Chiến thắng của quân và dân ta trong Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968 là sự kiện có ý nghĩa lịch sử to lớn, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc ta; làm phá sản chiến lược "chiến tranh cục bộ", góp phần chấm dứt chiến tranh phá hoại miền bắc, buộc đế quốc Mỹ phải chấp nhận đàm phán với ta tại Hội nghị Paris về việc lập lại hòa bình ở Việt Nam.

Kỷ niệm 40 năm Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, một lần nữa, chúng ta khẳng định sự lãnh đạo sáng suốt, đúng đắn của Ðảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh thần chiến đấu anh dũng và hy sinh quên mình của quân, dân ta vì sự nghiệp đấu tranh thống nhất Tổ quốc; giáo dục truyền thống yêu nước, ý chí độc lập, tự chủ, niềm tự hào dân tộc cho cán bộ, chiến sĩ và nhân dân ta, tạo sự thống nhất cao về ý chí và hành động trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay; phản bác những luận điệu xuyên tạc, phủ nhận giá trị, ý nghĩa của sự kiện này.

Trên chặng đường 21 năm chiến đấu giành độc lập, tự do và thống nhất non sông, dân tộc Việt Nam đã phải đương đầu với đế quốc Mỹ - một cường quốc đang theo đuổi chiến lược chính trị-quân sự toàn cầu mà Việt Nam là một "điểm ngắm". Với âm mưu chia cắt nước Việt Nam, biến miền nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới, Mỹ đã tung vào cuộc chiến tranh này số quân thiện chiến của cả ba quân chủng hùng hậu là lục quân, không quân, hải quân; cùng với quân đội một số nước đồng minh và quân đội Sài Gòn, hợp thành đội quân gần một triệu ba chục vạn tên; chưa kể gần ba chục vạn quân Mỹ ở một loạt căn cứ ngoài khơi Việt Nam làm nhiệm vụ hỗ trợ hậu cần-kỹ thuật cho lực lượng tác chiến trên bộ, trên không, trên sông, trên biển của quân Mỹ.

Phía Mỹ còn sử dụng trong chiến tranh Việt Nam các hệ vũ khí, phương tiện chiến tranh, thiết bị chiến trường tối tân nhất mà thành tựu khoa học-kỹ thuật tiên tiến đạt được trong những năm giữa thế kỷ 20. Chỉ riêng việc thành lập Sư đoàn kỵ binh không vận và đưa vào miền nam hàng nghìn chiếc máy bay lên thẳng, như nhận định của tướng Westmoreland, Tư lệnh Bộ chỉ huy quân sự Mỹ tại miền nam Việt Nam, đã có thể thay thế cho hơn một triệu quân đánh bộ mà lẽ ra Mỹ và Sài Gòn phải huy động.

Ðương đầu với kẻ thù xâm lược có tiềm lực và sức mạnh quân sự, kinh tế, trình độ khoa học, công nghệ lớn hơn gấp nhiều lần, Bộ Chính trị Trung ương Ðảng và Quân ủy Trung ương nhận thức rằng, muốn giành thắng lợi, phải có quyết tâm và ý chí gang thép, phải biết đánh và biết thắng bằng sức mạnh tổng hợp của cách mạng và chiến tranh cách mạng Việt Nam, phải đoàn kết chặt chẽ với nhân dân và quân đội hai nước Lào và Campuchia, phải kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại...

Theo phương hướng đó, Ðảng ta, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã lãnh đạo toàn Ðảng, toàn dân, toàn quân ta giữ vững quyết tâm, kiên trì mục tiêu kháng chiến, mở Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968.

Sau quá trình chuẩn bị, đúng vào đêm giao thừa theo lịch âm miền nam (tức đêm 29 rạng ngày 30/1/1968), quân và dân các tỉnh đồng bằng ven biển miền trung và Tây Nguyên đã đồng loạt nổ súng mở màn cuộc tổng tiến công. 24 giờ sau, cuộc Tổng tiến công và nổi dậy đồng loạt nổ ra khắp các tỉnh và thành phố lớn miền nam. Trong gần 2 tháng, cuộc Tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân ta trên chiến trường miền nam như những đợt sóng đánh vào 4 trong 6 thành phố lớn, 37 trong số 44 thị xã và hàng trăm thị trấn, quận lỵ.

Tại nhiều đô thị, lực lượng vũ trang ta, được sự đùm bọc chở che, giúp đỡ, tham gia chủ động và tích cực của nhân dân, đã tiến công và chiếm giữ nhiều mục tiêu quan trọng trong nhiều ngày, nhiều giờ. Quân giải phóng đã đánh mạnh, đánh trúng 4 bộ tư lệnh quân đoàn, 8 trong số 11 bộ tư lệnh sư đoàn, 2 bộ tư lệnh quân khu, 2 bộ tư lệnh dã chiến Mỹ cùng nhiều bộ tư lệnh lữ đoàn, trung đoàn, các tiểu khu, chi khu và hàng trăm căn cứ quân sự, kho tàng, sân bay, bến cảng, tuyến giao thông huyết mạch...

Ta đã chiếm giữ và làm chủ thành phố Huế 26 ngày đêm, vây hãm địch nhiều ngày ở Khe Sanh, tiến công và nổi dậy tại nhiều vùng nông thôn tạm bị chiếm, tiêu diệt nhiều sinh lực cao cấp và phương tiện chiến tranh, dự trữ hậu cần hiện đại nhất của địch, giải phóng hàng triệu đồng bào, đưa chiến tranh vào sâu trong hậu phương của địch.

Thắng lợi oanh liệt của đòn Tổng tiến công và nổi dậy táo bạo, bất ngờ Xuân Mậu Thân 1968 đã làm đảo lộn thế chiến lược của địch trên chiến trường, làm rung chuyển cả nước Mỹ, tạo ra bước ngoặt quan trọng của cuộc chiến tranh, đánh dấu sự phá sản của chiến lược "chiến tranh cục bộ", làm lung lay tận gốc ý chí xâm lược và buộc đế quốc Mỹ phải chủ trương "phi Mỹ hóa" chiến tranh, chấm dứt chiến tranh phá hoại miền bắc không điều kiện, chấp nhận đàm phán trực tiếp với ta tại Hội nghị Paris, khởi đầu một quá trình đi xuống về chiến lược của Mỹ và đó là quá trình không thể đảo ngược.

Chiến thắng Tết Mậu Thân 1968 rất to lớn và toàn diện. Chiến thắng đó là một thành công xuất sắc trong chỉ đạo chiến lược, điều hành chiến tranh của Ðảng ta; là biểu hiện sáng ngời của ý chí gang thép và sức mạnh quật khởi của toàn dân, toàn quân ta dưới sự lãnh đạo của Ðảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Lãnh đạo quân và dân ta chiến đấu chống lại kẻ thù xâm lược có số quân đông, vũ khí và trang bị hiện đại, hậu cần dồi dào, hỏa lực mạnh, sức cơ động cao, khả năng tiếp ứng nhanh, lại chiếm ưu thế áp đảo trên không, trên sông, trên biển, Ðảng ta rất chú trọng vấn đề thời cơ chiến lược và ra sức chuẩn bị mọi mặt để tạo thời cơ, chớp lấy thời cơ, hạ quyết tâm chiến lược kịp thời và chính xác nhằm xoay chuyển cục diện chiến tranh, giành thắng lợi từng bước, tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn.

Ngay từ cuối năm 1965, Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Ðảng lần thứ 12 (tháng 12/1965) đã chỉ ra phương hướng giành thắng lợi trong "chiến tranh cục bộ" là: trên cơ sở tiếp tục quán triệt phương châm đánh lâu dài, "cần phải cố gắng đến cao độ, tập trung lực lượng của cả hai miền để tranh thủ thời cơ, giành thắng lợi quyết định trong thời gian tương đối ngắn trên chiến trường miền nam".

Ngay trong quan niệm của Ðảng ta, "giành thắng lợi quyết định" không bao hàm ý nghĩa là tiêu diệt toàn bộ lực lượng quân sự địch mà thực chất chỉ là "đè bẹp ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ, đạt được những mục tiêu về độc lập, dân chủ, hòa bình, trung lập, tiến tới thống nhất nước nhà". Phương châm chiến lược này đã được các chiến trường, các địa phương, các đơn vị lực lượng vũ trang ba thứ quân ở miền nam quán xuyến trong từng đợt hoạt động quân sự, chính trị; trong từng chiến dịch, từng trận chiến đấu.

Trong khi chỉ đạo quân và dân trên chiến trường đẩy mạnh tiến công địch về quân sự, chính trị, binh vận; ra sức tăng cường lực lượng và thế trận chiến tranh nhân dân trên ba vùng chiến lược, Ðảng ta đồng thời theo dõi sát và nắm bắt kịp thời mọi diễn biến tình hình liên quan tới cuộc chiến tranh, cả trên chiến trường trong nước và trên thế giới, đặc biệt là ở nước Mỹ.

Với tầm nhìn chiến lược đó, sau thắng lợi giòn giã đánh bại hai cuộc phản công chiến lược của quân viễn chinh Mỹ mùa khô 1965-1966, 1966-1967, làm thất bại các mục tiêu chiến lược của cuộc chiến tranh phá hoại miền bắc của không quân, hải quân Mỹ, gây cho địch những tổn thất nặng nề về sinh lực, tiền của và phương tiện chiến tranh, Ðảng ta nhận thấy địch đang lúng túng, bị động cả về chiến lược và chiến thuật; đang "ngày càng chuyển vào phòng ngự một cách bị động hơn trước" .

Hơn nữa, Ðảng ta còn nhận định rằng, "so với mục tiêu chính trị và quân sự có hạn của chúng ở miền nam thì những cố gắng chiến tranh của Mỹ (cùng với những thiệt hại nặng nề của chúng) ở Việt Nam đã tới đỉnh cao" . Ðây là một nhận định rất quan trọng trong việc hoạch định kế hoạch chiến lược Tết Mậu Thân. Trong chỉ đạo chiến lược, nhận thức rõ thời điểm đỉnh cao trong cố gắng chiến tranh của đối phương để xác định thời điểm giáng đòn quyết định có ý nghĩa to lớn. Nếu nhận thức không chính xác, chọn thời điểm mở cuộc tiến công không đúng lúc thì hiệu lực thấp, thậm chí kết quả có thể ngược lại so với tính toán ban đầu vì đối phương có thể tăng viện ồ ạt, tiếp tục nỗ lực chiến tranh ở mức mạnh mẽ hơn, gây cho ta những tổn thất to lớn.

Trên chiến trường Việt Nam đã vậy, còn tại Mỹ, do thất bại và sa lầy ở Việt Nam, chính quyền của Tổng thống Mỹ Johnson gặp phải những khó khăn to lớn về chính trị, kinh tế, quân sự, xã hội, ngoại giao; những khó khăn đó càng bị nhân lên khi cuộc vận động tranh cử ở Mỹ đang xích lại gần. Vấn đề đặt ra là ta cần phải tranh thủ tình hình đó để buộc Chính phủ Mỹ phải ngừng ném bom miền bắc, chịu ngồi vào bàn đàm phán.

Về phía ta, mặc dù vẫn còn gặp nhiều khó khăn về tổ chức lực lượng, về khả năng đánh tiêu diệt lớn, về bảo đảm hậu cần, về phong trào đô thị... nhưng, "những điểm cơ bản của tình hình vẫn là ta đang ở thế thắng, thế chủ động và thuận lợi, địch đang ở thế thua, thế bị động và khó khăn". Tình hình ấy cho phép "ta chuyển cuộc chiến tranh cách mạng của nhân dân ta ở miền nam sang một thời kỳ mới, thời kỳ tiến công và nổi dậy giành thắng lợi quyết định" .

Vì vậy, trong "Bức thư" gửi Trung ương Cục miền nam và Quân ủy Miền, đồng chí Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Ðảng Lê Duẩn chỉ rõ: "Từ 3, 4 năm nay, ta đã chuẩn bị lực lượng và thế trận cho trận quyết chiến chiến lược này. Song, vì nhiều lý do, lực lượng ta chuẩn bị vẫn chưa đủ. Tuy vậy, như Trung ương đã phân tích, khi đã có thời cơ thuận lợi, nếu chúng ta biết làm và làm đúng, có sự nỗ lực vượt bậc thì lực lượng ít cũng có thể tạo nên sức mạnh bảo đảm giành được thắng lợi rất to lớn, rất quan trọng" .

Bức thư đề ngày 18/1/1968, tức trước giờ G của Tết Mậu Thân 1968 chưa đầy 2 tuần và trích dẫn trên đặt dưới tiêu đề "thời cơ là hết sức quan trọng". Có thể xem đây như một mệnh lệnh cuối cùng sau cả một quá trình tạo thời cơ, chờ đón thời cơ và chớp lấy thời cơ để hạ quyết tâm mở Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Ðảng ta.

Trong điều kiện tương quan lực lượng quân sự lúc bấy giờ, vẫn nghiêng mạnh về phía địch, song, nắm vững chiều hướng vận động của tình hình và để kịp thời chớp lấy thời cơ có lợi nhằm xoay chuyển cục diện chiến tranh, Ðảng ta chủ trương đánh vào ý chí xâm lược của đối phương bằng sức mạnh tổng hợp của chiến tranh cách mạng miền nam, bằng việc kết hợp chặt chẽ và nhịp nhàng giữa đấu tranh quân sự, đấu tranh chính trị, đấu tranh ngoại giao, nhằm vào toàn bộ mục tiêu hiểm yếu của địch trên chiến trường, đặc biệt bằng cách đánh hiểm, đánh vào "trung ương thần kinh" của địch, vào thời điểm nhạy cảm nhất trong đời sống chính trị của nước Mỹ - là năm vận động tranh cử tổng thống nhiệm kỳ mới.

Ðể tiến công được vào hệ thống dinh lũy của địch, trong dịp Tết Mậu Thân 1968, ta đã giải quyết thành công các vấn đề thuộc về nghệ thuật chỉ đạo chiến lược và nghệ thuật chiến dịch; đã triển khai các biện pháp nghi binh "lừa địch" cả ở cấp chiến lược, chiến dịch và chiến thuật; cả trên mặt trận chính trị, quân sự và ngoại giao.

Dựa vào sự đùm bọc, đồng thuận, giúp đỡ, chở che, tham gia tích cực của nhân dân, ta đã thực hiện thành công lối đánh dũng mãnh, táo bạo, bất ngờ, đồng loạt; nhằm trúng các mục tiêu "yết hầu", "huyết mạch", "tim óc" của địch gồm các cơ quan đầu não từ trung ương tới địa phương của chính quyền Sài Gòn, các sở chỉ huy, các bộ tư lệnh quân đoàn, sư đoàn, sân bay, bến cảng, kho tàng, đầu mối giao thông... Ðó là những mục tiêu tập trung sinh lực cao cấp của địch, những mục tiêu nhạy cảm nhất trong bộ máy chiến tranh của chúng ở miền nam Việt Nam.

Ðặc biệt, cuộc tiến công vào tòa Ðại sứ Mỹ của các chiến sĩ biệt động Quân giải phóng vượt xa ý nghĩa của một trận đánh thông thường, gây tiếng vang lớn trên khắp thế giới và ở nước Mỹ.

Như thế, trong Tết Mậu Thân 1968, việc nghi binh, chọn hướng, chọn thời điểm, chọn mục tiêu, chọn hình thức và phương thức tiến công đã chứng tỏ bước phát triển mới trong nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh của Ðảng. Trong khi chiến lược quân sự của Mỹ là "tìm và diệt" chủ lực Quân giải phóng và bộ máy chỉ đạo chiến tranh cách mạng miền nam và Bộ chỉ huy quân sự Mỹ tại Sài Gòn tin rằng chiến lược của đối phương là "lấy nông thôn bao vây thành thị" thì đòn tiến công của ta lại nổ ra ngay giữa Sài Gòn và một loạt các đô thị khác ở khắp miền nam.

Ðó thực sự là một bất ngờ lớn, khiến cho địch trên chiến trường không kịp trở tay, khiến cho một bộ phận quân Mỹ lâm vào tình huống "cá voi mắc cạn", giới lãnh đạo Washington phải sững sờ choáng váng. "Cũng với bấy nhiêu quân, với thế trận và so sánh lực lượng khi bước vào Ðông-Xuân 1967, 1968, nếu chúng ta vận dụng một chiến lược khác, chọn một hướng tiến công khác thì chắc rằng cuộc chiến tranh sẽ không thay đổi một cách đột biến, đẩy địch vào thế tồi tệ bốn bề nguy khốn như hiện nay cả về quân sự và chính trị .

Tết Mậu Thân 1968 được tiến hành trong điều kiện lực lượng quân sự địch lên tới gần một triệu ba mươi vạn quân, bộ máy chiến tranh của địch vẫn còn hiệu lực và tiềm lực chiến tranh của chúng rất dồi dào.

Ðể đạt được mục tiêu chiến lược đã đề ra, Ðảng ta chủ trương sử dụng một cách đánh tốt nhất lực lượng chính trị và vũ trang, dùng binh lực và hỏa lực mạnh của ta đánh vào các binh đoàn chủ lực địch, đánh mạnh vào "thủ đô" Sài Gòn và các đô thị, tạo điều kiện cho hàng triệu quần chúng trong vùng Mỹ-ngụy kiểm soát nổi dậy, phối hợp với lực lượng vũ trang Quân giải phóng tiêu diệt và làm tan rã quân địch, đánh sập bộ máy đầu não của chính quyền Sài Gòn, làm tê liệt ý chí xâm lược và rối loạn tận gốc bộ máy chiến tranh của Mỹ-ngụy, biến hậu phương chiến tranh của địch thành tiền phương của ta, làm thay đổi so sánh lực lượng một cách mau chóng và có lợi cho ta, bất lợi cho địch.

Trước và trong dịp Tết Mậu Thân, các đơn vị chủ lực ta đã mở các chiến dịch quân sự ở vùng rừng núi miền tây Trị Thiên, Ðông Nam Bộ, Tây Nguyên, thu hút, ghìm chân một bộ phận quan trọng quân Mỹ. Ðồng thời, ta sử dụng một số đơn vị chủ lực mở các trận đánh ở vòng ngoài, ghìm chân các sư đoàn, lữ đoàn, trung đoàn địch. Từ vùng ven, các tiểu đoàn "mũi nhọn" được tổ chức và trang bị gọn nhẹ, có nhiệm vụ đánh chiếm các mục tiêu được phân công, mở lối tiến vào nội đô, tiếp ứng cho các tổ, đội đặc công, biệt động, mở rộng phạm vi kiểm soát... ở nội đô, lực lượng đặc công, biệt động bất ngờ đánh chiếm một số cơ quan đầu não của chính quyền Sài Gòn.

Cuộc tiến công dũng mãnh, lập công xuất sắc, sự hy sinh to lớn của các chiến sĩ biệt động, sự tham gia rộng lớn của quần chúng Sài Gòn và các đô thị trên khắp miền nam dịp Tết Mậu Thân là đỉnh cao thắng lợi của chiến tranh nhân dân, góp phần quan trọng tạo nên hiệu lực và sức chiến đấu mạnh mẽ của đòn tiến công chiến lược Tết Mậu Thân 1968.

Ðồng thời, ta sử dụng pháo cối, rocket đánh vào các mục tiêu như sân bay, sở chỉ huy, kho tàng của địch. Các đội vũ trang và bán vũ trang của các đoàn thể như Thanh niên, Công vận, Phụ vận, Hoa vận... cơ động đánh địch trên đường phố. Ðòn tiến công quân sự trên đây có tác dụng châm ngòi cho quần chúng nổi dậy ở các khu phố dưới nhiều hình thức và đến lượt nó, lại tiếp thêm sức cho đòn tiến công quân sự.

Nhân lúc địch dồn về mặt trận đô thị, lực lượng vũ trang tại chỗ đã hỗ trợ cho quần chúng ở nhiều vùng nông thôn bị địch chiếm nổi dậy, đập tan chính quyền cơ sở địch, giành quyền làm chủ, mở rộng vùng giải phóng.

Ðó thật sự là một thành công nổi bật trong nghệ thuật phát huy mạnh mẽ nhân tố con người, lấy nhỏ đánh lớn, lấy ít địch nhiều, lấy chất lượng cao thắng số lượng đông, lấy trí tuệ con người Việt Nam để chiến thắng vũ khí và lực lượng quân sự Mỹ. Như thế, trong toàn bộ cuộc chiến tranh giữa Mỹ và nhân dân Việt Nam, Tết Mậu Thân 1968 là sự kế thừa và phát huy lên một tầm cao mới truyền thống đánh giặc và nghệ thuật quân sự Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh.

Bên cạnh những thắng lợi to lớn đã giành được, trong Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, chúng ta cũng mắc một số khuyết điểm. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Ðảng lần thứ 21 (1973) đã chỉ rõ những khuyết điểm ấy: "Chủ quan trong việc đánh giá tình hình, cho nên ta đã đề ra yêu cầu chưa thật sát đúng với tình hình thực tế lúc đó; nhất là sau đợt tiến công Tết Mậu Thân, ta đã không kịp thời rút kinh nghiệm ngay nhằm đánh giá lại tình hình và có chủ trương chuyển hướng kịp thời: ta chậm thấy những cố gắng mới của địch, những khó khăn lúc đó của ta, không đánh giá hết âm mưu địch trong kế hoạch bình định nông thôn nhằm thực hiện chính sách "Việt Nam hóa chiến tranh" của Nixon; cho nên ta đã gặp khó khăn trong một thời gian. Mặc dù có khuyết điểm, Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968 vẫn giữ một vị trí rất to lớn và rất oanh liệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam anh hùng" .