Quy hoạch Hà Nội qua các thời kỳ: Cơ hội và thách thức

Tại Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề "Tầm nhìn mới, cơ hội mới xây dựng Thủ đô Hà Nội văn hiến-văn minh-hiện đại, thành phố kết nối toàn cầu" diễn ra ngày 7/10/2024 tại Hà Nội, KTS Trần Ngọc Chính đã có bài tham luận "Quy hoạch Hà Nội qua các thời kỳ: Cơ hội và thách thức". Báo Nhân Dân trân trọng giới thiệu bài tham luận.

Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954) đã mở ra thời kỳ phát triển mới của Hà Nội và đất nước. Trong bối cảnh đó, Trung ương và thành phố Hà Nội khẳng định cần sớm có Quy hoạch chung Thủ đô để định hướng cho việc xây dựng và phát triển Thủ đô trong giai đoạn mới. Nhìn lại lịch sử, công cuộc xây dựng và phát triển Thủ đô, Hà Nội luôn là mối quan tâm hàng đầu của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta.

Những dấu mốc quan trọng của công tác quy hoạch Hà Nội qua các thời kỳ

Việc điều chỉnh địa giới hành chính thành phố Hà Nội và một số tỉnh có liên quan năm 2008 (Nghị quyết số 15/2008/QH12), đã đưa Hà Nội đã trở thành đô thị lớn nhất cả nước và là một trong 17 thủ đô có diện tích lớn nhất thế giới. Tạo điều kiện để Thủ đô Hà Nội phát triển toàn diện, đáp ứng đầy đủ các chức năng và vị thế của một thủ đô hiện đại, xứng đáng là trung tâm chính trị, văn hóa, khoa học kỹ thuật, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước trong quá trình hội nhập; phù hợp với định hướng quy hoạch phát triển vùng Hà Nội, phù hợp với các điều kiện tự nhiên-lịch sử-văn hóa truyền thống, bảo đảm diện tích, quy mô dân số cho Hà Nội phát triển bền vững trong giai đoạn trước mắt và tương lai.

Trong bối cảnh đó, một lần nữa, yêu cầu cần phải điều chỉnh quy hoạch Thủ đô lại được đặt ra. Ngày 26/7/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đồ án Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến 2030, tầm nhìn 2050 (Quyết định số 1259/QĐ-TTg) với mục tiêu đưa Hà Nội trở thành thành phố “Xanh-Văn hiến-Văn minh-Hiện đại”, nâng cao vị thế của Thủ đô Hà Nội trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Xây dựng Hà Nội trở thành đô thị phát triển năng động, hiệu quả. Thủ đô Hà Nội trở thành động lực thúc đẩy kinh tế-xã hội các vùng khác trong cả nước, có sức cạnh tranh cao trong nước, khu vực và quốc tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập và thu hút đầu tư.

Phát huy truyền thống lịch sử ngàn năm văn hiến và anh hùng, với vị trí, vai trò là "Trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hoá, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế, một động lực phát triển của vùng đồng bằng Sông Hồng và cả nước", sau khi Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2050 được phê duyệt, Hà Nội đã triển khai nhiều Quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết, các dự án đầu tư cũng như các quy hoạch hệ thống chuyên ngành như giao thông, cấp nước, cấp điện, thoát nước, nhà ở... Không gian đô thị được mở rộng, cảnh quan đô thị được cải thiện. Đã có những định hướng cơ bản hợp lý, trong đó hình thành hành lang xanh, vành đai xanh, nêm xanh và trục sông Hồng là trục cảnh quan trung tâm thành phố. Bộ khung đô thị được phát triển kết nối tốt với các quận huyện và vùng Thủ đô. Tại khu vực đô thị trung tâm, bộ mặt đô thị đã chuyển biến tích cực. Nhiều khu đô thị mới như: Royal City, Time City, Vinhomes Riverside, Ecopark đã trở thành các đô thị đáng sống.

Về kinh tế-xã hội, Hà Nội đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật. Chỉ tính trong năm 2023, GRDP Hà Nội tăng 6,27%, gấp 1,24 lần mức tăng cả nước (5,05%);

GRDP bình quân đầu người đạt 151,1 triệu đồng, vượt kế hoạch (150 triệu đồng)⁴²³. Quy mô, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực. Môi trường đầu tư kinh doanh được cải thiện. Hạ tầng kinh tế, xã hội được nâng lên một bước; trong đó kết quả xây dựng nông thôn mới là dấu ấn nổi bật.

Sự nghiệp phát triển văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, công tác bảo đảm an sinh xã hội, tạo việc làm, giảm nghèo bền vững đạt nhiều kết quả tích cực; chất lượng cuộc sống của nhân dân Thủ đô không ngừng được nâng lên; diện mạo của Thủ đô có nhiều đổi thay, văn minh, hiện đại hơn.

Một số huyện ngoại thành có tốc độ đô thị hóa nhanh. Hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội được quan tâm đầu tư; xử lý rác thải, nước thải, ô nhiễm ao, hồ... cải thiện đáng kể. Công tác quy hoạch, xây dựng và quản lý đất đai, đô thị, trật tự, trật tự, kỷ cương xã hội được tăng cường. Nếp sống văn minh đô thị có chuyển biến tích cực. Xây dựng nông thôn đạt kết quả nổi bật

Có thể nói, chặng đường 70 năm xây dựng và phát triển, công tác quy hoạch Hà Nội đã có sự chuyển mình đáng kể, nâng tầm vị thế của một đô thị trung tâm, một đại đô thị hướng tới sự phát triển bền vững.

(Ảnh: Thành Đạt)

Hồ Hoàn Kiếm qua góc máy từ trên cao. (Ảnh: Thành Đạt)

Với 7 lần xây dựng, điều chỉnh quy hoạch chung Thủ đô và 4 lần mở rộng địa giới hành chính vào các năm 1960, 1978, 1991 và 2008, thành phố Hà Nội đã có những bước tiến mạnh mẽ, vượt qua thách thức, nắm bắt cơ hội, phát huy lợi thế đã và đang đạt được nhiều thành tựu nổi bật, hướng đến xây dựng Hà Nội là Thủ đô “Xanh-Văn hiến-Thông minh-Hiện đại” như tinh thần của Nghị quyết 15-NQ/TW ngày 5/5/2022 của Bộ Chính trị đã xác định, coi đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng đặc biệt trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc với tinh thần "Cả nước vì Hà Nội, Hà Nội vì cả nước". Với các quyết định đó, chúng ta hiểu rằng Bộ Chính trị và Quốc hội đang kỳ vọng rất nhiều về vai trò, vị thế của Thủ đô để phù hợp với yêu cầu và khát vọng phát triển của dân tộc với tương lai của Thủ đô 100 triệu dân.

Nghị quyết 06-NQ/TW về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 được Bộ Chính trị ban hành ngày 24/1/2022 - một Nghị quyết chuyên đề đầu tiên của Đảng về phát triển đô thị, cũng đã nêu một nhiệm vụ rất quan trọng đó là hoàn thiện thể chế trong công tác quy hoạch đô thị, nâng cao chất lượng công tác quy hoạch đô thị.

Đây cũng là cơ sở pháp lý để tháng 6/2024, Quốc hội đã bấm nút thông qua Luật Thủ đô (sửa đổi). Trong Luật Thủ đô sửa đổi lần này, đã có nhiều quy định mới, mang tính đột phá. Theo đó, Luật Thủ đô quy định tập trung nguồn lực, ưu tiên tổ chức thực hiện quy hoạch phân khu sông Hồng và sông Đuống phù hợp với Quy hoạch Thủ đô và Quy hoạch chung Thủ đô. Thành phố Hà Nội được xây dựng trung tâm công nghiệp văn hóa tại bãi sông, bãi nổi sông Hồng và khu vực khác có lợi thế về vị trí không gian văn hóa phù hợp với quy hoạch. Luật cũng cho phép áp dụng mô hình TOD, bảo đảm hiện đại, đồng bộ, bền vững...

Tuy vậy, sau 13 năm thực hiện quy hoạch 1259, cho thấy Đồ án quy hoạch chưa phát huy được vai trò, vị thế, tiềm năng và thế mạnh của Thủ đô Hà Nội trong Vùng Thủ đô; quy mô dân số đã vượt ngưỡng dự báo; tỷ lệ đô thị hóa đạt thấp, chất lượng phát triển đô thị chưa đồng đều dẫn đến những khó khăn trong việc phân bố, điều tiết, quản lý và kiểm soát dân cư; tiến độ triển khai các đô thị vệ tinh theo quy hoạch còn chậm; kết cấu hạ tầng đô thị chưa theo kịp nhu cầu phát triển đô thị, tính đồng bộ chưa cao. Việc tạo lập khu vực "hành lang xanh" với tỷ lệ 70% quỹ đất toàn thành phố đã tạo nên những giới hạn của sự phát triển đô thị..."

Do đó, việc nghiên cứu, điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô để phù hợp với tình hình thực tiễn của Thủ đô và định hướng phát triển kinh tế-xã hội của trước mắt và lâu dài là rất cần thiết, vì vậy ngày 16/6/2023 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 700/QĐ-TTg Phê duyệt nhiệm vụ Điều chỉnh quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065.

Bên cạnh đó, theo quy định của Luật Quy hoạch 2017, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Nhiệm vụ lập Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quyết định 313/QĐ-TTg ngày 7/3/2022). Đến nay cả hai đồ án đang được tiếp thu, bổ sung, hoàn thiện để trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt. Kết luận số 80-KL/TW ngày 24/5/2024 về Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 cũng đã nhấn mạnh: “Tiếp tục rà soát, xác định rõ chức năng, vị trí, vai trò của Thăng Long-Hà Nội trong suốt hơn 1.000 năm lịch sử và các tiềm năng, lợi thế, đặc thù riêng của Hà Nội để khai thác, phát huy tối đa cho phát triển Thủ đô”, một lần nữa, mục tiêu hướng Hà Nội trở thành Thủ đô “Văn hiến-Văn minh-Hiện đại” lại được đặt ra.

Để đạt được mục tiêu trên ở cả hai quy hoạch, đúng với tầm nhìn là Thủ đô của đất nước hơn 100 triệu dân, Hà Nội đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức, đòi hỏi quy hoạch phải có tầm nhìn và tư duy đổi mới, xây dựng Hà Nội đột phá hơn và có thể chế quản lý tốt hơn.

Những cơ hội và thách thức cho công tác quy hoạch của Thủ đô

Về cơ hội: Là một Thủ đô có lịch sử nghìn năm tuổi và là trung tâm đầu não chính trị, hành chính quốc gia, trung tâm văn hóa, kinh tế, giáo dục, khoa học và giao dịch quốc tế với các giá trị tinh hoa văn hóa, biểu tượng văn minh và văn hiến của Thủ đô, Hà Nội ngày nay vẫn là nơi hội tụ đầy đủ các điều kiện kế thừa, giữ vững, phát huy truyền thống, lịch sử - là nguồn lực đặc biệt quan trọng để phát triển Thủ đô hiện tại và tương lai.

Sau hơn 10 năm triển khai thực hiện quy hoạch chung, nhiều đồ án quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết, quy hoạch chuyên ngành được phê duyệt, đáp ứng yêu cầu đầu tư xây dựng và quản lý đô thị, tạo đà phát triển kinh tế-xã hội Thủ đô. Nhờ đó, diện mạo đô thị có nhiều thay đổi, khang trang, hiện đại. Vị thế của Thủ đô ngày càng được nâng cao.

Theo Quy hoạch 1259, về mặt không gian, Hà Nội sẽ xoay quanh các cụm đô thị (urban cluster). Mô hình này bao gồm phần lõi đô thị bên cạnh các đô thị vệ tinh vừa và nhỏ, được gắn kết nhờ hệ thống đường vành đai, liên tỉnh, quốc lộ và đường sắt dày đặc. Chiến lược này được kỳ vọng đem đến cơ hội giúp tái cấu trúc đô thị, chuyển trạng thái từ một cực sang đa cực thông qua việc di dời bớt những chức năng của khu vực trung tâm như công nghiệp, dịch vụ, thương mại, giáo dục... sang các đô thị vệ tinh, đồng thời xây dựng thêm nhiều trung tâm mới và mở rộng giới hạn phát triển.

Bên cạnh đó, văn minh sông Hồng với trục cảnh quan sông Hồng sẽ tạo ra không gian đặc trưng cây xanh mặt nước, văn hóa lịch sử, cảnh quan chủ đạo cho đô thị trung tâm, với chức năng chính: công trình công cộng, công viên cây xanh, văn hóa, dịch vụ du lịch, giải trí- biểu tượng của Thủ đô kết hợp bảo tồn các công trình di tích, kiến trúc có giá trị lịch sử.

Hồ Hoàn Kiếm nhìn từ trên cao. (Ảnh: Lê Việt)

Hồ Hoàn Kiếm nhìn từ trên cao. (Ảnh: Lê Việt)

Đồ án điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 và Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, đều đặt ra mục tiêu phát triển Thủ đô Hà Nội trở thành đô thị hiện đại, thông minh, dẫn dắt và tạo hiệu ứng lan tỏa cho cả Vùng đồng bằng sông Hồng và Vùng kinh tế trọng điểm phía bắc; có mức sống và chất lượng cuộc sống cao; kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển toàn diện, đặc sắc và hài hòa. Mô hình phát triển không gian theo chùm đô thị, trong đó có các đô thị vệ tinh được giữ nguyên, nhưng tập trung định hướng phát triển 2 thành phố ở phía bắc sông Hồng (Mê Linh, Sóc Sơn, Đông Anh) và thành phố phía tây Hà Nội (Hòa Lạc-Xuân Mai) trực thuộc Thủ đô làm động lực phát triển khu vực phía bắc và phía tây, vừa là những cực tăng trưởng mới, vừa giúp kéo giãn mật độ dân cư khu vực nội đô; đồng thời xác định 5 trục phát triển, trong đó sông Hồng là trục xanh, cảnh quan trung tâm...

Bên cạnh đó, Luật Thủ đô (sửa đổi) được ban hành đã đem lại giá trị thiết thực, tháo gỡ các nút thắt cản trở, vướng mắc để tạo động lực mới cho Thủ đô, trong đó phân cấp, giao quyền cho Hà Nội quyết định đầu tư công, các dự án theo hình thức công-tư (PPP), tạo cơ chế cho Hà Nội trong công tác giải phóng mặt bằng, Đây là cơ hội để Hà Nội có những bứt phá trong xây dựng và phát triển Thủ đô.

Về thách thức: Từ thực trạng phát triển đô thị Thủ đô hiện nay, đối chiếu với những đặc trưng về phát triển đô thị “Văn hiến-Văn minh-Hiện đại”, Hà Nội vẫn đang gặp nhiều khó khăn về thể chế, hạ tầng, môi trường và các yếu tố về không gian, hạn chế trong quy hoạch, năng lực và công tác quản lý.

Mặc dù đã có Luật Thủ đô, nhưng thiếu các quy định vượt trội về thể chế, cách tiếp cận vẫn theo kiểu top-down truyền thống, thiếu thể chế để quản lý theo quy hoạch. Thể chế, mô hình quản trị của Hà Nội chưa đầy đủ, chưa phù hợp với yêu cầu đặc thù của Thủ đô. Nhiều nguồn lực như di sản văn hóa, cảnh quan thiên nhiên, mặt nước sông hồ... chưa được khai thác hiệu quả, phát huy tiềm năng, lợi thế để biến thành động lực, đột phá. Khoa học-công nghệ; y tế, giáo dục và đào tạo chất lượng cao; nguồn nhân lực, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo chưa đáp ứng yêu cầu, chưa thực sự bền vững.

Các đô thị vệ tinh Hòa Lạc, Sóc Sơn, Phú Xuyên, Xuân Mai và Sơn Tây hay Khu Công nghệ cao Hòa Lạc… trong quá trình triển khai thực hiện cũng đang gặp rất nhiều khó khăn do chậm tiến độ xây dựng các dự án trọng điểm, sự phát triển thiếu tương xứng của hạ tầng giao thông. Mô hình phát triển chùm đô thị chưa đạt yêu cầu, chưa gắn kết phát triển nông thôn mới với đô thị hóa... thiếu cơ chế chính sách, tạo thuận lợi, thu hút doanh nghiệp cho sự phát triển này.

Giao thông và logistics yếu kém chính là những vấn đề lớn nhất của Hà Nội. Mặc dù Hà Nội đã chủ trương ưu tiên phát triển hệ thống vận tải công cộng nhằm giảm thiểu những tác động tiêu cực của tình trạng giao thông quá tải như hiện nay, tuy nhiên những khó khăn về mặt tài chính-kỹ thuật đang khiến một số dự án chậm tiến độ, thiếu đi tính liên kết và đồng bộ với các đầu mối giao thông sẵn có. Trong khi, vấn đề về khai thác không gian ngầm, nhất là không gian công cộng ngầm; phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD)... đang trở thành một xu thế phát triển tất yếu của đô thị hiện đại.

Lưu lượng phương tiện giao thông dày đặc trên các tuyến đường cửa ngõ ra, vào Thủ đô.

Lưu lượng phương tiện giao thông dày đặc trên các tuyến đường cửa ngõ ra, vào Thủ đô.

Việc quản lý, kiểm soát dân số tại đô thị trung tâm và giãn dân khu vực nội đô còn gặp nhiều khó khăn, dẫn đến hạ tầng đô thị bị quá tải, ùn tắc giao thông thường xuyên xảy ra, tình trạng khói bụi, không khí ô nhiễm... Một trong những điểm mới đáng chú ý của điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô lần này là đặc biệt nhấn mạnh tới yêu cầu định hướng quy mô dân số.

Đây vừa là cơ hội, nhưng cũng là thách thức rất lớn với Hà Nội. Theo số liệu thống kê dân số trung bình được cập nhật của Tổng cục Thống kê thì dân số Thành phố Hà Nội năm 2024 là khoảng 8,5 triệu người, với mật độ dân số là 2.398 người/km2, cao gấp 8,2 lần so với mật độ dân số cả nước. So sánh với QHC 1259, tỷ lệ đô thị hóa chưa đạt mục tiêu nhưng quy mô dân số đã vượt ngưỡng dự báo.

Cũng giống như nhiều đô thị khác ở châu Á trong quá trình phát triển bùng nổ, Hà Nội đang chứng kiến sự tăng trưởng nhanh chóng của thị trường bất động sản, nhất là trên phân khúc nhà ở cho người thu nhập thấp - nơi có sự tham gia và vai trò ngày càng quan trọng của các doanh nghiệp khối tư nhân, đã đưa Hà Nội lọt vào danh sách những thành phố toàn cầu. Tuy nhiên, những đô thị mới này cũng gây ra rất nhiều áp lực lên đất đai và hạ tầng.

Nghiêm trọng hơn, những nguy cơ xung đột từ việc thu hồi, chuyển đổi mục đích sử dụng và chính sách đền bù đất đai xuất hiện ngày càng nhiều ở tất cả các đô thị. Bên cạnh đó chỉ tiêu về hạ tầng xã hội, hạ tầng ở Thủ đô còn thấp so với các quy định hiện hành. Việc xây dựng cải tạo chuyển đổi mục đích sử dụng đất nội đô để phát triển nhà cao tầng là một quá trình cần thiết, nhưng đồng thời cũng đang làm chất tải thêm cho hệ thống hạ tầng nội đô hiện hữu.

Công tác quản lý không gian, kiến trúc cảnh quan mặc dù đã được thực hiện theo các quy định, các quy chế quản lý theo các đồ án quy hoạch, thiết kế tuy nhiên quá trình thực thi còn nhiều kẽ hở, thiếu biện pháp chế tài nên hệ quả là không gian, kiến trúc, cảnh quan đô thị bị ảnh hưởng; công trình xây dựng sai phép, không phép; các ngôi nhà siêu mỏng, siêu méo, cơ sở hạ tầng, các tiện ích đô thị cũ kỹ, lạc hậu,…ảnh hưởng đến nhu cầu sinh hoạt và thẩm mỹ của người dân sống trong các đô thị hiện đại, văn minh.

Việc di dời một số trụ sở bộ, ngành, cơ sở công nghiệp, một số trường đại học; hệ thống thương mại dịch vụ (các trung tâm thương mại, siêu thị, chợ) là vấn đề vẫn còn đang tồn đọng trong một thời gian dài do chưa có lộ trình phù hợp và chưa cơ chế chính sách, tài chính đặc thù cho Hà Nội.

Công tác lập quy hoạch, quản lý quy hoạch và phát triển đô thị đã có nhiều đổi mới, nhưng vẫn chưa đáp ứng yêu cầu, chưa tạo chuyển biến tích cực về diện mạo Thủ đô theo yêu cầu đô thị xanh, sạch, đẹp, khang trang, văn minh, hiện đại. Tiến độ thực hiện một số đồ án quy hoạch chậm, đặc biệt là quy hoạch các đô thị vệ tinh. Một số quy hoạch chưa cập nhật chính xác hiện trạng sử dụng đất, dự án được duyệt; có quy hoạch dự báo chưa sát với yêu cầu thực tiễn và phát triển của địa phương dẫn đến phải điều chỉnh trong quá trình lập dự án đầu tư.

Hồ Tây nhìn từ trên cao. (Ảnh: Lê Việt)

(Ảnh: Thành Đạt)

Những nội dung cần đổi mới

Việc quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng được phê duyệt sẽ góp phần đẩy nhanh quá trình điều chỉnh chung xây dựng Thủ đô nhằm sớm đưa Thủ đô phát triển đồng bộ, văn minh, hiện đại, bền vững.

Trong bối cảnh Hà Nội đang hoàn thiện quy hoạch Thủ đô (được lập theo theo Luật Quy hoạch) và Điều chỉnh quy hoạch chung Hà Nội (được lập theo theo

Luật Quy hoạch đô thị và Luật Xây dựng) vừa phải bảo đảm tính kế thừa, đảm bảo thống nhất, đồng bộ, không chồng chéo, mâu thuẫn với quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch ngành quốc gia, vừa phải có tư duy đột phá, tầm nhìn chiến lược để tạo ra giá trị mới trong cả hai bản quy hoạch, đồng thời phải bám sát và cụ thể hoá Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVII và các chủ trương, nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Ban Bí thư, Bộ Chính trị và Quốc hội.

Hiện tại, trong Quy hoạch Thủ đô, tầm nhìn được xác định đến năm 2050, còn trong Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô thì tầm nhìn xác định đến năm đến năm 2065. Điều này dễ dẫn đến mục tiêu và vấn đề liên kết giữa hai quy hoạch trong quá trình phát triển của Thủ đô sẽ có nhiều bất cập. Trong khi, Quy hoạch Thủ đô là cơ sở để cung cấp số liệu cho Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô, dẫn đến ở hai quy hoạch sẽ không có sự trùng khớp ở các giai đoạn phát triển, trong khi nội dung dự báo về dân số và lao động (cho từng thời kỳ) là yếu tố quan trọng trong công tác quy hoạch vì nó quyết định việc sử dụng đất ở, đất hạ tầng, cây xanh công viên mặt nước.

Vì vậy, cần phân tích kỹ các kịch bản để điều chỉnh phân bố dân số. Tiếp tục giảm dân số trong nội đô lịch sử, thúc đẩy hình thành, tạo nơi đến có chất lượng ở các đô thị phát triển, đô thị vệ tinh. Tăng cường kiểm soát phát triển không gian đô thị và nông thôn, xây dựng hình thái quy hoạch kiến trúc đặc trưng cho Thủ đô Hà Nội tại khu vực đô thị, nông thôn cũng như phải kiểm soát chặt chẽ quy hoạch về chiều cao công trình, mật độ xây dựng của từng khu vực, đặc biệt là khu vực nội đô. Việc lựa chọn các chỉ tiêu sử dụng đất, sử dụng không gian, hạ tầng kỹ thuật và yêu cầu phát triển trong khu vực chức năng đặc thù cần được làm rõ trong lần điều chỉnh này.

Đối với 5 đô thị vệ tinh, cần rà soát lại mô hình và lộ trình phát triển để có kế hoạch tập trung nguồn lực đầu tư theo thứ tự ưu tiên. Cần kế thừa mô hình phát triển đô thị đã được xác định tại đồ án Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô được phê duyệt. Tiếp cận mô hình thành phố trong thành phố với điều kiện đặc thù về mô hình quản trị, thể chế để trở thành khu vực động lực phát triển Thủ đô. Nghiên cứu đô thị vệ tinh Phú Xuyên kết hợp sân bay phía Nam, để có thể trở thành thành phố phía nam.

Với việc xác định Hà Nội không chỉ là hạt nhân của đồng bằng Sông Hồng mà còn là Trung tâm Vùng Thủ đô; là trung tâm chính trị-hành chính Quốc gia và là Trung tâm văn hóa, lịch sử, phát triển khoa học công nghệ, vì vậy, trong cả hai Quy hoạch cần phải làm rõ hơn về lợi thế này với sự liên kết vùng và giao thông Quốc gia, liên kết với biển - kinh tế biển với các cửa khẩu Quốc tế và sân bay Quốc tế trong vùng. Phải làm nổi bật tam giác phát triển kinh tế biển Hà Nội-Hải phòng-Quảng Ninh và nền văn hóa nổi tiếng của kinh thành Thăng Long và đồng bằng Sông Hồng.

Mặt khác, vị trị địa lý của Hà Nội rất thuận lợi cho phát triển không gian kinh tế và cảnh quan đô thị, đặc biệt là sông Hồng, theo hướng sông Hồng là trục xanh, cảnh quan trung tâm, phát triển đô thị hài hòa hai bên sông của Hà Nội, để sông Hồng thật sự trở thành một trục cảnh quan thiên nhiên, dòng chảy lịch sử tạo nên dấu ấn của nền văn hóa Thăng Long và góp phần làm nên một Hà Nội văn hiến, khi kết hợp trục sông Hồng với trục Ba Vì-Hồ Tây thành trục văn hóa sẽ làm nên một Hà Nội riêng khác, đặc trưng. Xây dựng mô hình thành phố trực thuộc Thủ đô tại khu vực phía bắc (vùng Đông Anh, Mê Linh, Sóc Sơn) và phía tây (vùng Hoà Lạc, Xuân Mai).

Việc Quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng được phê duyệt sẽ góp phần đẩy nhanh quá trình điều chỉnh chung xây dựng Thủ đô nhằm sớm đưa Thủ đô phát triển đồng bộ, văn minh, hiện đại, bền vững. Nhất là trong bối cảnh nhiều quận trung tâm không còn quỹ đất để phát triển nhằm phục vụ an sinh xã hội. Vì vậy, cần có các giải pháp đột phá và hiệu quả để sớm có dự án về phát triển không gian nhất là khai thác đất bãi, bãi giữa sông Hồng vào mục đích cho dịch vụ du lịch, công viên giải trí của người dân, để sông Hồng phải trở kỳ tích sông Hồng Hà Nội, cùng với hệ thống sông Đuống sông Nhuệ, sông Đáy, sông Tích và sông Cà Lồ... Đây là hệ thống mặt nước, cây xanh, cảnh quan đóng vai trò quan trọng phát triển Thủ đô xanh và bền vững.

Tuyến đường sắt đô thị Nhổn-ga Hà Nội.

Tuyến đường sắt đô thị Nhổn-ga Hà Nội.

Thúc đẩy phát triển hệ thống đường sắt đô thị (metro) và đường sắt nội vùng (kết nối với các đô thị trong vùng), kết nối với giao thông công cộng tạo nên hệ thống giao thông công cộng TOD kết nối về thương mại, dịch vụ vừa tiết kiệm đất vừa tạo được không gian điểm nhấn đô thị và phục vụ tốt nhất cho người dân... Chú trọng quy hoạch phát triển không gian ngầm đô thị, xác định rõ vùng cấm, vùng hạn chế xây dựng các công trình ngầm.

Các giải pháp quy hoạch hệ thống hạ tầng kỹ thuật xanh và thông minh cần phù hợp với định hướng phát triển trong các quy hoạch ngành quốc gia đã xác định cho từng giai đoạn để đảm bảo kết nối hạ tầng vùng, phát triển giao thông công cộng thông minh cũng như phát triển hạ tầng kỹ thuật khác.

Cần xây dựng mô hình tổ chức chính quyền đô thị phù hợp đặc điểm tình hình của Thủ đô Hà Nội, tăng cường cải cách hành chính, số hóa hành chính, từng bước chuyển dịch vụ công và phân quyền cho các đô thị trực thuộc nhằm thúc đẩy công tác quản lý đô thị và thu hút đầu tư.

Về hệ thống nông thôn phát triển theo chương trình nông thôn mới và định hướng quy hoạch chung, cần gắn kết hài hòa giữa đô thị và nông thôn, giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản, văn hóa truyền thống; hình thành các cụm công nghiệp văn hóa gắn với phát triển làng nghề truyền thống, phát triển kinh tế, phục vụ du lịch, phát triển nông nghiệp sinh thái, công nghệ cao, nông nghiệp đô thị gắn với chuỗi dịch vụ phục vụ đô thị...

Cuối cùng là cần phải hoàn thiện về cơ chế chính sách và hệ thống văn bản quy phạm pháp luật. Đây chính là công cụ để thực hiện việc quản lý xây dựng phát triển đô thị theo hướng văn minh hiện đại - quản lý xây dựng phát triển đô thị theo quy hoạch. Thực tế đã cho thấy trong công tác xây dựng và quản lý đô thị, nếu có quy hoạch tốt nhưng xây dựng và quản lý đô thị không tốt thì quy hoạch không thể đi vào cuộc sống, không thể trở thành hiện thực. Cần xây dựng mô hình tổ chức chính quyền đô thị phù hợp đặc điểm tình hình của Thủ đô Hà Nội, tăng cường cải cách hành chính, số hóa hành chính, từng bước chuyển dịch vụ công và phân quyền cho các đô thị trực thuộc nhằm thúc đẩy công tác quản lý đô thị và thu hút đầu tư.

Cầu Long Biên. (Ảnh: Thành Đạt)

Cầu Long Biên. (Ảnh: Thành Đạt)

Lời kết

Xây dựng Thủ đô văn hiến, văn minh, hiện đại, phát triển bền vững đang là trách nhiệm và vinh dự của Đảng bộ, chính quyền và người dân Hà Nội.

Việc nghiên cứu đề xuất các giải pháp đột phá trong Quy hoạch Thủ đô và Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô, nhằm cụ thể hóa các mục tiêu phát triển Thủ đô Hà Nội theo mô hình đô thị thông minh, thành phố sáng tạo, phát triển xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu. Khi đó, đồ án quy hoạch sẽ trở thành công cụ pháp lý quan trọng để quản lý quy hoạch xây dựng, quản lý đầu tư xây dựng và hoạch định chính sách, kiến tạo động lực phát triển trên địa bàn thành phố Hà Nội, đáp ứng yêu cầu phát triển của thành phố, vùng và quốc gia.

Bên cạnh đó, cần một chương trình phát triển đô thị chủ động và hợp lý, tập trung phát triển từng bước theo không gian, trình độ, lựa chọn các bước đi phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn; có cơ chế chính sách huy động các nguồn lực và định hướng đầu tư, cơ chế quản lý thực hiện… Giải pháp quy hoạch phải thích ứng, linh hoạt để thúc đẩy việc thực hiện quy hoạch được nhanh chóng, đúng kế hoạch và đáp ứng mục tiêu đặt ra. Chú trọng phối hợp đa ngành trong thực hiện quy hoạch, kết hợp với các giải pháp tích hợp để ứng phó với các vấn đề đang diễn ra của kinh tế xã hội và các vấn đề phát sinh khác, phù hợp với định hướng phát triển "Văn hiến-Văn minh-Hiện đại" của Thủ đô, tiếp tục phát triển Hà Nội xứng tầm với một Thủ đô hiện đại trong tương lai và phù hợp với định hướng quy hoạch phát triển vùng Thủ đô Hà Nội.

Ngày xuất bản: 10/2024
Nội dung: KTS Trần Ngọc Chính (Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam)
Trình bày: Diệc Dương
Ảnh: Thành Đạt; Lê Việt

Trở về nhandan.vn

QUY HOẠCH HÀ NỘI QUA CÁC THỜI KỲ: CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC

Image captions