Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng:
Bảo vệ những khía cạnh có thể dễ dàng bị phá vỡ
Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng tôn vinh những sáng kiến nhằm bảo vệ các khía cạnh có thể dễ dàng bị phá vỡ khi nền kinh tế phát triển nhanh chóng.
Rama Martín sinh tại Uruguay. Ông đảm nhiệm vị trí Chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới tại khu vực Mỹ Latinh và Caribe, hiện ông sống và làm việc tại Washington DC, Mỹ.
Từ năm 2002 - 2010, Martín sống tại Hà Nội trong vai trò Chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam. Quãng thời gian dài sinh sống đã nảy nở trong lòng ông một tình cảm đặc biệt dành cho mảnh đất này. Ngoài các tài liệu chuyên môn (ông là tác giả Báo cáo Phát triển Việt Nam của Ngân hàng thế giới trong nhiều năm), Martín thường xuyên có những bài báo mang góc nhìn rất riêng về văn hoá, kinh tế-xã hội Việt Nam.
Năm 2014 và năm 2023, ông lần lượt xuất bản hai cuốn sách “Hà Nội - một chốn rong chơi” và “Vì tình yêu Hà Nội” để bày tỏ những cảm nhận của mình trong thời gian sống tại Việt Nam.
Năm 2023, Rama Martín nhận lời làm giám khảo cho Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng do Báo Nhân dân tổ chức. Nhân dịp này, phóng viên Báo Nhân dân đã có cuộc trò chuyện với vị giám khảo là người nước ngoài duy nhất trong chương trình.
Sẽ thật đáng tiếc nếu tính cách của Việt Nam bị mai một
PV: Lý do nào đã khiến ông nhận lời làm giám khảo cho chương trình Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng 2023?
Ông Rama Martín: Tôi tin rằng Việt Nam là một đất nước có tính cách, đặc tính rất đặc biệt. Sẽ thật đáng tiếc nếu tính cách, đặc tính này bị mai một hoặc thậm chí mất đi trong quá trình phát triển và hội nhập. Mục đích của Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng là tôn vinh những sáng kiến nhằm bảo vệ các khía cạnh có thể dễ dàng bị phá vỡ khi nền kinh tế phát triển nhanh chóng.
Việc trở thành giám khảo của giải thưởng này cho phép tôi được gặp gỡ những người có suy nghĩ, được biết về những sáng kiến thú vị mà người dân, các công ty, hiệp hội ở Việt Nam đã và đang thực hiện. Đây cũng là một cơ hội tốt để những sáng kiến này tăng khả năng nhận diện của mình với công chúng.
Mục đích của Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng là tôn vinh những sáng kiến nhằm bảo vệ các khía cạnh có thể dễ dàng bị phá vỡ khi nền kinh tế phát triển nhanh chóng.
Ông Rama Martín
Trong năm đầu tiên được tổ chức, tôi tin Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng sẽ nhận được rất nhiều sự chú ý cũng như các luồng ý kiến khác nhau. Đó là một cách rất tốt để thử nghiệm, học hỏi và điều chỉnh.
Nhưng trên hết, dấu ấn tiên phong này sẽ tạo động lực, nguồn cảm hứng cho nhiều người, nhiều công ty, tổ chức khác. “Được rồi, hãy nhìn này, đây là người đã có những đóng góp nhất định cho xã hội. Vậy thì mình cũng nên làm điều gì đó tốt cho cộng đồng".
Mặt khác, sự ghi nhận, công nhận đối với các cá nhân, tổ chức có đóng góp cho xã hội cũng sẽ tạo ra sự khuyến khích rất lớn cho chính bản thân họ.
PV: Tới thời điểm hiện tại, ông đánh giá thế nào về chất lượng các dự án, sáng kiến dự thi năm nay?
Ông Rama Martín: Tôi thấy nhiều sáng kiến thú vị, chứa đựng nhiều tâm huyết. Tôi cảm nhận được nhiều cá nhân đã thực sự làm việc bằng cả tâm huyết của họ. Hơn nữa, một số sáng kiến còn được xây dựng trên cơ sở khoa học vững chắc chứ không chỉ là cảm xúc và tinh thần đơn thuần.
Tất nhiên, trong quá trình đánh giá, ban giám khảo đã đặt ra rất nhiều câu hỏi khó như khả năng mở rộng như thế nào, khả năng phát triển bền vững ra sao, mục đích cuối cùng của dự án là gì? Quá trình hỏi - đáp này cũng rất có lợi cho sự phát triển dự án.
Về tiêu chí chấm điểm, chúng tôi để tâm tới rất nhiều tiêu chí cho từng dự án. Ví dụ như, tiêu chí về sự rõ ràng, mạch lạc trong ý tưởng. Bạn đang rất cố gắng giải quyết vấn đề của xã hội nhưng liệu bạn có phương pháp, cách thức tiếp cận rõ ràng, cụ thể chưa? Tính chất đổi mới của giải pháp thì thế nào? Bạn có đang thử điều gì đó mới mà chúng tôi chưa từng làm trước đây không? Khả năng tài trợ và nhân rộng của dự án ra sao? Chúng tôi có những sáng kiến dù rất nhỏ nhưng lại có thể tạo ra sự khác biệt lớn. Vấn đề là, sự thay đổi này chỉ diễn ra với rất ít người. Vậy bạn có thể mở rộng quy mô chương trình không? Có thể làm cho nó lớn hơn không?
Đây là những loại câu hỏi mà chắc chắn đại diện các dự án, sáng kiến sẽ phải trả lời. Điểm số cuối cùng là điểm trung bình của cả 13 giám khảo.
Để thu hút nhân tài, Việt Nam cần xây dựng những giá trị xã hội tốt đẹp
PV: Vậy dưới góc độ một chuyên gia kinh tế, ông đánh giá thế nào về tác động của các dự án này? Nhìn rộng hơn, những dự án này sẽ có đóng góp như thế nào tới mục tiêu phát triển bền vững mà Việt Nam đang theo đuổi?
Ông Rama Martín: Hiển nhiên, những dự án này sẽ không làm thay đổi tốc độ tăng trưởng của Việt Nam, cũng không làm cho Việt Nam trở thành một nước giàu trong chớp mắt. Nhưng tôi sẽ nói thế này, các hoạt động xây dựng cộng đồng, xã hội có tác động gián tiếp lên nền kinh tế.
Các hoạt động xây dựng cộng đồng, xã hội có tác động gián tiếp lên nền kinh tế.
Ông Rama Martín
Nếu Việt Nam giữ được bản sắc của mình, nếu thành phố vẫn đẹp như cách mà chúng ta đang tận hưởng không gian ở Văn Miếu (tôi có thể nói là không thể đẹp hơn), đất nước sẽ có nhiều lợi thế trong việc thu hút nguồn lực. Việt Nam đang ở trong giai đoạn rất quan trọng để thu hút nhân tài - những người sáng tạo, có khả năng đổi mới. Quá trình này đòi hỏi Việt Nam phải xây dựng những giá trị xã hội tốt đẹp, những thành phố đáng sống. Những người tài năng có thể chọn sống ở bất cứ quốc gia nào mà họ muốn. Vậy tại sao họ lại chọn ở Việt Nam? Bởi ở đây, họ cảm nhận được sức hấp dẫn và sự gắn bó đặc biệt với đất nước. Đó là tác động lâu dài và gián tiếp.
Còn trước mắt, tôi cho rằng những sáng kiến và dự án xuất hiện trong Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng sẽ thiên về các khía cạnh phi tiền tệ như xã hội, văn hóa và môi trường,... Đây không phải là những giá trị bạn có thể đo bằng tiền đồng, tiền đô la nhưng lại là những giá trị rất quan trọng.
Các hoạt động này sẽ tạo ra giá trị xã hội bằng cách bảo vệ môi trường, bảo vệ văn hóa (đặc biệt là văn hóa của các dân tộc thiểu số), bảo vệ những nhóm người dễ bị tổn thương.
PV: Từ góc độ của một chuyên gia quốc tế đã từng tiếp cận rất nhiều dự án vì cộng đồng trên thế giới, ông thấy những sáng kiến, dự án trong Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng mùa đầu tiên có gì khác biệt? Ông có đề xuất, gợi ý nào cho họ không?
Ông Rama Martín: Tôi nghĩ rằng, các dự án thực sự rất đa dạng. Họ có điểm mạnh, điểm yếu. Việc thảo luận, hỏi đáp với ban giám khảo chắc chắn sẽ giúp những người thực hiện dự án cải thiện chương trình của mình ngay cả khi không giành giải.
Họ sẽ phải trả lời hàng loạt câu hỏi: Mình đang làm gì? Tại sao việc này quan trọng? Mình sẽ đạt được gì?
Chỉ riêng việc tham gia dự giải, chuẩn bị hồ sơ, chuẩn bị thuyết trình cũng giúp những người thực hiện hiểu chính bản thân và dự án của mình hơn.
Việc tham gia dự giải cũng giúp những người thực hiện hiểu chính bản thân và dự án của mình hơn.
Ông Rama Martín
Tôi không muốn đi sâu vào từng điểm mạnh và điểm yếu của từng dự án cụ thể, nhưng có một vài điểm chung mà các dự án có thể lưu ý. Một số dự án có mục tiêu và cách thức thực hiện nhưng lại không có cách thức đo lường tác động từ hoạt động của mình đến xã hội, đến các mục tiêu chung. Việc này giống như chuyện bạn khao khát giúp đỡ điều gì đó, bạn chăm chỉ làm điều gì đó, nhưng lại chẳng hề biết việc này có tác động gì không?
Trong một số trường hợp khác, vấn đề nằm ở việc gây quỹ. Tất cả những hoạt động đóng góp cho cộng đồng đều cần chi phí. Do vậy, bạn cần phải có được tiền. Một số dự án có ý tưởng rõ ràng, một số khác thì nỗ lực đến đáng kinh ngạc nhưng câu hỏi đặt ra là họ có thể nỗ lực như vậy trong bao lâu? Đây có phải là mô hình khả thi trong hạn mức trung bình? Tài chính là yếu tố quyết định tới tính bền vững của mô hình. Những công ty lớn thường có nguồn lực dồi dào nên họ có thể làm được những việc lớn. Do vậy, việc huy động các công ty lớn tham gia các hoạt động xây dựng cộng đồng là điều cần thiết.
PV: Bắt đầu từ năm 2017, độc giả Việt Nam bắt đầu biết đến ông, không phải với tư cách là một chuyên gia kinh tế mà là một cây bút người nước ngoài có thể viết về văn hóa vỉa hè của Hà Nội không kém cạnh gì một người bản địa. Tôi tự hỏi, vậy sau gần 10 năm sinh sống và quan sát, ông đã có góc nhìn như thế nào về tính cách, văn hóa và giá trị đời sống tinh thần của người Việt Nam?
Ông Rama Martín: Trước hết, xét từ góc độ lịch sử và văn hóa, Việt Nam là nơi giao thoa của nhiều nền văn hoá. Một đất nước có sức mạnh truyền thống châu Á, nhưng lại chịu ảnh hưởng lớn từ Pháp và Xô Viết. Bản chất mạnh mẽ cộng hưởng với quá trình hấp thụ nhiều nền văn hoá đã tạo cho Việt Nam những tính cách rất đặc biệt.
Trước hết, tôi muốn nói về tinh thần đoàn kết, đáng tin cậy và sẵn sàng cống hiến cho cộng đồng của người Việt. Đây không phải là một xã hội theo chủ nghĩa cá nhân. Tôi tìm thấy sự ấm áp, quen thuộc giữa văn hoá Việt Nam với văn hoá quê nhà nơi mà tôi sinh ra - Mỹ La tinh. Cả hai đều là những cộng đồng rất quan tâm lẫn nhau.
Trên thực tế, khi đối mặt với kinh tế tăng trưởng quá nhanh chóng, chúng ta rất dễ quên đi những giá trị cộng đồng. Nỗi lo về cơm, gạo, tiền. Cả ngày, bạn chỉ có thể nghĩ: “Được rồi, tôi phải kiếm nhiều tiền hơn”, “tôi phải nuôi con tốt hơn”, “tôi phải mua nhà to hơn”,...
Vậy nên, Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng và những sự kiện tương tự là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc con người quan tâm đến con người, con người quan tâm đến văn hoá và môi trường.
Hơn nữa, những giải thưởng này không chỉ là động lực mà còn là nguồn lực. Rất nhiều vấn đề xã hội có thể được giải quyết bằng các giải pháp kinh tế nhưng việc gây dựng một xã hội tốt đẹp hơn không phải là điều mà các cá nhân, công ty, tổ chức bắt buộc phải thực hiện, nếu chỉ tính đến yếu tố thương mại. Vậy nên, khi họ tự nguyện làm việc này, tôi thấy rất mừng. Đó là sự sẻ chia và đoàn kết giữa con người với con người trong cùng một cộng đồng.
PV: Mục đích sống của ông là gì?
Rama Martin: Tôi muốn sống một cuộc đời ý nghĩa.
Built with Shorthand