Không cần những khu vườn rộng lớn, hạn chế tối đa sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, không phát thải, Orlar - khu vườn xanh mướt các loại rau non ở Đạ Sar, Lâm Đồng luôn để lại ấn tượng mạnh mẽ với bất kỳ ai có cơ hội ghé thăm.

Ở đây, các loại rau được trồng trong những trụ chứa đầy đá khoáng, tạo nên mô hình “trang trại thẳng đứng” - nơi cây phát triển theo chiều đứng thay vì trải rộng trên mặt đất.

Giữa vùng đất cao nguyên thường được biết đến với cà-phê, hoa và nắng gió, hai người phụ nữ đến từ Australia đang từng bước đóng góp cho một nền nông nghiệp hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên và không phát thải của Việt Nam với mô hình trồng rau… bằng đá.

Nhà đồng sáng lập Orlar - bà Lyndal Hugo, Tiến sĩ Đại học Sydney (Australia) về hóa học môi trường và nghiên cứu sau tiến sĩ về dư lượng thuốc trừ sâu trong chuỗi thức ăn Đông Nam Á - chính là người đã khám phá ra tính ứng dụng cao của loại đá Orlarock. Nữ tiến sĩ xác định được rằng Orlarock giúp cây trồng không bị nhiễm các mầm bệnh trong đất như cách làm nông truyền thống.

Qua nhiều năm nghiên cứu và quan sát, Tiến sĩ phát hiện ra một loại đá khoáng có cấu trúc vi mô đặc biệt, có khả năng giữ nước, trung hòa vi sinh vật và ngăn mầm bệnh phát sinh, có thể thay thế gần như hoàn toàn vai trò của đất trong trồng trọt. Loại đá này sau đó được gọi là Orlarock đã đặt nền móng cho mô hình nông nghiệp độc đáo mà Tiến sĩ Lyndal Hugo cùng cộng sự là bà Amanda Cornelissen mang tới Việt Nam.

“Chúng tôi lựa chọn Việt Nam vì thấy được ở đây một thị trường đang khao khát thay đổi. Việt Nam có những người nông dân tuyệt vời, chăm chỉ, nhưng đang chịu áp lực lớn từ việc thâm canh quá mức và biến đổi khí hậu. Chúng tôi tin rằng mình có thể đóng góp một giải pháp”, bà Amanda Cornelissen, đồng sáng lập và Trưởng Bộ phận Trồng trọt của Orlar, chia sẻ.

Từ một khu vườn nhỏ trên ban công ở Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh, Lyndal và Amanda đã thử nghiệm hệ thống trồng cây thủy canh sử dụng Orlarock thay vì đất. Sau nhiều lần điều chỉnh, họ nhận ra cây có thể phát triển khỏe mạnh không cần tới thuốc trừ sâu, phân hóa học và gần như không sử dụng nước tưới liên tục. 

Đến nay, tại trang trại Orlar ở xã Đạ Sar ở Lâm Đồng, công nghệ này đã được ứng dụng suốt 7 năm qua. Những trụ trồng rau thẳng đứng không chiếm nhiều diện tích mặt đất tạo ra năng suất lên tới 20 tấn rau/ha/tháng.

Orlarock, được 2 nhà sáng lập mang từ Australia về Việt Nam, đã tạo ra môi trường sống cho các vi sinh vật có lợi, giúp cây hấp thụ dinh dưỡng một cách tự nhiên. Loại đá này giữ nước tốt, giúp tiết kiệm tới 90% lượng nước so với các mô hình canh tác phổ biến.

Ngoài ra, đá có thể được tái sử dụng nhiều lần mà không mất đi tính chất, sau mỗi vụ chỉ cần xử lý vệ sinh đơn giản rồi đưa vào trồng tiếp.

“Chúng tôi đã nhập hơn 100 tấn đá từ Australia để sử dụng cho nông trại chính ở Lâm Đồng và trung tâm nghiên cứu-phát triển tại Long An. Dù đã dùng qua nhiều vụ, những viên đá này vẫn giữ nguyên kết cấu và công năng. Chúng tôi gần như không cần thay đá, trừ khi mở rộng diện tích canh tác”, bà Amanda chia sẻ.

Mô hình trang trại thẳng đứng do đó không tạo ra chất thải độc hại, không gây bạc màu đất và giải phóng phần nào sự phụ thuộc vào tài nguyên đất – một tài nguyên đang ngày càng trở nên hạn chế ở nhiều vùng nông nghiệp của Việt Nam do ô nhiêm hoặc xâm nhập mặn.

Nhà kính của Orlar không chiếu sáng nhân tạo mà tận dụng ánh sáng tự nhiên nên chỉ dùng 0,05% năng lượng so với các mô hình canh tác thẳng đứng khác - vốn cần rất nhiều điện cho chiếu sáng nhân tạo.

“Chúng tôi không chỉ vượt tiêu chuẩn về phát triển bền vững, mà còn tạo ra những sản phẩm rau củ tươi ngon, bảo quản được lâu, và hoàn toàn không chứa dư lượng hóa chất. Đó là điều khiến chúng tôi tự hào”, bà Amanda cho biết thêm.

Với những đóng góp của mình, Orlar đã góp một phần vào chiến lược của chính phủ Australia trong việc hỗ trợ Việt Nam ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển nông nghiệp bền vững.

Phó Tổng Lãnh sự Australia tại Thành phố Hồ Chí Minh Brent Steward nhận định: “Mô hình của Orlar là một trong những thí dụ tiêu biểu cho hợp tác nông nghiệp giữa hai nước. Việc không sử dụng đất và hóa chất giúp kiểm soát hoàn toàn chất lượng đầu vào, giảm ô nhiễm môi trường và tiết kiệm tài nguyên. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh khan hiếm nước và biến đổi khí hậu như hiện nay”.

Nông trại Orlar hiện có diện tích 1,6ha và dự kiến sẽ được mở rộng lên 2,7ha trong vài tháng tới. Mục tiêu tiếp theo của các nhà sáng lập sẽ là đưa mô hình xuống các vùng đất thấp hơn, đặc biệt như Đồng bằng sông Cửu Long, nơi chịu ảnh hưởng nặng nề từ xâm nhập mặn và sụt lún đất.

Chị Chil K’Măng, một phụ nữ dân tộc Chil sinh sống tại Đạ Sar, đã làm việc tại trang trại Orlar được 3 năm. Mỗi sáng, chị đến khu nhà kính chăm sóc các trụ rau và thu hoạch. Công việc không quá vất vả, lại khá đều đặn và ổn định.

"Công việc ở đây giúp tôi có thu nhập cố định mỗi tháng, lại gần nhà, tôi vẫn có thể lo cho con cái và chuyện nhà cửa”, chị K’Măng chia sẻ. “Những người làm ở đây, đa số là người dân tộc như tôi. Ổn định lắm”.

Hiện nông trại Orlar có 24 lao động, bao gồm cả cấp quản lý. Đa phần trong số đó là những người phụ nữ dân tộc thiểu số như chị K’Măng - những người trước đây chủ yếu sống nhờ vào công việc canh tác nhỏ lẻ, thiếu tính ổn định và thường chịu rủi ro lớn từ thời tiết và thị trường.

Tạo cơ hội việc làm cho người dân bản địa, thúc đẩy bình đẳng giới, phát triển cộng đồng chính là những giá trị khiến mô hình nông trại Olar càng trở nên bền vững. Những người lao động tại Orlar cũng được đào tạo về kỹ thuật nông nghiệp hiện đại.

“Chúng tôi luôn muốn tạo ra một mô hình mà ở đó công nghệ không thay thế con người, mà giúp con người có cuộc sống tốt hơn. Điều quan trọng không chỉ là rau sạch, mà là những người trồng rau ấy cũng có cuộc sống sạch - ổn định, đầy đủ và có cơ hội phát triển”, bà Amanda Cornelissen chia sẻ.

Bà Amada khẳng định, từ đầu, Orlar đã không chỉ hướng tới mục tiêu thương mại:  “Chúng tôi không chỉ trồng cây, chúng tôi còn muốn đóng góp xây dựng cả cộng đồng. Đó là lý do vì sao chúng tôi ưu tiên tuyển dụng người dân địa phương, đặc biệt là phụ nữ. Khi họ có công việc ổn định, họ có tiếng nói hơn trong gia đình, trong cộng đồng. Họ thay đổi cuộc sống của chính mình. Và điều đó, với tôi, còn quan trọng hơn cả sản lượng”.

Bên cạnh khu sản xuất tại Lâm Đồng, Orlar cũng vận hành một trung tâm nghiên cứu-phát triển tại tỉnh Long An cũ (nay thuộc tỉnh Tây Ninh). Ở đây, các kỹ thuật trồng trọt bằng Orlarock được thử nghiệm và cải tiến; song song với đó, trung tâm cũng góp phần đào tạo nguồn nhân lực trẻ cho lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao của Việt Nam.

“Chúng tôi đang đào tạo các bạn trẻ để họ hiểu, làm chủ và lan tỏa mô hình này. Khi Việt Nam có lực lượng lao động am hiểu công nghệ, họ có thể mang mô hình đi xa hơn đến nhiều vùng đất hơn, và biến nó thành một phần trong chiến lược phát triển nông nghiệp của chính mình”, bà Amanda cho biết.

Trong các chuyến khảo sát gần đây, phía Orlar đã làm việc cùng các tổ chức đối tác tại Đồng bằng sông Cửu Long để đánh giá khả năng thích ứng của hệ thống trồng thẳng đứng sử dụng Orlarock tại các vùng đất thấp, nơi đã bị nhiễm phèn hoặc ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn.

“Khi bạn không cần đất, bạn có thể làm nông nghiệp ở những nơi mà trước đây người ta cho là không thể trồng trọt được. Đó không chỉ là thay đổi về kỹ thuật mà là sự giải phóng về tư duy”, bà Amanda nhấn mạnh.

Những con người ở Orlar đang cùng hướng tới ước mơ về một Việt Nam nơi mà những người nông dân nhỏ bé, đặc biệt là phụ nữ, những người dân tộc thiểu số, có thể tiếp cận công nghệ, kỹ thuật trồng trọt hiệu quả, mà vẫn bảo vệ được môi trường sống xung quanh. Nếu những mô hình như nông trại Orlar được lan rộng, đây có thể là một trong những lời giải cho bài toán xanh, bền vững cho nền nông nghiệp Việt Nam.

Không chỉ là mô hình công nghệ nông nghiệp tiên tiến, Orlar cũng phản ánh tinh thần hợp tác và trách nhiệm chung trong phát triển bền vững giữa các quốc gia.

Chia sẻ về vai trò chiến lược của các chương trình hợp tác như Orlar, Phó Tổng Lãnh sự Australia tại Thành phố Hồ Chí Minh Brent Steward cho biết: “Một phần quan trọng trong chiến lược của chúng tôi là hợp tác với các đối tác Việt Nam để cùng giải quyết các thách thức về biến đổi khí hậu, cải thiện sinh kế cho nông dân quy mô nhỏ và các nhóm dễ bị tổn thương.

Các chương trình như Orlar thể hiện rõ tinh thần đó, vừa phát triển công nghệ, vừa đặt con người làm trung tâm. Chúng tôi không chỉ muốn hỗ trợ, mà còn muốn nâng cao năng lực để Việt Nam có thể tự xây dựng tương lai của chính mình”.