Báo động làn sóng
rút sổ bảo hiểm
một lần

Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, trong khoảng 7 năm triển khai Luật Bảo hiểm xã hội 2014, từ năm 2016 đến năm 2022, đã có khoảng 4,84 triệu người hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Trong đó, chỉ có 1,24 triệu người sau khi rút một lần đã quay trở lại đóng bảo hiểm xã hội (chiếm 27,7%) và đáng lo ngại hơn khi có tới hơn 72% còn lại đã rời khỏi hệ thống bảo hiểm. Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) từng nhiều lần khuyến cáo, Việt Nam gần như là nước duy nhất trên thế giới để người lao động có thể rút toàn bộ các khoản đóng góp qua hình thức chi trả bảo hiểm xã hội một lần tại bất kỳ thời điểm nào...

Rút sổ “bán lúa non”

Trong một cuộc trò chuyện, lãnh đạo ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã chia sẻ với phóng viên: “Tôi cảm thấy xót xa khi chứng kiến chuyện người lao động vì khó khăn phải cầm cố, “bán lúa non” sổ bảo hiểm xã hội gần 10 năm tham gia của mình với mức giá rất rẻ, chỉ khoảng 50% giá trị số tiền họ đáng ra được hưởng”.
Trong quá trình tổng kết việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 93/2015/QH13 ngày 22/6/2015 của Quốc hội khóa XIII về việc thực hiện chính sách hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với người lao động, các khảo sát, phỏng vấn trực tiếp các công nhân cho thấy, với người lao động sau khi nghỉ việc, điều đầu tiên họ nghĩ đến là nhận trợ cấp bảo hiểm thất nghiệp để bảo đảm cuộc sống trước mắt, sau đó nghĩ đến đi vay để lo cuộc sống, chăm sóc con nhỏ. Giữa việc đi vay và xin nhận bảo hiểm xã hội một lần, họ thường chọn nhận bảo hiểm xã hội một lần, nếu chưa đủ một năm sau khi nghỉ việc, họ sẵn sàng chọn biện pháp “thế chấp sổ bảo hiểm xã hội” để nhận được ngay số tiền nhiều khi chỉ bằng 60% số tiền đáng lẽ được nhận.

Đặc biệt, những tháng đầu năm 2020, lợi dụng tình hình dịch bệnh Covid-19, công nhân mất việc làm nhiều, nhiều đối tượng thu gom, mua sổ bảo hiểm xã hội của công nhân để trục lợi. Một số đối tượng đã lập trang Facebook mạo danh cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Bình Dương để rao mua, bán sổ. Liên quan việc này, tháng 4/2020, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình đã giao các bộ, cơ quan liên quan, chỉ đạo công an vào cuộc và UBND các tỉnh, thành phố kịp thời cảnh báo, xử lý nghiêm các hành vi mua gom sổ bảo hiểm xã hội, siết chặt quy trình chi trả để ngăn chặn các đối tượng trục lợi... Năm 2022, làn sóng rút bảo hiểm xã hội một lần lại tăng nhanh tại các địa phương. Sau đại dịch, tình trạng mất việc làm, kinh tế gia đình khó khăn khiến một số người lao động lựa chọn rút bảo hiểm xã hội một lần để có khoản chi tiêu, trang trải cuộc sống; đồng thời một bộ phận nhỏ người lao động vì lợi ích trước mắt, muốn rút bảo hiểm xã hội một lần để có được một khoản “tiền tươi” ra tấm, ra món, nhưng rồi khoản tiền đó cũng chỉ đủ trang trải một thời gian và người lao động tiếp tục bị cuốn vào vòng xoáy mưu sinh. Thực trạng này rất đáng lo ngại, không chỉ gây thiệt thòi lớn về quyền lợi của người lao động mà còn tạo hệ lụy cho an sinh xã hội quốc gia khi dân số nước ta đang sắp bước vào thời kỳ già hóa...

Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, trong giai đoạn 2016-2021, cả nước có 4.058.317 người lao động đề nghị và được giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội một lần, bình quân mỗi năm có gần 700 nghìn người hưởng bảo hiểm xã hội một lần, số lượng năm sau luôn cao hơn năm trước với tốc độ tăng trung bình mỗi năm khoảng 11,6%. Riêng năm 2022, con số này lên tới 895.500 người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, tăng 3,7% so năm 2021.

Và những hệ lụy...

Hệ lụy của việc “bán lúa non” sổ bảo hiểm xã hội, tình trạng người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, rời bỏ hệ thống an sinh xã hội đã được Bảo hiểm xã hội Việt Nam cảnh báo rất nhiều lần.

Đã từng rút bảo hiểm xã hội một lần, giờ đây nhiều người ở tuổi “xế chiều” bày tỏ sự tiếc nuối khi về già không có lương hưu, không có thẻ bảo hiểm y tế chăm sóc tuổi già, phải bươn chải kiếm sống và phụ thuộc vào con cháu. Trong thực tế, đã có rất nhiều trường hợp sau khi đã nhận bảo hiểm xã hội một lần muốn nộp lại tiền để phục hồi số năm đã tham gia cho đủ điều kiện hưởng lương hưu, nhưng pháp luật về bảo hiểm xã hội chưa quy định về trường hợp này.

Qua khảo sát từ những nghiên cứu cá nhân và các cơ quan như Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, Bảo hiểm xã hội Việt Nam, cũng như câu chuyện chia sẻ của một số người lao động trên các phương tiện thông tin truyền thông, có thể thấy, có những lao động “cực chẳng đã” mới rút bảo hiểm xã hội một lần, GS,TS Giang Thanh Long (Giảng viên cao cấp, Đại học Kinh tế quốc dân) chia sẻ. Nhiều lao động chia sẻ rằng, thu nhập thấp, tiết kiệm không có, tiền có bao nhiêu chi tiêu hết. Cú sốc Covid-19 khiến nhiều người mất hẳn sinh kế, giờ họ chỉ còn rút bảo hiểm xã hội một lần để sống. Rõ ràng, những lao động đó không có một sinh kế nào, hoặc nguồn thu nhập nào thay thế. Cơ quan chức năng cần có giải pháp hỗ trợ họ trong ngắn hạn. Những chính sách trong Nghị quyết 42 hay Nghị quyết 68 của Chính phủ thực hiện trong hai năm 2020, 2021 thực sự góp phần hỗ trợ người lao động vượt qua khó khăn trong thời gian ngắn. Những giải pháp Chính phủ đã làm trong thời kỳ Covid-19 chủ yếu tập trung vào những nhóm yếu thế, thu nhập thấp, hỗ trợ họ vượt qua giai đoạn họ đang bị mất sinh kế.

Tuy nhiên, một nhóm lao động khác cũng ồ ạt tham gia rút bảo hiểm dù họ không có nhu cầu. Đó là do họ bị tác động bởi những vấn đề liên quan đến truyền thông chính sách. Trong khi khả năng tiếp cận thông tin chính thống của người lao động còn hạn chế, thì các nguồn tin không chính thống trên các mạng xã hội đã và đang ảnh hưởng đến tâm lý của người lao động. Đó là những đồn đại về việc vỡ Quỹ Bảo hiểm xã hội, thông tin sẽ siết chặt hơn việc rút bảo hiểm xã hội một lần trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), những so sánh không chính xác giữa việc gửi tiết kiệm, tham gia bảo hiểm nhân thọ với bảo hiểm xã hội... Những điều này đã làm giảm phần nào niềm tin của người dân vào hệ thống bảo hiểm xã hội.

Số liệu thống kê cũng cho thấy, giai đoạn 2016-2021, tổng số người tham gia bảo hiểm xã hội tăng mới là 4.256.295 người, trong đó số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần là 4.058.317 người (tương đương tỷ lệ 1,048 người tham gia mới thì có 1 người rời khỏi hệ thống bảo hiểm xã hội). Đây là một trong những thách thức cực lớn về an sinh xã hội. Nếu không có những chính sách giải quyết với vấn đề rút bảo hiểm xã hội một lần thì sẽ là một nguy cơ nhãn tiền như ở nhiều quốc gia đã xảy ra. Ở châu Âu, nghiên cứu theo thời gian chứng minh rằng, những người rút bảo hiểm xã hội một lần sau này trở thành những người già nghèo khó, sống bằng trợ cấp là chính. Điều này dẫn đến một tình trạng luẩn quẩn là lao động rút bảo hiểm xã hội một lần tiêu hết khi còn trẻ, không còn của để dành và trở thành người có thu nhập thấp, phụ thuộc vào trợ cấp khi về già như các chuyên gia kinh tế xã hội đã khuyến cáo.

Trong bối cảnh dân số Việt Nam đang già hóa rất nhanh, theo dự báo dân số của Tổng cục Thống kê với giả định mức sinh trung bình cho giai đoạn 2009-2069, dân số cao tuổi từ 60 tuổi trở lên sẽ đạt 17,89 triệu người (chiếm 17% tổng dân số) vào năm 2030 và đến năm 2060 sẽ là 31,48 triệu người (chiếm 26,97% tổng dân số). Nếu không có giải pháp cho việc tăng tỷ lệ bao phủ bảo hiểm xã hội và xu hướng gia tăng rút bảo hiểm xã hội một lần, sẽ tác động rất lớn đến tỷ lệ dân số già được hưởng hưu trí hằng tháng trong tương lai, một tỷ lệ vốn đã thấp sẽ càng thấp hơn. Điều này có nghĩa, ngân sách Nhà nước sẽ thêm gánh nặng chi chi nhiều hơn cho trợ cấp đối với người cao tuổi, những người không có lương hưu...

Tổ chức thực hiện :
Ban Nhân Dân hằng tháng
Nội dung :
Thùy Vân, Vũ Lan, Lê Ngân
Trình bày mỹ thuật :
Duy Thanh
Ảnh :
Trần Hải, Thiên Vương, nguồn internet