Người Pháp - sau này người Mỹ cũng vậy - không hề hiểu rõ cuộc chiến tranh và đối thủ của họ. Họ tiến hành một cuộc chiến tranh hạn chế chống một nước nhỏ hơn. Ngược lại, Việt Nam tiến hành một cuộc chiến tranh vì sống còn. Địch thủ của Pháp - cũng như của Mỹ 20 năm sau - là tất cả dân tộc Việt Nam.

Quân địch ở khắp nơi. Ai cũng có thể là địch thủ. Mỗi cần vụ, mỗi người hầu trong nhà, mỗi thư ký là người Việt Nam đều có thể là tay chân của Việt Minh cộng sản. Mỗi phụ nữ trong các làng có thể là một điệp viên, báo cho Việt Mình biết một đội tuần tra Pháp đã đến chỗ nào, bao nhiêu lính, mang súng gì, nhưng không hề nói cho Pháp biết điều gì.

Biết được quân Pháp ở đâu, sẽ làm gì, Việt Minh sẽ phục kích. Phục kích là chiến thuật lợi hại của họ. Nó được áp dụng phổ biến, đạt kết quả tuyệt vời. Được nhân dân giúp đỡ, Việt Minh có thể trà trộn vào những nơi mà quân Pháp không thể làm như vậy được.

Một sĩ quan Pháp trẻ tuổi kể lại một trận bị phục kích: "Đó là một cuộc hành quyết... Đoàn xe của Pháp chạy chậm rãi và thận trọng tiến lên phía trước thăm dò thì bỗng đâu hàng nghìn Việt Minh tiến công. Trong ít phút sau đoàn quân đánh trả kịch liệt. Trận đánh vỡ ra thành hàng nghìn trận đánh tay đôi, nhưng Việt Minh quá đông. Không kể những kẻ bị giết, luôn luôn có thêm kẻ địch từ bụi rậm, hốc đá xông ra.

Mỗi chúng tôi phải trải qua những giây phút ghê sợ, khi anh cảm thấy không còn khả năng chống cự nữa. Cảm giác này pha lẫn với nhận thức được một tình trạng không thể chịu được đoàn quân đã giẫy chết. Có sự im lặng trên đoàn quân đã bị tiêu diệt. Một thứ mùi chết chóc, im lặng - mà các bạn đã biết - kèm theo tiếng rên rỉ và người ta nhận biết khi đã có một sự đổ nát lớn. Đó là sự thật đầu tiên của một cuộc thất trận.

Rồi lại hiện ra trước mặt một sự thật khác và đáng ngạc nhiên hơn nhiều: sự thật về kỷ luật của Việt Minh! Tôi dự kiến sẽ có những hành động dã man. Nhưng sau tiếng súng cuối cùng một chốc, tôi thấy một sự chu đáo kỳ lạ - lập lại trật tự hoàn toàn. Các sĩ quan của họ lượn khắp trận địa, không hề tự phụ là những người chiến thắng mà chỉ như thể là một cuộc hành quân vừa mới kết thúc và một cuộc hành quân khác đang bắt đầu. Không thể nhận ra một nét khoe khoang nào ở họ - không có lễ chiến thắng. Họ để mắt tới mọi thứ, họ ghi chép, ra lệnh cho binh lính của họ. Ở chỗ kia, binh lính mang tiểu liên dồn tù binh lại, tập hợp họ thành hàng ngũ và dẫn họ đi. Mọi việc được tiến hành không có một hành động dã man tàn bạo nào và cũng không có sự thương hại.

Như vậy, mọi sự phải làm với lòng nhân đạo. Thế là họ đang ở trong một thế giới với những giá trị mới. Tôi đang đối diện với những người địa phương thuộc trật tự của cộng sản. Đây là một cái gì có bản chất tuyệt đối, một nghìn lần hơn bất cứ cái gì mà chúng tôi gọi là kỷ luật. Đáng lẽ họ đánh vào đầu mọi người, Việt Minh lại săn sóc những người bị thương khi tiếp nhận tù binh.

Đó là một chính sách không thể thất bại được, không thể chống lại được, mà kết quả lại càng tốt hơn khi áp dụng vào những kẻ địch xấu nhất, ác độc nhất, kể cả thực dân. Đó là việc giáo huấn để cải tạo những tâm hồn xấu xa....”.

Nội dung: VŨ PHONG
Trình bày: NHÃ NAM