Làm mới dựa theo nét đặc thù

Không có kiến trúc đẹp, tiêu biểu cho văn hóa truyền thống dân tộc, Di tích Nhà tù Hỏa Lò (phố Hỏa Lò, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) từng được nhận định là không có lợi thế, diện tích chỉ còn lại 2.434m², bằng 1/5 tổng diện tích cũ.

Tuy nhiên, hiện nay, di tích này đã trở thành điểm đến hấp dẫn bậc nhất của Thủ đô, đặc biệt thu hút đông đảo giới trẻ. Bước ngoặt ấy nhờ vào sự nhận thức giá trị của di tích ở lịch sử đấu tranh Cách mạng, giải phóng dân tộc. Nhận thức này xuyên suốt các hoạt động, từ việc xác định nét đặc thù để xây dựng tour du lịch, chuyên đề, cách thức trưng bày, quảng bá…

Nếu trước đây, cứ hết giờ hành chính di tích đóng cửa, thì những năm gần đây lúc nào cũng sôi động, nhất là tối thứ bảy, chủ nhật hằng tuần. Hiện di tích đang vận hành các tour trải nghiệm đêm với chủ đề “Đêm thiêng liêng 3 - Sống như những đóa hoa” và “Đêm thiêng liêng 3 - Lửa thanh xuân”.

Không gian buổi tối kết hợp âm thanh, ánh sáng cùng những câu chuyện kể chân thực về cuộc sống đọa đày nơi tù ngục. Mỗi câu chuyện được sân khấu hóa bằng các hoạt cảnh, đưa du khách ngược thời gian, cảm nhận lịch sử như đang diễn ra ngay trước mắt.

Bằng cách bố trí hợp lý, có chủ đích, chương trình tác động đến mọi giác quan, mang đến cho du khách nhiều cảm xúc ấn tượng. Hành trình tham quan còn được lồng ghép các trải nghiệm, như: Chạm vào gông cùm, nhập vai người tù để cảm nhận không gian phòng giam tăm tối, chật hẹp; trải nghiệm chui cống ngầm… giúp khách tham quan hiểu rõ hơn gian nan, hiểm nguy mà các chiến sĩ cách mạng đã trải qua.

Ngoài việc bảo tồn kiến trúc gốc, đẩy mạnh công tác nghiên cứu, sưu tầm tư liệu, hiện vật, Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò còn chú trọng đến việc đổi mới các hoạt động trải nghiệm, khuyến khích sự tham gia của công chúng. Thí dụ nhân Ngày Thương binh - Liệt sĩ tháng 7/2024, khu di tích trưng bày chuyên đề “Thắp ngọn lửa hồng”, khách tham quan được trải nghiệm trong các gian xà lim tử hình tối tăm, ngột ngạt (mô hình phục dựng lại) và lắng đọng cảm xúc khi xem biểu diễn hoạt cảnh cuộc gặp gỡ cuối cùng của đồng chí Nguyễn Văn Mẫn và vợ của mình là đồng chí Mai Ngọc Thuyết cùng con gái trong Nhà tù Hỏa Lò, trước khi bị đày đi Nhà tù Côn Đảo vào năm 1933.

Khách tham quan từ cao tuổi đến nhỏ tuổi đều không cầm được nước mắt vì xúc động. Có những chi tiết nhỏ, tưởng chừng khó khai thác vẫn được đầu tư để đưa vào hoạt động như câu chuyện về những cây bàng trong di tích gắn với đời sống những chiến sĩ cách mạng.

Bám sát tính đặc thù, Di tích lịch sử Côn Đảo (huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu) được quản lý, chăm sóc chủ yếu bởi bà con nhân dân. Tổ quản lý di tích được bầu công khai ở từng khu dân cư, có sự chứng kiến của đại diện chính quyền.

Thấu hiểu lịch sử, văn hóa vùng đất, các thành viên tổ quản lý di tích thường bắt đầu ngày làm việc từ lúc 5 giờ sáng cho tới khuya. Biết du khách thường tranh thủ buổi sáng trời mát tham quan sớm, người dân huyện đảo luôn lặng lẽ, tận tụy chăm sóc các khuôn viên di tích sạch sẽ, tươm tất, chỉn chu từ việc thu gom chân nhang trong các lư hương. Khi khách hỏi về lịch sử di tích, bằng chất giọng mộc mạc và ánh mắt rưng rưng, người dân kể rành mạch từng câu chuyện, chi tiết, lễ giỗ...

Khu di tích cũng tổ chức nhiều hoạt động, như: thi viết thư pháp, trưng bày giới thiệu quà tặng, hội thi bánh dân gian, chương trình nghệthuật đờn ca tài tử, thi cắm hoa, thi bày mâm ngũ quả… Người dân kiêm quản lý, hướng dẫn viên cũng đã hào hứng nhập cuộc vào chuyển đổi số. Họ nhiệt tình chỉ dẫn cho du khách thao tác nhấn chuột đơn giản trên máy tính hoặc nhấn chạm trên màn hình điện thoại thông minh để có thể “dạo bước” trong không gian số của di tích.

Bằng nhiều cách thức khác nhau, các bảo tàng có chức năng lưu giữ, lan tỏa giá trị lịch sử dân tộc đã không ngừng đổi mới, sáng tạo và quan trọng hơn là tô đậm nét đặc thù. Di sản ký ức phải được truyền từ đời này sang đời khác, đó là thông điệp xuyên suốt của các bảo tàng, là kim chỉ nam giúp nhiều đơn vị vượt qua thử thách để hiện vật mang dấu ấn ký ức, gắn với từng câu chuyện về lịch sử thiêng liêng… được lan tỏa sâu rộng hơn, để từ đó càng thêm ý thức gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa, lịch sử đáng tự hào của dân tộc.