi báo cáo với anh Văn. Anh Văn cho lệnh bắn. Anh còn dặn thêm:

- Nhắc anh em ngắm thật chắc rồi hãy bắn. Nên nhớ rằng mỗi viên đạn đưa từ hậu phương lên tốn nhiều công sức lắm đấy.

- Rõ! - Tôi đáp lại.

Bắt đầu bắn.

Phát thứ nhất, đạn trúng sân bay. Nhưng chưa diệt được chiếc máy bay nào. Điều chỉnh phát thứ hai. Lại vọt ra ngoài. Tôi lo lắng nghĩ bụng: “Bắn chác thụt lùi thế này thì bỏ mẹ...”. Lập tức tôi gọi điện động viên anh em pháo thủ, nhắc anh em kiểm tra lại đường ngắm. Thì, hay quá, phát thứ ba trúng luôn chiếc Hen-cát. Nó bốc cháy đùng đùng. Bọn địch hoảng hốt phải cho máy bay tản rộng ra. Có chiếc phải bay tốc lên trời.

Tôi báo cáo ngay thành tích đó lên Bộ Chỉ huy Mặt trận và được Bộ quyết định tặng thưởng Huân chương Quân công cho đơn vị pháo 75 của Đại đoàn. Tiếp đó, anh Văn nhắc tôi:
- Phải đề phòng, kẻo địch oanh tạc đấy.
Quả nhiên, một lúc sau, máy bay, đại bác địch tới tấp giội bom đạn xuống ầm ầm. Nhưng kết quả chỉ trận địa nghi binh của ta “bị vạ” mà thôi. Còn đơn vị pháo lúc đó cứ yên trí ngồi trong hầm ăn mừng chiến thắng đầu Xuân với bánh chưng từ hậu phương gửi tới.

Sau khi quân ta tiêu diệt ba vị trí Him Lam, Độc Lập, Bản Kéo, Đại đoàn chúng tôi và một số đơn vị bạn nhận nhiệm vụ mở đợt tấn công thứ hai nhằm đánh chiếm toàn bộ hệ thống phòng vệ phía đông phân khu Mường Thanh. Hệ thống này gồm 5 cứ điểm kiên cố đóng trên 5 quả đồi dọc từ hướng bắc xuống hướng nam tả ngạn sông Nậm Rốm, sát con đường 41. Đó là khu vực rất xung yếu, trực tiếp che đỡ phía đông sân bay Mường Thanh và sở chỉ huy của địch ở Điện Biên Phủ, đồng thời có tính chất quyết định vấn đề sống chết của giặc ở đây. Có thể nói nếu chiếm được những quả đồi này thì bọn địch ở Mường Thanh hết đường chống cự.

Ngày 20-4-1954, tôi ra lệnh bắt đầu mở cửa hầm. Tôi ngồi trong sở chỉ huy theo dõi từng giờ từng phút. Tâm trạng của tôi lúc đó bồn chồn, hồi hộp chẳng khác hôm theo dõi mở đột phá khẩu trong trận tấn công lần trước. Anh Mân ngồi bên cạnh tôi, thỉnh thoảng lại hỏi: “Thế nào rồi?”. Tôi lắc đầu: “Vẫn chưa được”.

Nửa giờ sau tin tức từ trận địa báo về: địch bắn đại bác rất dữ dội, đã có một số chiến sĩ bị thương vong. Tuy vậy anh em vẫn dũng cảm thay nhau tiến lên mở cửa hầm. Nhát cuốc đầu tiên đã bắt đầu.

Mãi đến 22 giờ, ở mặt điểm, cửa hầm mới khoét được bằng cái nón, ở mặt diện thì gặp thuận lợi hơn, đã khoét lọt được một người. Nhưng từ đó đến sáng bọn địch bắn dữ dội hơn, anh em không đào thêm được bao nhiêu.

Sang ngày thứ hai, phía mặt diện đã đào sâu được vài mét. Phía mặt điểm cũng đào được tới 80 phân, nhưng con số thương vong tăng hơn đêm trước.

Đêm thứ ba, đường hầm đã đào ngày một sâu, nhưng lại gặp phải khó khăn mới, càng đào vào sâu thì càng thiếu ánh sáng và khó thở. Nhiều chiến sĩ bị ngất vì thiếu không khí. Anh em đã phải luân phiên thay nhau đào, mỗi tổ đào chừng 20, 30 phút lại phải thay tổ khác.

Phía mặt diện, đào ban ngày tuy có thuận lợi hơn, nhưng năng suất chậm lại cũng vì thiếu không khí. Ngày hôm sau, nhiều sáng kiến của chiến sĩ đề ra để khắc phục khó khăn đó: tập nín thở, đan quạt nan thay nhau quạt không khí vào hầm... Những biện pháp đó tuy không hoàn hảo, nhưng cũng thêm một ít không khí trong hầm, làm anh em dễ chịu một phần.

Chiều tối hôm đó, tôi định rủ mấy đồng chí cần vụ đánh vài ván tú lơ khơ cho đỡ mệt óc thì có chuông điện thoại. Tôi cầm ống nghe. Đồng chí An báo cáo: “Anh em công binh đào vào sâu hơn, nhưng đường hầm càng tối và vào sâu quá, từ thạch ở địa bàn không hút được, nên có hiện tượng đào chệch hướng.

Tôi ngẫm nghĩ một lúc, nảy ra một cách điều chỉnh phương hướng, tôi liền bảo An:

- Địa bàn không dùng được nữa thì đồng chí cho lấy hương thắp làm vật chuẩn cắm ở ngoài cửa hầm để anh em làm hướng đào cho thẳng. Nhớ cẩn thận kẻo địch phát hiện được thì bằng “lạy ông tôi ở bụi này" đấy”.
- Còn vấn đề ánh sáng nữa?
- Đại đoàn đã tập trung pin đưa xuống cho anh em rồi cơ mà.
- Vâng, nhưng ánh đèn pin nhỏ, lại bị lóa rất khó đào.
Ở trận địa, đường hầm lúc bấy giờ có pin đã là biện pháp tốt nhất rồi, biết làm thế nào được nữa. Tôi dặn An là Đại đoàn sẽ nghiên cứu sau, nhưng trong bụng thì nghĩ chẳng còn cách nào khắc phục được nữa.

Đặt ống nghe xuống, tôi chợt nhìn chiếc đèn sô lếch để trong hầm chỉ huy. Ánh đèn sáng trưng cả gian hầm. Tôi nghĩ bụng: “Thế là vẫn có biện pháp khắc phục đấy chứ. Ngày mai đưa chiếc đèn này xuống cho anh em đào hầm”.
Đèn sô lếch đưa xuống quả có đỡ khó khăn cho anh em nhiều.

Ngày thứ sáu, địch cho một tổ ra chiếm đầu hào, giáp trận địa của ta, cách đường hầm phía diện chừng 50 mét. Chúng đặt súng trung liên, thỉnh thoảng bắn một tràng về hướng cửa hầm như thăm dò. Tôi nhắc đồng chí An phải theo dõi bọn địch đó và hết sức đề phòng chúng ra cản trở công việc đào hầm.

Cả buổi chiều hôm ấy, để giữ bí mật, ở phía diện, anh em không chuyển đất đá ra cửa hầm, nhưng đến tối, địch vẫn bò được ra ném lựu đạn làm hai chiến sĩ ta bị thương. Cả ngày thứ bảy, địch vẫn nhập nhằng như vậy, khiến việc đào hầm của chúng tôi chậm hẳn lại. Tối hôm đó, đồng chí An đề nghị cho một tổ ra tập kích tiêu diệt toán địch này. Tôi đồng ý.

Mười hai giờ đêm, ta đã phá hủy hoàn toàn ụ súng trung liên của địch và giết chết 10 tên.

Bọn địch không dám thò ra khỏi vị trí của chúng nữa. Công việc đào hầm của chúng tôi lại tiến hành gấp rút. Năng suất đào ngày một nâng cao: mỗi ngày tám, chín mươi phân, hoặc một mét và cứ thế nâng lên mãi. Anh em đào qua cả dưới trận địa địch, nghe rõ tiếng động trong các đường hào của chúng.

Trước tình hình đó, tôi cử đồng chí tham mưu phó Đại đoàn xuống tận nơi để kiểm tra hướng và cho mở rộng hầm ra. Trước đó, đồng chí An cũng đã nhiều lần ra tận đường hầm kiểm tra. Đến ngày 11, khoảng 8 giờ sáng, địch đem hai xe tăng và hai tiểu đoàn Âu Phi tấn công về phía đường hầm.

Có thể địch đã phát hiện được công việc của quân ta, nên địch đưa quân ra phá hoại. Tôi ra lệnh cho pháo binh của Đại đoàn bắn phủ đầu vào bọn giặc. Phút đầu tiên, pháo binh của ta đã bắn cháy một chiếc xe tăng địch. Đồng thời bộ binh của ta phòng ngự trên đồi A1 cũng đánh lui đợt tấn công thứ nhất của giặc. Chúng bỏ chạy tán loạn để lại trận địa ngót hai chục xác chết.

Một lát sau, đại bác địch lại bắn tới tấp về trận địa ta. Bộ binh của chúng lại ồ ạt kéo sang. Cuộc chiến đấu ngày càng diễn ra gay go hơn. Sau ba đợt tấn công liên tiếp, với lực lượng đông gấp chục lần, bọn địch chiếm được một đoạn hào của ta. Trận chiến đấu giáp lá cà diễn ra rất ác liệt.

Có một chiến sĩ của ta dùng lưỡi lê đâm chết tới 7 tên giặc, góp phần đánh lui đợt tấn công của chúng, giữ vững được trận địa. Tôi hỏi đồng chí An:
- Cho Đại đoàn biết ngay tên đồng chí chiến sĩ anh dũng đó.
Nửa giờ sau, đồng chí An trả lời:
- Chiến sĩ đó tên là Hảo.
- Có phải đồng chí tân binh tôi gặp hôm nọ ở Đồi Cháy đấy không?
- Báo cáo, đúng, Trần Văn Hảo, tân binh...
Trần Văn Hảo là chiến sĩ tôi đã gặp ở Đồi Cháy đó ư! Tôi xúc động vô cùng và hội ý ngay với đồng chí Mân quyết định tặng thưởng Hảo Huân chương Chiến sĩ hạng Ba.

Chúng tôi được lệnh chiếm lại đồi C1 bằng được để chuẩn bị cho đợt tổng công kích. Lần này Đại đoàn, trung đoàn đều tiến hành công tác chuẩn bị thật tỉ mỉ, sau đó cho triệu tập tất cả cán bộ từ tiểu đội trưởng trở lên đã đánh C1 về dựng lại trận địa C1, bàn bạc cách tiến công, ở đại đội chủ công, các chiến sĩ bàn thêm cách chống súng phun lửa. Rất nhiều ý kiến tốt của chiến sĩ góp vào cách đánh, cách đuổi địch ở đường hào và cách diệt súng phun lửa...

Đêm 30-4, chúng tôi được lệnh tiến công. Sau khi pháo ta ngừng bắn, đồng chí Thiều Quang, đại đội trưởng đại đội chủ công là người quyết tâm nhất trong cách đánh tiếp cận này, dẫn luôn tiểu đội mũi nhọn lao lên phía cột cờ.

Bọn lính giữ súng phun lửa còn đang trong cơn sợ hãi, chúi trong hầm thì các chiến sĩ của Thiều Quang đã ào ạt xốc tới diệt sạch. Những mũi xung kích khác cũng tiến công, diệt địch rất mau lẹ. Trận chiến đấu kết thúc nhanh chóng không ngờ.

Tin chiến thắng làm rộn cả sở chỉ huy. Anh Mân vừa cầm díp nhổ râu vừa cười, nói:

- C1 thế là được. Còn A1 thế nào đây?

Tôi không trả lời. Tôi cho câu hỏi đó như chính anh Mân hỏi tôi.

Tôi biết anh cũng lo lắng cho trận tấn công đồi A1 sắp tới. Bộ tư lệnh chúng tôi cảm thấy trách nhiệm của mình rất nặng nề trước cấp trên và cấp dưới. Chúng tôi đã nhiều lân bàn bạc, tìm mọi kế hoạch chuẩn bị chu đáo để tiêu diệt A1 bằng được.

Một hôm đồng chí tham mưu phó Đại đoàn đi kiểm tra trận địa về báo cáo tình hình đường hầm.

Đường hầm đã đào sâu tới hơn ba mươi mét, số đất đào chuyển ra gần lấp cửa hầm. Anh em đã tính toán nhiều nhưng vì thiếu phương tiện nên chưa biết giải quyết thế nào. Nếu cào đất ra ngoài thì lộ cửa hầm ngay. Chúng tôi quyết định lấy số dù thu được của địch khâu thành túi gửi xuống để anh em đựng đất chuyển ra ngoài.

Có túi, số đất ùn lại được giải quyết nhanh chóng. Công việc đào hầm ngày một khẩn trương hơn. Sức mạnh của hai bàn tay bộ đội ta với chiếc xẻng nhỏ tý xíu đã đào vượt mức ngoài sức tưởng tượng của con người.

Lúc nghe tin đồng chí An báo đã đào xong hố đặt bọc phá, tất cả cơ quan Bộ tư lệnh chúng tôi mừng rỡ lắm. Lập tức tôi báo cáo tin đó về Bộ và xin trên cho thuốc nổ. Nhưng với số lượng hàng tấn thuốc nổ, phải đợi từ hậu phương chuyển lên. Nghe tin đó, sợ chậm kế hoạch, đơn vị công binh liền mò ra cánh đồng Căng Na, tìm thuốc nổ ở những quả bom trong chiếc máy bay bị quân ta bắn rơi. Anh em lấy được hàng tấn đem về.

Công việc chuẩn bị xong xuôi, cùng lúc đó, kế hoạch tổng công kích Điện Biên Phủ đã được phát ra. Hôm tôi nhận mệnh lệnh tiêu diệt đồi A1, anh Văn hỏi tôi:
- Có chắc chắn không?
Tôi trả lời, đầy tin tưởng:
- Báo cáo anh! Chắc thắng.

Đêm 6-5-1954. Trời lất phất mưa. Hôm ấy, Bộ tư lệnh chúng tôi ngồi hầm chỉ huy, hồi hộp theo dõi đường tiến của các đơn vị xung kích. Riêng đơn vị công binh giật quả bộc phá khổng lồ đặt giữa lòng quả đồi A1 thì chúng tôi cho đặt một máy điện thoại trực tiếp với Bộ tư lệnh.

Tôi nhìn đồng hồ. Theo đúng giờ quy định, các đơn vị đã tiến đến vị trí tập kết. Nhưng đường dây điện thoại ở đơn vị công binh giật bộc phá bỗng nhiên đứt. Tôi hỏi đồng chí An. Thì ra có một đoạn bị địch bắn đại bác phá nát, trung đoàn đang cho nối lại.

Khoảng 9 giờ đêm, đài quan sát của Đại đoàn báo cáo: có tia chớp ở phía đồi A1 và có tiếng nổ chuyển đất.

- Bộc phá nổ rồi à? Nhưng sao nổ bé thế? - Chúng tôi ngạc nhiên, hỏi nhau.
Vừa lúc đó, đồng chí An báo cáo:
- Bộc phá đã nổ rồi. Vâng! Vâng! Xung kích đang chiến đấu thắng lợi trên đồi A1.

Bộc phá đã nổ rồi! Quả bộc phá 1.000kg đặt trong đường hầm A1 đã nổ, phá thành một hố rộng và sâu 18 mét, đánh gãy luôn cả mọi xà dọc xà ngang của lô cốt mẹ. Quân lính địch chung quanh đều chết ngất vì sức ép. Bọn còn lại thì ù tai, choáng óc. Lợi dụng thời cơ đó, xung kích ta ào ào tiến lên, diệt nốt những tên địch còn chống cự lại.

Bốn giờ sáng hôm mồng 7-5, đơn vị chúng tôi chiếm được đồi A1. “Cổ họng” Điện Biên Phủ bị chẹt. Sáng mồng 7-5-1954, chiếm nốt đồi C2. Thế là toàn bộ các cao điểm ở phía đông Mường Thanh đã lọt vào tay quân ta. Hỏa lực của quân ta đặt trên các cao điểm đó khống chế toàn bộ khu trung tâm Mường Thanh.

Trưa mồng 7-5, từ các ngả, quân ta tổng công kích vào Điện Biên Phủ. Và đến chiều thì tên bại tướng Đờ Cát và toàn bộ sĩ quan tham mưu của hắn bị bắt gọn, đưa về trại tù binh của Quân đội nhân dân Việt Nam chúng ta.