Việt Nam đã đạt được những bước tiến trong việc thoả mãn các điều kiện nâng hạng thị trường chứng khoán, nhưng còn một số hạn chế đáng chú ý về ký quỹ trước giao dịch (pre-funding) và sở hữu nước ngoài (Foreign Ownership Limit).

Nâng hạng thị trường chứng khoán là một trong những mục tiêu lớn mà Chính phủ đang hướng tới, quyết tâm nâng hạng từ thị trường cận biên lên mới nổi trước năm 2025.

Tuy nhiên, xếp hạng mới nhất của MSCI và FTSE Russell cho thấy, Việt Nam hiện vẫn trong nhóm các thị trường cận biên với nhiều điểm cần cải thiện để được nâng hạng. Đáng lưu ý, những nhận xét của MSCI không khác nhiều so với một năm trước đó, với các điểm nghẽn ở thanh toán bù trừ, sở hữu nước ngoài, công bố thông tin bằng tiếng Anh, thị trường ngoại hối, thủ tục đăng ký đối với nhà đầu tư nước ngoài.

Các cơ quan quản lý của Việt Nam cho biết, hiện có hai vấn đề cốt lõi cần tháo gỡ là yêu cầu ký quỹ trước giao dịch và giới hạn sở hữu nước ngoài, theo tiêu chí xếp hạng của FTSE Russell. Còn khung phân loại xếp hạng của MSCI với năm nhóm tiêu chí về khả năng tiếp cận thị trường (Market Accessibility) cho thấy Việt Nam còn phải nỗ lực nhiều hơn.

“GIỮ HAY BỎ KÝ QUỸ”

Ông Phạm Hồng Sơn, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cho rằng, yêu cầu ký quỹ trước giao dịch (pre-funding) là trở ngại lớn nhất với quá trình nâng hạng thị trường.

Theo ông Sơn, việc nhà đầu tư có thể yêu cầu mua chứng khoán T+2 thì đến ngày T+2 mới nộp tiền, còn ngày T+0 chỉ đặt cọc số lượng nhỏ không phải vấn đề lớn vì thông lệ quốc tế đã làm rồi. Tuy nhiên, sẽ có rủi ro cho thị trường Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nhiều nhà đầu tư không có tính kỷ luật.

“Ngày T+0 họ đặt cọc nhưng T+2 lại không có tiền trả tiếp thì lúc đó tính sao?”, ông Sơn đặt câu hỏi và cho rằng, để bảo đảm được các tiêu chí nâng hạng thì có những thách thức rất lớn với bản thân doanh nghiệp, cơ quan quản lý do yêu cầu bảo đảm toàn vẹn khả năng chống chịu rủi ro của thị trường.

Vị này cũng cho biết các thành viên trên thị trường kỳ vọng hệ thống giao dịch chứng khoán KRX sắp được đưa vào vận hành là cơ sở về mặt kỹ thuật cho việc không cần yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài phải có đủ 100% tiền trong tài khoản trước khi mua chứng khoán.

Đồng quan điểm, TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV cho rằng, với cấp độ FTSE Russell thì thị trường chứng khoán Việt Nam đang thiếu một chỉ tiêu quan trọng là tiêu chí thanh toán thất bại (failed trade) từ đó dẫn đến thiếu tiêu chí về phòng ngừa rủi ro. Liên quan tới vấn đề ký quỹ trước giao dịch, vị này cho rằng thị trường Việt Nam không nhất thiết phải có quy định về ký quỹ, song phải có biện pháp phòng ngừa rủi ro.

Khảo sát trên thế giới cho thấy trong trường hợp không ký quỹ, tỷ lệ nhà đầu tư không thanh toán chỉ chiếm 2%, tương đương mức tổn thất khoảng 3 tỷ USD/năm trên toàn cầu. Dựa vào nghiên cứu trên, ông Lực đã đưa ra 3 biện pháp phòng ngừa rủi ro:

“Để giải quyết được điều này, Việt Nam cần dứt khoát nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin để tránh lỗi sai sót. Bên cạnh đó, kiểm soát hành vi của nhà đầu tư bằng cách tăng chế tài, xử phạt”, ông Lực nhấn mạnh.

Bà Nguyễn Hoài Thu, Tổng giám đốc Điều hành Quỹ đầu tư Chứng khoán của VinaCapital, cho biết qua trao đổi với các công ty chứng khoán thì các đơn vị này có thể phối hợp các bên liên quan hỗ trợ ứng vốn cho nhà đầu tư nước ngoài để thực hiện giao dịch mà không cần ký quỹ 100%.

Tuy nhiên, về lâu dài, bà Thu cho rằng việc triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP), trong đó ngân hàng lưu ký được là thành viên thanh toán bù trừ, sẽ giải quyết được vấn đề pre-funding.

Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) cho rằng, áp dụng mô hình Đối tác bù trừ trung tâm (CCP) với sự chấp thuận của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, trong đó ngân hàng lưu ký phải là thành viên bù trừ (bên cạnh các thành viên bù trừ khác là các công ty chứng khoán - PV) là phương án tối ưu để xử lý vướng mắc pre-funding.

Thực tế, mô hình CCP cũng từng được các chuyên gia và cơ quan quản lý đề cập nhiều lần trong quá khứ. Nhưng việc tháo gỡ trở ngại này, theo TS Võ Đình Trí - giảng viên Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, IPAG Business School Paris - không chỉ phụ thuộc vào Bộ Tài chính mà còn phụ thuộc vào các bộ, ngành khác, nhất là Ngân hàng nhà nước.

“Vai trò của Ngân hàng nhà nước rất quan trọng trong việc triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP) trong đó ngân hàng lưu ký cũng là thành viên bù trừ, và mức độ linh động trong việc điều hành chính sách tỷ giá. Có điều, những động thái từ phía Ngân hàng nhà nước hiện vẫn chưa rõ ràng”, ông Trí đánh giá.

KẸT VỚI GIỚI HẠN TỶ LỆ NHÀ ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI

Với vấn đề sở hữu nước ngoài, quy định tại Nghị định 155/2020/NĐ-CP của Chính phủ cho thấy, tỷ lệ sở hữu nước ngoài tại Việt Nam được thực hiện theo 4 tiêu chí, gồm: điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; quy định pháp luật của từng ngành nghề cụ thể; quy định tại danh mục các ngành nghề hạn chế tiếp cận thị trường với nhà đầu tư nước ngoài, trường hợp không quy định cụ thể thì tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa tại công ty là 50% vốn điều lệ; các trường hợp khác thì tỷ lệ sở hữu nước ngoài là không hạn chế. Còn với các công ty hoạt động đa ngành, nghề, có quy định khác nhau về tỷ lệ sở hữu nước ngoài, thì sẽ không vượt quá mức thấp nhất trong các quy định.

Với những tiêu chí trên, TS Cấn Văn Lực cho rằng vấn đề sẽ nằm ở những ngành nghề có quy định tỷ lệ sở hữu nước ngoài và những ngành nghề thuộc danh mục hạn chế tiếp cận thị trường, bởi những trường hợp khác thì đang thực hiện theo thông lệ quốc tế hoặc không có hạn chế. Do đó, muốn giải quyết vấn đề về sở hữu nước ngoài thì Việt Nam sẽ cần thay đổi các quy định với từng ngành nghề, cũng như rà soát lại danh mục những ngành nghề hạn chế tiếp cận thị trường với nhà đầu tư nước ngoài.

Muốn giải quyết vấn đề về sở hữu nước ngoài thì Việt Nam sẽ cần thay đổi các quy định với từng ngành nghề, cũng như rà soát lại danh mục những ngành nghề hạn chế tiếp cận thị trường với nhà đầu tư nước ngoài.

--- TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV ---

Tuy nhiên, việc rà soát danh mục ngành nghề không hề đơn giản, bởi theo Phó Chủ tịch Ủy ban chứng khoán nhà nước Nguyễn Hồng Sơn thì hiện có tới 25 ngành nghề chưa được tiếp cận thị trường và 59 ngành nghề tiếp cận thị trường có điều kiện đối với nhà đầu tư nước ngoài, theo Luật Đầu tư và Nghị định 31/2021 của Chính phủ. Trong khi trên thực tế, giấy phép hoạt động của doanh nghiệp hiện có rất nhiều ngành nghề, trong đó mỗi ngành lại có quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài khác nhau, dẫn đến khó khăn khi soi chiếu.

Cùng chung lo ngại về vấn đề này, ông Nguyễn Hồng Sơn cho biết, hiện nhiều doanh nghiệp đã hết “room ngoại” và nêu vấn đề “Khi nhà đầu tư nước ngoài muốn mua thì làm thế nào, liệu chúng ta có nới room không?” vì với nhà đầu tư nước ngoài, họ đầu tư 10 tỷ USD không có nghĩa là tiền đổ hết về đây mà sẽ lựa chọn những doanh nghiệp tốt.

Còn Ông Vũ Chí Dũng - Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế thuộc Ủy ban Chứng khoán nhà nước, nhận định việc Việt Nam chưa được nâng cấp lên thị trường Mới nổi không phải do các yếu tố về quy mô và thanh khoản mà chủ yếu do các yếu tố liên quan đến khả năng tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài. Theo đó, một trong những vấn đề quan trọng cần cải thiện chính là tăng cường quyền tiếp cận thông tin một cách công bằng và minh bạch cho nhà đầu tư nước ngoài.

Cần tăng cường quyền tiếp cận thông tin một cách công bằng và minh bạch cho nhà đầu tư nước ngoài.

--- Vũ Chí Dũng - Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế thuộc UBCKNN ---

Ngoài hai trở ngại lớn nêu trên, bà Nguyễn Hoài Thu, Tổng giám đốc Điều hành Quỹ đầu tư Chứng khoán của VinaCapital, cho biết còn một số vấn đề khác cũng cần giải quyết để thị trường chứng khoán Việt Nam được nâng hạng, gồm: thủ tục đăng ký mở tài khoản mới cho nhà đầu tư nước ngoài còn tốn nhiều thời gian; một số thông tin về doanh nghiệp, các quy định về pháp lý không có sẵn bằng tiếng Anh...

“Nếu giải quyết được tất cả những vấn đề nêu trên, thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ sớm được nâng hạng. Đây sẽ là bước ngoặt quan trọng của thị trường chứng khoán Việt Nam và là một trong những động lực phát triển về lâu dài cho các doanh nghiệp niêm yết, đồng thời góp phần vào việc mang thêm nhiều nhà đầu tư nước ngoài đến với Việt Nam hơn nữa”, bà Thu nhấn mạnh.

Ngày xuất bản: 20/10/2023
Chỉ đạo: NGỌC THANH
Nội dung: HOÀNG THẮNG, KHÁNH BÁCH
Trình bày: HƯƠNG THU